فيلم/ ژانر؛ از نگاه يك نويسنده

به گزارش گروه پژوهش و تحليل خبري ايرنا، اين كتاب حاصل سال‌ها تحقيق نويسنده درباره موضوع ژانر است. در بخشي از پيشگفتار كتاب درباره اين كتاب و چرايي انتشار آن آمده است: هر چند خاستگاه فيلمِ ژانري آمريكا و پشتيباني صنعت از روند فيلمسازي بوده است اما بايد توجه داشت كه ژانر سينمايي در هر صورت حاصل يك سيستم است. سيستم توليد، توزيع و پخش براي پيدا كردن زبان مشترك، نياز به دسته بندي آثار دارد.
«به هر حال فيلم هاي توليد شده يا در دست توليد نيازمند طبقه بندي شدن هستند. در سينماي ايران ما كمتر نقاط اشتراك و تلاقي فيلم ها را از نظر معنايي و نحوي مي يابيم اما در مقابل تكيه مان بر چرخه ستاره اي است؛ چرخه اي كه به دليل فردي بودنش، چندان قابل اتكا نيست و با كنار رفتن ستاره از بين مي رود.»

** سازماندهي اثر
كتاب ضمن طرح نظريه «معنايي/نحوي/كاركردي» درباره ژانر، در دوازده فصل به مساله ژانر در سينما مي‌پردازد. اين فصول عبارتند از تاريخ نظريه ژانر، درك مفهوم ژانر، منشا ژانرها، پايداري ژانرها، بازتعريف ژانر، جايگاه ژانر، نحوه به‌كارگيري ژانرها، تلفيق ژانرها، نقش ژانرها در فرايند ديدن، بررسي مدل ارتباطي مناسب براي ژانرها، ژانرها و كاركردها در طول زمان و اينكه ژانرها چه چيزي درباره كشورها به ما مي‌آموزند.
اين اثر در تلاش است تا ژانر و ژانربندي را به عنوان يك فرآيند تعريف كند. براي نمونه اين كه چرا برخي فيلم ها در دوره اي «ماجراجويانه» بودند و بعد همان فيلم ها ملودرام شدند.
آلتمن در اين كتاب با بررسي تاريخ ژانر، روش هاي كاربردي ژانربندي سينمايي را از ابتداي پيدايش فيلم روايي فهرست بندي مي كند تا در نهايت با به دست آوردن فرضياتي كافي، نظريه ژانر خود را موسوم به «معنايي، نحوي، كاربردي» ارائه دهد. او سعي مي كند به پرسش هايي مانند اين كه چه عواملي بر نامگذاري و دسته بندي ژانرها اثر داشته اند؛ آيا ژانر مساله اي تاريخي يا سليقه اي است و آيا ژانرها واقعا تعريف پذير هستند، پاسخ دهد.

** مفهوم شناسي ژانر
ژانر يكي از مهمترين واژگان تخصصي در نقد فيلم است. كمتر نقد يا تحليلي را مي توان يافت كه از اصطلاحات ژانريك بهره نبرده باشد. با اين همه هر كس از واژه هاي ژانريك معنايي شخصي مراد مي كند. در واقع ژانر و اصلاحات ژانريك هنوز تعريف منسجم و كلاسه بندي شده پيدا نكرده اند.
در اين كتاب نويسنده سعي دارد، ژانر و ژانربندي را به عنوان يك فرايند تعريف كند. در واقع او به سراغ حاصل اين پروسه نمي رود و مي خواهد خودِ فرايند را مورد مطالعه قرار دهد.
بر اساس نگرش آلتمن، ژانر در يكي از چهار نوع تعريف فهميده مي شود؛ نخست ژانر به مثابه نقشه پيش ساخته و به منزله فرمولي كه پيش از توليد صنعتي مي آيد و آن را برنامه ريزي و الگودهي مي كند. دوم ژانر به مثابه ساختاركه چارچوب صوري هر فيلم به صورت جداگانه بر آن بنا شده است. سوم ژانر به مثابه برچسب كه به مثابه مقوله اي در تصميم گيري و ارتباطات پخش كنندگان و نمايش دهندگان فيلم ها نقش مركزي دارد. چهارم ژانر به مثابه قرارداد و موقعيت خوانشي است كه هر فيلمِ ژانري در مقابل مخاطبانش به آن نياز دارد.

** نقد و بررسي
كتاب هايي كه در زمينه ژانر نوشته شده اند، بيشتر توان خود را بر اين مي گذارند تا ژانرها را از هم تفكيك كنند يا براي يك ژانر خاص يا مجموعه اي از ژانرها، حد و حدود قائل شوند.
كتاب حاضر رويكردي كاملا متفاوت به نوشتن در مورد ژانر دارد. نويسنده كتاب در پي آن است كه پايه هايي كه اسطوره ژانر بر آن بنا شده است را به لرزه در آورد.
آلتمن، ژانر سينمايي را از ژانر ادبي تفكيك مي كند و با بررسي تاريخ سينماي كلاسيك به اين فرضيه مي رسد كه بعضي از ژانرهاي اوليه سينمايي برخلاف تصور عمومي، از يك ژانر مشخص ادبي به عاريت گرفته نشده اند بلكه از تلفيق چندين ژانر غيرسينمايي به وجود آمده اند. براي نمونه ژانر موزيكال سينمايي از تلفيق كمدي در ادبيات و نمايش هاي موزيكال تئاتري به وجود آمده است.
نويسنده همچنين ژانر سينمايي را در بافت تاريخي بررسي مي كند و بر آن است تا به ادعاي خودش اشتباهات نظريه پردازان گذشته را مرتكب نشود كه منجر به مبهم شدن مفهوم ژانر شده اند. روش معنايي/ نحوي/ كاربرديِ آلتمن به جاي نفي ديدگاه هاي مختلف، با در نظر گرفتن تمامي صداها برخلاف نظريات پيشين ژانر در حوزه هاي نقد تراژيك، فضايي پويا و منعطف فراهم مي سازد.

پژوهشم**458**1601**خبرنگار: محمد ستاري**انتشار: شهناز حسني
ايرنا پژوهش، كانالي براي انعكاس تازه ترين تحليل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشي ايران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شويد.