آغاز پست را باید نیاز انسان ها برای رساندن و دریافت كردن كالا و اطلاعات از سرزمین های دیگر دانست كه در دوره های مختلف با توجه به شرایط و امكانات متفاوت بوده است هر چند رشد صنعت و فناوری روند گسترش پست و خدمات آن را سرعت بخشید.
نخستین اداره غیر رسمی پست عمومی پس از تاسیس دانشگاه بلونیا در ایتالیا به وجود آمد و پس از آن در دانشگاه پاریس با اقدام مشابه، این مهم برای نامه های دانشجویان شكل گرفت.
نخستین گام در راه تسهیل ارایه خدمات پستی را دولت پادشاهی انگلیس در ۱۸۴۰ میلادی برداشت و برای سرعت بخشیدن به امور پستی و آسان تر كردن استفاده از آن برای مردم، برحسب پیشنهاد نرخ های پست كردن نامه ها در سیستم‌های داخلی را یكنواخت كرد.
برای هماهنگی و تدوین ارتباط پستی میان كشور‌ها در 9 اكتبر 1874میلادی به پیشنهاد آلمان، قرادادی با عنوان قرارداد «برن» در زمینه تأسیس «اتحادیه كل پست» در برن سوئیس به وسیله 22 كشور به امضا رسید. امضاكنندگان برپایه توافق به عمل آمده، یك قلمرو پستی را تشكیل دادند كه آزادی ترانزیت برای مبادله متقابل امور پستی در سراسر قلمرو اتحادیه را تأمین و تضمین میكرد.
پس از گذشت چهار سال نام این اتحادیه با پیوستن كشورهای دیگر به «اتحادیه جهانی پست» تغییر یافت و در 1969 میلادی كنگره این اتحادیه در «توكیو» در قطعنامه پایانی خود به كشورهای عضو پیشنهاد كرد، روز 9 اكتبر را به عنوان روز جهانی پست تعیین كنند و از سال 1970 میلادی در این روز، اداره های پست سراسر جهان به اقدام های گسترده اطلاعاتی و تبلیغاتی و تشریح نقش پست در زندگی انسان پرداختند. ایران نیز در 1256 خورشیدی به عنوان بیست و نهمین عضو به این اتحادیه پیوست.
پست در ایران سابقه طولانی دارد. سازمان چاپاری هخامنشیان «آنكارا» نام داشت و در زبان پهلوی به معنی بیگاری و كار اجباری به شمار می رفت زیرا مردم آن زمان موظف بودند كه اسب، طویله، چاپاریان و علیق چاپاریان را كه اداره پست چاپاری به آن نیاز و احتیاج داشت، در اختیار چاپارخانه بگذارند و اینگونه اداره چاپاری را دایر نگه دارند.
كورش هخامنشی را باید نخستین فردی دانست كه به ایجاد پست در دوره باستان همت گمارد زیرا هنگامی كه او عازم نبرد با سكاها بود دستور داد كه میان پرسپولیس و دریای اژه 111 ایستگاه اسبی دایر كنند تا ارتباط با پایتخت محفوظ بماند. كورش مقرر كرد در جاده های بزرگ از میدان نبرد تا مقر حكومتش ایستگاه هایی با فاصله های متناسب بسازند كه در هر یك از آنها به نسبت موقعیت محلی، یك یا چندین شخص با عده ای اسب و لوازم آسایش قرار دهند و ساز و برگ مسافرت و استراحت نامه بران را فراهم آورند.
داریوش هخامنشی برای تكمیل تشكیلات پستی، اداره نامه رسانی را به پایه ای رساند كه به آن پست تام و تمام می گفتند. او برای آنكه نه تنها ماموران چاپاری بلكه مردم را از وسایل آسایش در مسیر راه ها بهره مند كند، مقرر كرد كه ایستگاه های پستی موجود را توسعه دهند و تبدیل به مهمانسرا كنند.
اداره پست در دوره ساسانیان دیوان «برید» یا با تلفظ صحیح تر دیوان «بارث» نامیده می شد كه به كارهای دولتی اختصاص داشت و مردم حق استفاده از وسایل نقلیه دیوان و ارسال نامه به وسیله پیك های دولتی را نداشتند.
صفویان پست را «چاپار» نامیدند اما در كتاب های تاریخ فارسی به تشكیلات آن كمتر اشاره شده است و درباره وجود چاپار و چگونگی اداره و وظیفه آن در سفرنامه افرادی كه در این دوره به ایران مسافرت كردند مطالب زیادی دیده می شود. در این دوره پست و چاپار در خدمت دولت و حكومت بود و مردم نمی توانستند از آن برای ارسال مكتوب ها و مراسل های خود استفاده كنند. در دوره های بعد تا زمان روی كار آمدن حكومت قاجار پست در این به سبك و شیوه پیشین انجام می شد.
ایران در دوره قاجار به سبب ارتباط با غرب در حوزه های مختلف تغییر و تحول یافت كه حمل و نقل و نظام پستی نیز یكی از آنها بود. هر چند در ابتدای این دوره، حمل و نقل دستورها و نامه های دولتی به وسیله قاصدان پیاده و پیك های سوار انجام می شد و گاهی هم حكمران محل و شاهزادگانی كه در ایالت ها حكومت می‌كردند مكاتبه های خود را به وسیله یكی از نوكرانشان به نام «چاپار» به تهران و تبریز می فرستادند و مردم و بازرگانان نیز نامه های خود را به وسیله آنان ارسال می كردند كه هزینه زیادی برای این خدمت به حامل نامه پرداخت می شد.
ناصرالدین شاه اداره پست را به وزارت پست تبدیل كرد و اداره آن را به «میرزا علی خان امین الملك» سپرد. او نخستین وزیر پست بود كه برای اداره های تابعه ساعت كار معینی تعیین و برای كاركنان حقوق بازنشستگی برقرار كرد.
وزارت پست در 1250 خورشیدی تشكیلاتی نوینی پیدا كرد و اداره تلگراف به پست اضافه شد و وزارت پست و تلگراف شكل گرفت و در 1270 خورشیدی با خرید سهام شركت تلفن؛ وزارت پست، تلگراف و تلفن ایجاد شد و با تشكیل وزارتخانه تازه، نظام پستی كشور گسترش چشمگیری یافت.
پیروزی انقلاب اسلامی به مرور شیوه های نوین پستی را گسترش داد و تغییر ساختار پست و فعالیت آن به عنوان یك شركت مستقل دولتی در 1367 خورشیدی مهمترین رویداد این دوره بود. حذف ساختار سنتی پست و به كارگیری فناوری های تازه و متنوع همچون پست پیشتاز، پست مستقیم، سلف سرویس پستی، تحویل هوشمند بسته های پستی، پست تصویری، پست جواب قبول، پست یافته، صندوق شخصی، پست تلفنی 193، پست اكسپرس، پست خرید، پست رستانت، خرید اینترنتی، پست ویژه و پیك ویژه نیز از دیگر دستاوردهای این دوره است.
امروزه پست در دنیا نقش مهم و اثرگذاری دارد و بسیاری از كارهای مردم و سازمان‌ها از این مسیر انجام می‌شود به همین سبب شركت پست نیز با تلاش و پشتكار نیروهای خود و توجه دولت به این نهاد توانسته از روش‌های سنتی عبور كند و با تلفیق فناوری، ارایه و عرضه محصول های جدید و دارای ارزش افزوده را مد نظر قرار دهد. هر چند این مهم باید ارتقای كیفیت و نوآوری را وجه همت خود قرار دهد و با وجود سرمایه های انسانی بزرگی كه در اختیار دارد با تلاش و كوشش مراحل گذر خود را به طرف سودآوری و بهره وری تسهیل كند.
روی كار آمدن دولت یازدهم باعث شد تا در عرصه حمل و نقل و پست نیز مانند دیگر حوزه ها تحول هایی به وجود آید و این نهاد از ورشكستگی نجات یافت. در این دوره با مطالعه و بررسی وضعیت پست در كشورهای دیگر و نقاطی كه كه در آن پست توسعه پیدا كرده بود، برنامه ای جامع مبتنی بر مشتری مداری تدوین شد تا تمام كارها بر پایه آن انجام پذیرد. در همین راستا «حسین مهری» مدیرعامل و رییس هیأت مدیره شركت پست در گفت وگویی كه در 1392 خورشیدی با روزنامه «ایران» داشت محورهای این برنامه را در هشت عنوان اصلی شامل «اصلاح ساختار»، «مدیریت هزینه»، «نوآوری در توسعه بازار»، «طبقه بندی واحدهای اجرایی متناسب با ظرفیت های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی»، «نوآوری در افزایش كیفیت»، «استانداردسازی»، «تمركززدایی با رویكرد مسئولیت پذیری» و «تعیین پست به عنوان درگاه خدمات دولت» معرفی كرد كه این برنامه ها در دولت دوازدهم هم دنبال می شود.
«عبدالرحمن بشارحسین» دبیر كل اتحادیه جهانی پست در طول فعالیت دول یازدهم، 2 بار به ایران سفر كرد و بیادن داشت كه پست ایران پیشرفت های خوبی در سطح ملی، منطقه ای و جهانی داشته و موفقیت های زیادی در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات به لحاظ توسعه خدمات بدست آورده و اینگونه توانسته است به عضویت شورای راهبری پستی درآید، شورایی كه تصمیم های مهم اتحادیه درآن گرفته می شود.
توجه دولت اعتدال به پست و ارتباطات سبب شد تا پس از 17سال ایران میزبانی برگزاری كنگره اتحادیه پستی آسیا و اقیانوسیه را برعهده بگیرد. هدف این كنگره تبیین و بررسی سیاست های منطقه ای در حوزه پستی و تبادل تجربه ها و توسعه همكاری های بین المللی محسوب می شد و از 12 تا 15 تیر 1396 خورشیدی در هتل المپیك تهران با حضور «محمود واعظی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، بشار حسین، «لین» دبیر كل اتحادیه پستی آسیا و اقیانوسیه، «آنانت نارایان ناندا» معاون وزیر در امور پست دولت هندوستان، مسئولان ارشد پستی 32 كشور عضو اتحادیه پستی آسیا و اقیانوسیه و جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مقام های بلند پایه كشوری برگزار شد.
راهبرد پست ایران در سال های اخیر این بوده است كه به موازات دیگر اقدام ها، كسب و كار الكترونیك قوی و مولد را ایجاد كند و شبكه سنتی پستی را دگرگون سازد و امور را باكیفیت تر ارایه دهد كه توسعه سیستم یكپارچه مبادله و توزیع مرسوله های پستی؛ توسعه سیستم همراه نامه رسان؛ توسعه سامانه مدیریت تجارت الكترونیك پست و راه اندازی صندوق های هوشمند پستی معابر بخشی از جمله اقدام های همسو با این راهبرد به شمار می رود.
امروزه بسیاری از دولت ها در تلاش هستند تا با سرمایه گذاری در بخش پست توسعه بیشتری پیدا كنند و دولت دوازدهم هم چنین رویكردی دارد. امید است با چابك سازی و جوان گرایی كه در این دولت صورت می گیرد، در این زمینه نیز شاهد تحول های مطلوبی در عرصه ارتباطات شد.
*منابع
تاریخچه پست. تالیف: عباس ریاحی وفا – محمد ملكی ورنا مخواستی
تاریخ پست و تلگراف و تلفن. تالیف: حسین پژمان بختیاری
تاریخ پست در ایران. تالیف: فریدون عبدلی‌فرد
پست از دیروز تا امروز- روابط عمومی شركت پست ج . ا. ا.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9370**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.
تاریخ انتشار: ۱۷ مهر ۱۳۹۶ - ۰۹:۳۷
تهران- ایرنا- پست از كهن ترین ابزارهای ارتباطی در جهان به شمار می رود. دولت ها می كوشند تا این مهم را با تحول های جهانی و فناوری های نوین همراه سازند و در مسیر پویایی و چابك سازی آن گام بردارند تا این نهاد همچون گذشته از جمله كارآمدترین سازمان های ارتباطی باشد.