آیت الله طالقانی؛ روحانی مبارز و نواندیشی دینی

سید محمود طالقانی از تبار نواندیشان دینی در دوره معاصر بود كه عمر خود را در راه احیای فكر و اندیشه دینی سپری كرد و در شكل‌گیری انقلاب اسلامی سهم مهم و قابل توجهی بر عهده داشت.

وی در 1289 خورشیدی در روستای گلگرد طالقان از توابع استان تهران متولد شد و نزد پدری همچون آیت‏الله سید ابوالحسن طالقانی از علمای برجسته آن زمان پرورش یافت. عالمی كه امام خمینی(ره) درباره مقام و منزلتش فرمودند: «رحمت‏خداوند بر پدر بزرگوار او كه در راس پرهیزكاران بود.»

این شخصیت برجسته از همان دوران كودكی تحت تأثیر تعلیم های پدر و اوضاع زمانه خود، الفبای مبارزه با استبداد را فرا گرفت و این روند را تا سال های آخر زندگی خویش ادامه داد و با سخنرانی های افشاگرانه در برابر سیاست های ضد اسلامی و غیر قانونی رژیم پهلوی ایستاد و در این راه بارها زندانی و تبعید شد.

آیت الله طالقانی در كنار آیت الله بهشتی و استاد مطهری در 1357 خورشیدی و در هنگام مبارزه های ملت ایران علیه استبداد، عملكرد مهمی در سازماندهی و هدایت تظاهرات مردم داشت كه اوج این فعالیت ها راهپیمایی بزرگ تاسوعا و عاشورای همان سال بود كه در نهایت این مبارزه ها نتیجه داد و نهضت مردمی ایران به پیروزی رسید.

این روحانی مبارز در جریان نهضت اسلامی عملكرد بسیار تاثیرگذاری داشت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی عهده دار ریاست شورای انقلاب شد و به به حل غائله كردستان و تركمن صحرا كمك شایانی كرد. همچنین وی در كارنامه كاری خویش حضور در مجلس خبرگان قانون اساسی را نیز دارد. آیت الله طالقانی نخستین نماز جمعه تهران را در پنجم مرداد 1358 خورشیدی برگزار كرد.

سرانجام این عالم و روحانی برجسته در 19 شهریور 1358 خورشیدی پس از سال ها مبارزه با استبداد و روشنگری در راه اسلام و قرآن به دیار باقی شتافت. امام خمینی(ره) در پیام خود درباره وی فرمودند: «مجاهد عظی مالشأن و برادر بسیار عزیز حضرت حجت الاسلام والمسلمین آقای طالقانی از بین ما رفت و به ابدیت پیوست و به ملأ اعلاء با اجداد گرامش محشور شد. برای آن بزرگوار سعادت و راحت و برای ما و امت ما تأسف و تأثر و اندوه.»

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز درگذشت آیت الله طالقانی درباره اندیشه سیاسی، فكری و اجتماعی این روحانی مجاهد با «حجت الاسلام محمدتقی فاضل میبدی» عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه و استاد دانشگاه مفید قم به گفت وگو پرداخته است.

**اندیشه آیت الله طالقانی؛ محكومیت استبداد و احترام به حقوق مردم
حجت الاسلام فاضل میبدی با اشاره به ارتباط آیت الله طالقانی با مردم گفت: او در دوران رژیم پهلوی از یك طرف به حقوق و استقلال فكری جامعه توجه می كرد و از طرفی موضع گیری های سختی نیز نسبت به استبداد داشت و آن را محكوم می كرد. این دیدگاه در خطبه های وی نیز بارها مطرح شد؛ یعنی آن چیزی كه در اندیشه این روحانی وجود داشت محكومیت استبداد فرد و احترام به حقوق مردم به شمار می رفت.

عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به دیدگاه آیت الله طالقانی در ارتباط با نظر مردم درباره حكومت اظهار داشت: او بارها در خطبه ها و كتاب های خود تاكید كرد كه حكومت باید از طرف مردم تایید شود. این دیدگاه در روزهای نخست پیروزی انقلاب اسلامی هم قابل مشاهده بود؛ هنگامی كه خودمختاری هایی در كشور به وجود آمد وی اعتقاد داشت كه باید به نظر مردم احترام گذاشت و به آنها اجازه داد بدون استبداد و فشار دیدگاه خویش را درباره حكومت مطرح كنند.

**بی تعلقی به پست و مقام و آزادگی درونی
این استاد دانشگاه درباره ابعاد شخصیتی آیت الله طالقانی بیان كرد: یكی از ویژگی های مهم شخصیت این عالم نواندیش بی تعلقی به پست و مقام محسوب می شد، به معنای واقعی كلمه او زاهد بود و این امر یكی از مهمترین ویژگی هایی است كه مردم می توانند یك عالم دینی را سرمشق خود قرار دهند. به همین سبب آیت الله طالقانی توانست به عنوان یك الگو برای آنها مطرح شود. او به تمام معنا و از لحاظ آزادگی و اخلاقی خود را ساخته و از تمام تعلق های مادی و دنیایی آزاد كرده بود. در واقع این مهم باعث شد زندان رفتن در رژیم پهلوی برای وی بسیار آسان شود.

ویژگی دیگر آیت الله طالقانی آزادگی درونی به شمار می رفت. در تعریف اخلاق، آزادگی درونی مهم و با ارزش است كه این ویژگی در شخصیت این عالم مبارز به خوبی نمایان بود. امروز شاید عده ای از آزادگی یاد كنند كه همه سخنان آنها آزادگی بیرونی است اما آن نوعی آزادگی كه در شخصیت آیت الله طالقانی وجود داشت در كمتر فردی دیده می شود زیرا این آزادگی هر گونه وابستگی دنیایی را از انسان می گیرد.

**اخلاق مداری و فرهنگ مداری؛ ویژگی اخلاقی و فكری آیت الله طالقانی
وی درباره بُعد اخلاقی و فكری آیت الله طالقانی یادآور شد: او علاوه بر اخلاق مداری، انسانی فرهنگ مدار هم بود؛ به این معنا كه مكتب های مختلف را می شناخت و با تمام گرایش های موجود در جامعه آشنایی داشت و بحث و گفت وگو می كرد و در كنار آن به اسلام و قرآن هم به خوبی آگاه بود. به همین سبب توانست كتاب مهم «پرتوی بر قرآن» را با بیانی شیوا بنویسد و قرآن را به صورت عملی برای زندگی روزمره بیان كند. هر چند از «شیخ محمد عبده» و «سیدقطب» تاثیر پذیرفته بود اما رشد فكری خود وی نیز در كتاب هایش بسیار مهم است.

نوعی دیگر از فرهنگ مداری او اثر بسیار برجسته «مالكیت در اسلام» محسوب می شود و در آن مكتب های ماركسیستی، اقتصادی و لیبرالیستی را مطرح كرد كه در نوع خود بی نظیر بود زیرا شناخت یك روحانی از اینگونه مكتب های اقتصادی در آن سال ها بسیار مهم و حایز اهمیت است.

**آیت الله طالقانی؛ عالم و رروحانی سیاسی
حجت الاسلام میبدی درباره شخصیت سیاسی آیت الله طالقانی توضیح داد: او از لحاظ سیاسی روحانی بسیار برجسته ای بود. پیش از دهه 20 خورشیدی وارد عرصه سیاسی شد و مبارزه هایش با رژیم پهلوی بسیار مهم و تاثیرگذار به شمار می رفت. به همین سبب سال ها به زندان رفت و به تمام معنا یك روحانی سیاسی بود.

آیت الله طالقانی در سیاست نگاهی باز و همه جانبه نگر داشت و دنیا را به خوبی می شناخت و تنها به یك حوزه یا یك جای خاص اكتفا نمی كرد و عالم و فرزند زمانه خود بود. وی در سیاست بسیار صبور بود و دیدگاه های مختلف را به خوبی گوش می داد و از بی احترامی و پرخاش دوری می كرد. همین امر هم سبب شد كه در میان جوانان و دانشجویان از جایگاه ویژه ای برخوردار باشد.

**عدالت اجتماعی در اندیشه آیت الله طالقانی
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به دیدگاه آیت الله طالقانی درباره عدالت اجتماعی تصریح كرد: زمانی كه در جامعه بحث های كمونیستی و سوسیالیستی مطرح شده بود این روحانی مجاهد كتاب «مالكیت در اسلام» را نوشت و بعد عدالت اجتماعی در قرآن را مطرح كرد و گفت كه اقتصاد نباید در سیطره عده ای خاص باشد و باید در پرتوی عدالت اجتماعی به افراد عادی نیز رسیدگی شود و حق و حقوقی به آنها تعلق گیرد.

مقوله فقر برای آیت الله طالقانی یك مساله بود و همیشه دغذغه افراد فقیر را با خود به همراه داشت و با توجه به سخنرانی ها و كتاب هایش می توان فهمید كه در این مساله بسیار جدی و پر دغدغه بود.

**آیت الله طالقانی، یك الگوی برای ارتباط با جوانان
این استاد دانشگاه در پایان با اشاره به ارتباط آیت الله طالقانی با افراد جامعه به ویژه جوانان گفت: این روحانی مبارز ارتباط خوبی با مردم به ویژه قشر جوان داشت و همه مسایل را با منطق پاسخ می داد و همین منطق او را از پرخاشگری دور می ساخت. متاسفانه امروز روحیه پرخاشگری در میان عده ای به وجود آمده است كه در تریبون های مختلف همه را رد می كنند و با همه افراد دعوا دارند كه این روحیه و نوع برخورد با جوانان باعث می شود كه آنها نگاه خود را به دین تغییر دهند و این نوع برخوردها برای اسلام بسیار ضرر دارد. به همین سبب باید با الگو برداری از شخصیت آیت الله طالقانی و قوی كردن اندیشه ای سیاسی و فكری به مطرح كردن بحث های علمی در جامعه به ویژه در میان جوانان پرداخت. او در بحث های خود با جوانان بدون هر نوع پرخاشگری و برخورد به سخنان آنها گوش می داد و می كوشید با اخلاق، منطق و استدلال آنها را قانع كند؛ یعنی منطق گفت وگو در او بسیار قوی بود. امید است كه این مهم در میان عده ای كه معتقد بر منطق پرخاش هستند، نهادینه شود و بتوانند با الگوبرداری از شخصیت آیت الله طالقانی با جوانان تعامل برقرار كنند.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9370**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.