به گزارش ايرنا، طبق آمارها كشور داراي حدود 400 ميلياردمترمكعب آب سطحي است كه اگرچه به واسطه ساخت سدها در 3 دهه اخير بخشي از اين آبها مديريت شده اما بخش اعظم آب هاي سطحي كشور بدون استفاده بهينه از دسترس خارج مي شود.
آنچه در اين 2 دهه سبب شده تا بحران آب بيشتر در چشم مردم و مسئولان خودنمايي كند، كاهش نزولات آسماني است ، كاهشي كه سبب عميق شدن سطح دستيابي به سفره هاي زير زميني شده يا به عبارتي منابع آبي زير زميني تهي و دسترسي به ته مانده آنها دشوار شده است.
آب سر منشاء توليد تلاش و تمدن است ، خداوند در قرآن كريم حيات هر چيزي را به آب وابسته دانسته است و تداوم حيات را در گرو وجود آب بيان فرموده است، اين نعمت الهي غير قابل جايگزين بوده و از جمله انفال متعلق همه ساكنان يك سرزمين مي دانند.
طبق اسناد جهاني در 50 سال گذشته تاكنون 37 مورد خشونت بين كشورها بر سر آب گزارش شده است كه همه آنها به جز 7 مورد به خاورميانه مربوط مي‌شود.
بنا بر گزارش ذفتر امور منابع آب سازمان برنامه و بودجه كشور با نظري به گذشته و تاريخ كهن ايران نشان مي دهد كه براي تعديل مشكلات ناشي از محدوديت منابع آب ابتكارات و ابداعات متنوعي در زمينه بهره برداري ازمنابع آب سطحي و زير زميني در ابعاد سازه اي و مديريتي مورد توجه بوده است.
طبق يك تحقيق علمي با نام اصول هيدرلوژي ويرايش پنجم نوشته دكتر امين عليزاده ، ايران سرزميني كوهستاني است كه 2 رشته كوه البرز و زاگرس همانند ديواره اي مانع رسيدن ابرهاي باران زا از شمال و غرب كشور به بخش هاي مركزي مي‌شوند و به همين دليل نيز بخش اعظم كشور را مناطق خشك و نيمه خشك تشكيل ميدهد و كمبود منابع آبي همواره به عنوان يك عامل محدود كننده فعاليت ها در كشور مطرح بوده است.
ميزان حجم آب دنيا، 1386 ميليارد كيلومتر مكعب است كه از اين ميزان فقط كمتر از 3 درصد آن آب شيرين مي‌باشد؛ ميزان متوسط بارندگي در جهان، 865 ميليمتر و در ايران، 250 ميليمتر است؛ يعني متوسط بارندگي هاي ايران كمتر از يك سوم متوسط بارندگي جهان است.
سهم مصرف آب شرب و بهداشتي در جهان، 8 درصد و در ايران، 6 درصد است و سهم مصرف آب كشاورزي در جهان، 70 درصد و در ايران، 92 درصد، سهم صنعت و ساير مصارف در جهان، 22 درصد و در ايران، 2 درصد گزارش شده است.
طبق گزارش دفتر امور اجرايي و روابط عمومي معاونت برنامه ريزي و نظارت راهبردي رياست جمهوري ميانگين مصرف آب آشاميدني در جهان 142 ليتر در روز به ازاي هر نفر و در ايران 256 ليتر در روز به ازاء هر نفر است؛ ميانگين پتانسيل سهم سرانه آب تجديد شونده در جهان 7 هزار و 600 مترمكعب و در ايران، يكهزار و 900 متر مكعب مي باشد.
وسعت ايران 1.1درصد مساحت خشكي ها و3.35 درصد مساحت قاره آسيا است، حجم ريزش هاي كشور تنها 0.37درصد از كل ريزش هاي جوي خشكي هاي كره زمين و 1.29درصد حجم بارش هاي قاره آسيا است.
عمده ترين معيار براي تعيين درجه خشكي در يك منطقه رابطه ي بين مقدار بارندگي (سالانه) و تبخير (توان تبخيري محيط)است، هر اندازه مقدار باران نسبت به توان تبخير كمتر باشد درجه ي خشكي آن منطقه بيشتر است.
براين اساس به جز نواحي محدودي از ايران (حاشيه ي درياي خزر) در ساير مناطق توان تبخير به مراتب بالاتر از مقدار واقعي بارندگي است، مثلا در يزد ميانگين سالانه ي بارندگي ۶۰ ميلي متر است حال آنكه در اين منطقه توان تبخيري محيط ۳۹۰۰ ميلي متر مي باشد.
طبق گزارش دفتر معاونت برنامه ريزي و نظارت راهبردي رياست جمهوري ، پيش بيني ها نشان مي دهد كه جمعيت ايران در سال 1400 به 97.5ميليون نفر خواهد رسيد و مقدار آب مورد نياز برابر 130 ميليارد متر مكعب خواهد بود كه تامين اين ميزان آب از منابع تجديد پذير آبي كشور امكان پذير نخواهد بود.
براين اساس با توجه به روند رشد جمعيت كشور و تشديد نياز بخش هاي مختلف، افزايش مصرف آب بخش شهري، روستايي و صنعتي اجتناب ناپذير خواهد بود، آب در فرآيند توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور نقش عمده و كليدي دارد. افزايش توليدات كشاورزي و امنيت غذايي، توسعه مراكز جمعيت شهري و روستايي و بهبود و ارتقاي كيفيت زندگي در گروي انجام سرمايه‌گذاري هاي لازم و هماهنگ در ابعاد مختلف توسعه و بهره برداري از منابع آب است.
در كنار كاهش كميت منابع آب، انتشار پساب‌هاي صنعتي، كشاورزي و شهري نيز از ديگر عوامل تهديد كننده منابع محدود آب كشور محسوب مي شوند.
برخي كارشناسان افت آب‌هاي زيرزميني در كشور را سالانه 6 ميليارد متر مكعب اعلام مي‌كنند، اين درحالي است كه طولاني بودن روند تشكيل آب‌هاي زيرزميني و بهره برداري زياد از آن سبب شده كه اگر اكنون برداشت از منابع آب زيرزميني متوقف شود، چند هزار سال طول مي‌كشد تا آب جايگزين به وجود آيد.
طبق آمارهاي موجود،ظرفيت بارش سالانه در كشور 400 ميليارد مترمكعب است كه تنها حدود 130 ميليارد مترمكعب آن استحصال مي‌شود.
به گفته عبدالغفار شجاع، پيشين سازمان نظام مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي كشور، خشكسالي‌ها، ظرفيت بارندگي كشور را كاهش ميدهد و حداكثر از 100 ميليارد مترمكعب بارندگي امكان استفاده وجود دارد.
اين در حالي است كه بخش كشاورزي كه بايد استفاده بهينه‌اي از آب داشته باشد هنوز به استفاده از روش آبياري سنتي ادامه ميدهد كه در آن مقدار زيادي از آب هدر مي‌رود.
شجاع توضيح داد: در ايران حدود 18 ميليون هكتار زمين زراعي و باغ وجود دارد كه از اين ميزان تقريبا' 8 ميليون هكتار آبي و 10 ميليون هكتار ديم كشت مي‌شود.
به گفته وي ز 8 ميليون هكتار زمين زراعي كه به وسيله آبياري كشت مي‌شود، حداكثر يك ميليون هكتار از سيستم آبياري پيشرفته و يا آبياري تحت فشار استفاده شده كه اين گوياي مديريت نامناسب آب در بخش كشاورزي است.
به گفته كارشناسان آب و منابع طبيعي، برداشت‌هاي بي‌رويه از ذخاير زيرزميني و سفره‌هاي آبي به خصوص در سال هاي اخير به سادگي جبران‌پذير نيست.
آنان مي گويند: حفره‌هاي آب‌هاي زيرزميني طي هزاران سال شكل گرفته و آب‌هاي سطحي علاوه‌بر شستشوي خاك و حركت به سوي پايين دست به دليل تغييرات خاك به سادگي فرو نمي‌رود و نمي‌تواند ميزان برداشت‌هاي زياد ما از سفره‌ها را در مدت كوتاه جبران كند.
از طرف ديگر برداشت‌هاي زياد از آب‌هاي زيرزميني به جايي رسيده كه مثلاً در خراسان و در جنوب كشوربه دليل كاهش آب و كف رسيدن سفره‌هاي زيرزميني چاه‌هايي با عمق 300 متر حفر مي‌شود.
به گفته كارشناسان ، بازگشت آب به حفره‌هاي زيرزميني به عنوان گردش و چرخه طبيعي در زمان حاضر سيكل كندتري پيدا كرده است چرا كه به دليل فرسايش خاك، قطع درختان و پوشش گياهان و كاهش بارندگي آب باران در سطح مي‌ماند و تبديل به سيلاب‌هاي شديد مي‌شود.
اين كارشناسان تاكيد دارند كه ارزش آب غيرقابل تصور است و اكنون وضعيت ذخاير سفره‌هاي زيرزميني آب كشور بسيار وخيم است و تا زماني كه در جهت اجراي برنامه‌هايي براي جلوگيري از هدر رفتن 30 ميليارد متر مكعب آب گامي برداشته نشود، اين وضعيت تا رسيدن به بن بست كامل و از دست رفتن سفره‌هاي پر ارزش آب ادامه خواهد داشت.
در زمان حاضر به جز خشكسالي و خروج آب از مرزها يا شور شدن آب موضوع ديگر به فعاليت‌هاي مختلف انسان مربوط مي شود كه به طور مستقيم با ريختن فاضلاب‌هاي خانگي، صنعتي، پساب‌هاي كشاورزي و انواع زباله به رودخانه، درياچه‌ها و درياها و غيرمستقيم از طريق فعاليت‌هاي صنعتي آلوده كننده هوا كه منجر به بارش باران‌هاي اسيدي خواهند شد، منابع آبي آلوده مي‌شود.
از طرف ديگر، آب‌هاي زير زميني نيز علاوه بر برداشت‌هاي بي‌رويه از طرق مختلفي مثل نشت نفت و بنزين از مخازن زير زميني، نفوذ شيرابه زباله در مكان‌هاي جمع آوري زباله، نفوذ باقيمانده كودها و سموم كشاورزي همراه با آب آبياري زمين‌هاي كشاورزي و نفوذ فاضلاب‌هاي خانگي تهديد و آلوده مي‌شوند و زندگي انسان‌ها و ديگر جانداران را به خطر مي‌اندازند.
با اين حال اكنون به نظر مي رسد براي نجات كشور از بحران كم آبي بايد مديريت منابع آبي در جهات مختلف مانند بازيافت پساب ها مورد توجه مسئولان در سطح كلان و استان ها قرار گيرد.
اجراي پروژه هاي كلان براي مديريت مصرف آب در بخش هاي كشاورزي ، شرب و صنعتي از مواردي است كه بايد نگاه نخست مسئولان قرار گيرد زيرا در غير اين صورت خشكسالي آثار مخرب خود را بيشتر نمايان خواهد كرد.
يكي از طرح هاي عمده براي مديريت منابع آب در واقع بازگشت پساب هاي تصفيه شده به چرخه بخش هاي كشاورزي و صنعت در كشور و استان البرز است كه هرچند پروژه هايي در اين زمينه اجرا شده اما گسترش آنها ضروري است.
روزانه بخش عمده اي از آبها در قالب مصارف شهري و صنعتي به پساب تبديل مي شود كه اگر به درستي مديريت شود اين پساب ها به كشاورزي و صنعت حياتي دوباره خواهند بخشيد.
آنطور كه سرپرست وزارت نيرو مي گويد: اكنون سالانه يك ميليارد متر مكعب پساب در كشور تصفيه و در بخش هاي كشاورزي و صنعت مصرف مي شود.
ستار محمودي در حاشيه گشايش فاز دوم تصفيه خانه فاضلاب كرج اظهار داشت: اكنون تعدادي طرح در زمينه احداث تصفيه خانه هاي فاضلاب در كشور در دست اقدام است و بايد ميزان تصفيه پساب ها به سالانه 2.5 ميليارد مترمكعب برسد.
وي گفت: طرح هاي تصفيه پساب با روش هاي كاملا' بهداشتي انجام مي شود و بايد تلاش شود تا اين طرح ها توسعه يابد.
سرپرست وزارت نيرو به وضعيت استان البرز در زمينه طرح هاي آب و فاضلاب اشاره كرد و بيان داشت:
البرز به لحاظ زمينه توسعه اي و رشد مهاجر پذيري كه دارد نيازمند برنامه ريزي ويژه اي در زمينه زير ساختي آب و برق است.
وي افزود: اين استان به تقويت زير ساخت هاي آب و برق نياز دارد زيرا رشد جمعيتي خدمات بگير آن در برخي مواقع به 14 درصد رسيده است.
محمودي گفت: اين درحالي است كه در ساير نقاط كشور اين نرخ رشد بين سه تا چهار درصد بوده است.
با اين حال موضوع مديريت منابع آبي هم در سطح كلان و هم منطقه بايد مورد توجه برنامه ريزان قرار گيرد.
اجراي طرح هاي مديريت منابع آب در استاني همچون استان پرجمعيت البرز كه اكنون با بحران كم آبي مواجه است از نكات مهمي است كه بايد به آن توجه شود.
سكونت حدود 3 ميليون نفر جمعيت در جغرافياي 5 هزارو 800 كيلومتر مربع البرز و تامين نيازهاي غذايي اين جمعيت با استفاده از منابع موجود مانند اراضي كشاورزي امري اجتناب ناپذير است.
استان البرز داراي 75 هزار هكتار اراضي درجه يك حاصلخيز است كه به رغم محدوديت اين اراضي ، ميزان برداشت محصول از آنها به مراتب بيشتر ميانگين كشوري مي باشد.
با اين حال، تامين آب كشاورزي از منابع زير زميني در دهه هاي گذشته سبب شده تا ميزان دستيابي به سفره هاي زير زميني استان در برخي مناطق به حدود 200 متر برسد، اين در حالي است كه در دهه 60 و 70 ميزان دستيابي به اين سفره ها كمتر از 40 متر بوده است.
رشد روز افزون جمعيت در استان البرز و افزايش ميزان مصارف آب در اين استان مي طلبد تا مديريت منابع آبي آن در بخش هاي مختلف جدي گرفته شود و كشاورزان به جاي حركت به سمت مصارف منابع زير زميني ، دسترسي آنها به پساب هاي تصفيه شده براي آبياري مزارع و باغات افزايش يابد.
غلامرضا رضايي فر مديرعامل شركت آب وفاضلاب استان البرز مي گويد: در سال هاي اخير طرح هاي مختلفي براي تصفيه فاضلاب ها اجرا شده كه ساخت 2 فاز تصفيه خانه فاضلاب كرج از جمله آنها است.
وي گفت: عمليات اجرايي فاز دوم از مدول اول تصفيه خانه فاضلاب كرج درنيمه دوم سال 95 آغاز شد وبا اتمام آن هم اكنون ظرفيت تصفيه خانه كرج از 140 هزاربه 280 هزار نفر افزايش يافته ودرمجموع امكان توليد 670 ليتر درثانيه پساب براي استفاده دربخش كشاورزي فراهم شده است .
وي بيان داشت: همزمان با اين طرح، 120 كيلومتر شبكه جمع آوري فاضلاب نيز باصرف 480 ميليارد ريال وارد مدار بهره برداري شده است.
وي گفت: درمجموع براي اين 2 طرح بالغ بر 580 ميليارد ريال هزينه شده است.
با توجه به آنچه كه بالا ذكر شد، امروز حتي در كشورهاي پربارش جهان ، بازيافت پساب ها به امري ضروري تبديل شده زيرا علاوه بر استفاده بهينه از آب، خطرات زيست محيطي پساب ها به حداقل مي رسد.
اجراي طرح هاي بزرگ تصفيه پساب ها در كنار بازيافت زباله ها مي تواند به ثروت آفريني ، توسعه اشتغال پايدار، حفظ محيط زيست و عبور از بحران كم آبي بينجامد.
7410/1535خبرنگار: مژگان السادات سجادي**انتشار دهنده:داريوش غفاري
تاریخ انتشار: ۲۲ مهر ۱۳۹۶ - ۰۸:۵۱
كرج-ايرنا- موقعيت جغرافيايي خاص و كاهش نزولات آسماني در كشور مقوله اي است كه علاوه بر مديريت آب نيازمند توسعه طرح هاي بازيافتي مانند ساخت تصفيه خانه هاي فاضلاب در مناطق مختلف كشور از جمله استان البرز است.