به گزارش ايرنا، علم گرداني در برخي از روستاهاي آذربايجان غربي از جمله روستاي 'عرب لوي دره اروميه'، تعزيه و شبيه خواني در برخي از مساجد و امامزاده ها از جمله مسجد مهدي القدم اروميه و عزاداري برخي از ارامنه و آشوريان ساكن در اين استان مرزي از جلوه هاي منحصر به فردي برخوردار است.
آئين هاي شبيه خواني و علم گرداني كه از واقعه عاشورا الهام مي گيرد امروزه طرفداران زيادي دارد و در جاي جاي اين استان به چشم مي خورد.
شبيه خواني از جمله آئين هايي است كه معمولا در روز عاشورا در برخي از روستاهاي شهرهاي اروميه، خوي، سلماس و ماكو انجام مي شود و در قالب آن صحنه هاي روز عاشورا در صحراي كربلا بازسازي مي شود و چگونگي به شهادت رسيدن ياران امام حسين (ع) و خود آن حضرت به نمايش در مي آيد.
به گفته يك مردم شناس، كانون اصلي علم گرداني روستاي 'عرب لوي دره اروميه' است و در اين روستا علم هايي با قدمت طولاني وجود دارد اما اين آئين در روستاهاي ' ديزج تكيه' و 'كولق' نيز با شكوه خاصي برگزار مي شود.
حسين سپهر افزود: علم گرداني اروميه قدمتي بيش از 100 سال دارد و اين آيين در سال 1394 هجري شمسي به شماره 1133 در فهرست آثار ناملموس معنوي كشور به ثبت رسيده است.
وي ادامه داد: علم گرداني در روستاها حال و هواي ديگري دارد و در روز عاشورا علم يك روستا را به روستاي ديگر مهمان مي برند.
اين مردم شناس افزود: علم چوب بلندي است كه بر بالاي آن نماد ' آل عبا' گذاشته شده اسن و مردم پارچه هاي سبز رنگ نذري را به نيت بر آورده شدن جاجاتشان به آن مي بندند.
وي شبيه خواني را از ديگر آئين هاي پرطرفدار اين استان بر شمرد كه قدمتي 50 ساله دارد و در سال 1388 هجري شمسي در فهرست آثار معنوي كشور ثبت شده است.
سپهر فر، مسجد ' مهدي القدم' اروميه را كانون اصلي برگزاري اين آئين عنوان كرد و افزود: امامزاده ابراهيم و محمد، امامزاده بكشلو، امامزاده غريب حسن و 'آغا قبريي' اروميه نيز از جمله مكان هايي است كه بيشترين عزادار را به خود اختصاص مي دهد؛ امامزاده ابراهيم و محمد اروميه هر ساله حدود 6 هزار عزادار را پذيرا مي شود.
رئيس دفتر آيت الله جوادي آملي در آذربايجان غربي نيز با بيان اينكه بسياري از آئين هاي محرم در استان هاي ترك زبان همانند آذربايجان غربي، شرقي و اردبيل مشترك است، گفت: آئين طشت گذاري يكي از قديمي ترين سنت هاست كه اكثر مردم ترك زبان و به ويژه آذربايجان غربي با اين آئين به پيشواز عزاداري هاي ماه محرم مي روند.
حجت الاسلام سيد محمد فخري ادامه داد: مراسم طشت گذاري، مراسم سنتي است كه در عزاداري ايام عاشورا در شهرهاي ترك زبان برگزار مي شود و طشت‌هاي آب را كه نمادي از فرات است، در مساجد و حسينيه ها مي آورند.
وي افزود: اين سنت به پيروي از اقدام امام حسين(ع) و يادآور رفتار جوانمردانه او در مقابل سپاه حر است كه به روايتي آن حضرت، در روز 27 ذي الحجه، آب مشك ها را در طشت ها ريخت و تمام لشكر حر و اسبان آنان را سيراب كرد.
حجت الاسلام فخري اظهار كرد: آئين طشت گذاري در استان هاي ترك زبان از ريشه دارترين آئين هاي ماه محرم است كه در روزهاي پايان ماه ذي الحجه برگزار مي شود و در حقيقت، برگزاري اين آئين، آماده شدن حسينيان براي برگزاري مراسم سوگواري امام حسين(ع) را نشان مي دهد.
آئين ' حسين گويان ' نيز نوعي مراسم مذهبي است كه در ايام ماه محرم در بيش تر نقاط آذربايجان غربي به طور گسترده برگزار مي شود؛ اين مراسم از چند روز مانده به ماه محرم تا دهمين روز از ماه محرم و ظهر عاشورا ادامه مي يابد.
در زبان تركي آذربايجاني، مردم به اين مراسم ' شاخسِي' مي گويند كه مخفف واژه 'شاه حسين' است و عزاداران در مراسم شاه حسين گويان، چوبي را از زمين تا فرق سر خود حركت مي دهند، در حالي كه هماهنگ پاهاي خود را به زمين مي كوبند، وقتي كه چوب به سمت پايين آورده مي شود، گروهي با صداي بلند نداي 'شاخسِي' (شاه حسين) و زماني كه چوب به سرشان نزديك مي‌شود، گروه ديگر با صداي بلند نداي 'واخسِي' (واي حسين) سر مي دهند.
اين حركت به نشانهٔ جنگ ياران حسين بن علي با ياران يزيدبن معاويه در صحراي كربلا برگزار مي شود و علاوه بر نداي 'شاخسي' 'واخسي'، همچنين 'حيدر' 'صفدر'، 'مظلوم' 'حسين'، 'حسن' 'حسين'، 'سوسوز' 'حسين'، 'عطشان' 'حسين' از جمله شعارهايي است كه گروه هاي شاه حسين گويان در حين حركت منظم خود، سر مي دهند.
عزاداران در حين اين حركت منظم و هماهنگ، دست خود را بر پشت يكديگر قرار مي دهند و با اين حركت خود، اتحاد و انسجام شان را نشان مي دهند.
شاه حسين گويان، در حالي كه در امور و دايره وار حركت مي كنند، فردي نيز با مداحي مصيبت هاي امام حسين(ع) آنان را همراه پس مي كند.
صورت ديگري از حركت شاه حسين گويان، به اين صورت است كه عزاردان به صورت صف هاي طولاني، مسير بلندي از كوي و برزن را حركت مي كنند و نزديك شدن ماه محرم را به همگان اعلام مي كنند.
عده‌اي اين مراسم را به سبك سنتي انجام مي دهند و از هيچ گونه ابزار آلات جديدي كه در سال هاي اخير در مراسم شاه حسين گويان دخيل شده و حتي از چوب مخصوص شاه حسين گويان نيز استفاده نمي كنند و به جاي بالا و پايين حركت دادن چوب مخصوص، با حركت منظم پاهاي خود كه به زمين كوبيده مي شود، بر سينه مي زنند اما عده‌اي هم با استفاده از تبل، سنج و ساير ابزارآلات، شور و شوق خاصي در اين مراسم به وجود مي آورند.
در صف اول دسته شاه حسين گويان، يكي از ريش سفيدان كه آشنايي بيشتري نسبت به جوانان با اشعار و اذكار دارد، مي ايستد و اشعار را بيان و سايرين نيز آن را تكرار مي كنند.
در پايان مراسم شاه حسين گويان، همگي ايستاده و در حالي كه دستان خود را بالا مي برند و بر سينه مي زنند اين شعرها را مي خوانند: 'آقامين آتي گلدي/ قانلي خلاتي گلدي (اسب آقايم به خيمه برگشت، پيراهن آقايم خونين شد)، قانلي قيليش كربلادا پاس توتوپ/ حسين اوچون ملاكلر ياس توتوپ (شمشير خونين در سرزمين كربلا زنگ زده است/ ملائكه هاي آسمان عزاي امام حسين(ع) را برپا كرده اند)، فرياد شيمير اليندن/ اي داد شيمير اليندن.(فرياد از دست شمر/ اي داد از دست شمر)'
يكي از مهم ترين نوحه هاي ذكر شده در هيات ها و مراسم شاه حسين گويان، شعر زيباي استاد شهريار است كه چنين سرود: 'حسينه يئرلر آغلار گويلر آغلار/ بتول و مرتضي پيغمبر آغلار/ زمين و آسمان در عزاي حسين مي گريند، بتول و مرتضي و پيغمبر مي گريند'
اين جمله نيز بيشتر به گوش مي رسد: ' هانسي گروهون بئله مولاسي وار؟ / شيعه لرين حضرت عباسي وار / كدامين در چنين مولايي دارند؟! شيعيان مولايي چون حضرت عباس دارند '
مراسم خيمه سوزاني نيز در اكثر نقاط آذربايجان غربي و در ظهر روز عاشورا قبل از نماز ظهر و عصر برگزار مي شود؛ اين آئين برگرفته از آتش زدن خيمه‌هاي امام حسين(ع) در روز عاشورا است.
بعد از اجراي اين آئين حاضران با صداي بلند و گريه فرياد مي زنند: ' قتيل كسيلد‌ي / مقتول بريده شد ' و بيشتر در نقاطي كه شبيه خواني برگزار مي شود، مراسم سوزاندن خيمه با تعزيه اين مراسم همراه مي گردد و تعدادي شبيه خوان كودك را در صحنه نمايش در حال فرار و شيون قرار مي دهند تا تاثير آن ملموس تر شود.
بازگشت اسب بي سرنشين در دشت كربلا يكي از غم انگيزترين صحنه هايي عاشوراست كه به صورت نمادين در شهرهاي مختلف آذربايجان غربي بازآفريني مي شود.
براي اين منظور اسب سفيد رنگي مجهز به پارچه‌هاي سبز و سفيد در حاليكه آغشته به خون است و به آن تير و پيكان هاي چوبي نيز متصل كرده اند، در بين دسته هاي عزاداري مي گردانند.
تعزيه خواني نيز از جمله آئين هايي است كه در جاي جاي اين استان برگزار مي شود و يكي از كانون هاي مهم اين مراسم در شهر اروميه مقابل ˈمسجد مهدي القدمˈ است.
آئين اهل قبيله نيز در سحرگاه روز سوم (كه در اروميه به آن ˈاهل قبيلهˈ گفته مي شود) در برخي از مناطق آذربايجان غربي برگزار مي شود و تعدادي از جوانان در حالي كه لباس هاي عربي به تن كرده اند از مساجد خارج مي شوند و اشعاري را به مضمون زير مي خوانند ˈاي اهل قبيله برويم جسم بي سر و بي كفن امام حسين (ع) را دفن كنيم .ˈ مراسم شام غريبان از جمله مراسم حزن انگيز و اندوه باري است كه در مساجد شهر و روستاهاي و حومه برگزار مي شود و دسته هاي زنجير زني پس از برگزاري مراسم عزاداري در كوچه ها، وارد مسجد مي شوند و به زنجير زني مي پردازند.
روضه خواني توسط مداحان و ذكر مصيبت هاي حضرت اباعبدالله از ويژگي هاي اين مراسم بوده و براي اين منظور و طبق سنت هاي گذشته پس از اندكي زنجيرزني در مساجد چراغ ها را خاموش مي كنند و شمع هاي روشن را در سيني گرد مي گردانند.
روز تاسوعا و عاشورا تجلي محبت خالصانه مردم اين ديار به سرورآزادگان جهان است؛ آنان علاوه بر آئين هاي فوق اقدام به پخش نذري مانند قرباني كردن، شربت و شريني دادن، آش شله زرد مزين بنام مبارك امام حسين(ع) و قمر بني هاشم مي كنند. اقليت هاي ديني اعم از آشوري و ارمني ساكن در اين استان نيز در ايام محرم و به ويژه عاشورا و تاسوعا عزادار بوده و در رثاي حسين (ع) اشك ماتم مي ريزند.
اهداي نذري از سوي اقليت هاي ديني به دسته هاي عزاداري نمونه هايي از ارادت پيروان اديان ابراهيمي در ديار رنگين كمان اقوام و اديان به سرور آزادگان جهان است.
8135/3072
** گزارش از: شهين بيدادرس ** انتشار دهنده: عليرضا فولادي
تاریخ انتشار: ۹ مهر ۱۳۹۶ - ۱۰:۰۱
اروميه- ايرنا- اگرچه آئين هاي عزاداري ماه محرم در آذربايجان غربي شباهت زيادي به مراسم هاي استان هاي همجوار دارد اما برخي از اين آئين ها در سرزمين رنگين كمان اقوام و اديان با ويژگي هايي منحصر بفردي برگزار مي شود.