رفتی ولی كجا كه به دل جا گرفته ای

در گذشت ناباورانه این استاد كه به باور همه كارشناسان مربوطه به عنوان 'گل سر سبد موسیقی ایرانی' لقب گرفت آن هم در 59سالگی، ضربه هولناكی بر این هنر و اهالی آن بود.
گزافه گویی نیست اگر بگوییم مرگ ابر هنرمندانی چون علینقی وزیری، ابوالحسن صبا، روح الله خالقی، حسینعلی ملاح، احمد عبادی، اصغر بهاری، منصور صارمی، حبیب الله بدیعی، پرویز یاحقی، حسن كسایی، جلیل شهناز، فرهنگ شریف، كامران داروغه و ده ها بلكه صدها تن دیگر بر حزن موسیقی ایرانی افزوده و آن را غمین تر از گذشته كرده است.
خاصه آنانی كه همچون صبا، خالقی، بدیعی، رضا ورزنده، حبیب سماعی، داریوش رفیعی و... به رغم تاثیر گذاری ابدی، پیش از آنكه سالیان عمر را به شش دهه رسانده باشند، چهره در نقاب خاك كشیده و دوستداران فرهنگ و هنر ایران زمین را از ادامه هنر خویش محروم كرده اند.
زنده یاد حبیب الله بدیعی یكی از شاگردان برجسته و یا گلی از بوستان صبا بود كه نه تنها به عنوان نوازنده ویولن بلكه در مقام موسیقیدان، صاحب نظر ، آهنگساز و رهبر ، جزو چهره های فراموش نشدنی در موسیقی ایرانی بوده و تاثیر شگرفی بر این هنر گذاشته است.

** جایگاه ویولن در موسیقی
ویولن برای نخستین بار در قرن شانزدهم میلادی توسط هنرمند ایتالیایی به نام ' گاسپارو برتولوتی ' معروف به ' گاسپارو داسالو ' ساخته شد و تاریخ ساخت قدیمی ترین ویولنی كه از وی وجود دارد 1570 است.
حضور این آلت موسیقی آن هم به جای ' ویول ' كه در آن زمان ساز متداول و رایجی بود، مخالفت های سرسختانه ای در پی داشت اما با وجود همه ضدیت ها كه در تمام اعصار با هر نوع نو آوری و تحولی صورت می گیرد، ویولن بسرعت جای خود را به عنوان ساز جهانی در اركستر ها باز كرد.
این جایگاه به گونه ای است كه امروزه تشكیل یك اركستر بین المللی بدون حضور ویولن غیر ممكن و در انواع موسیقی های جهان در دوران مختلف اعم از باروك، كلاسیك، رمانتیك و سایر اعصار و نیز اركسترهای مجلسی قرن بیستم بسیار حائز اهمیت است و حتی نسبت به سایر آلات موسیقی حالت ارجحیت دارد.
ورود ویولن در سایر ژانر ها از قبیل ' جز Jazz ' ، بلوز ، راك و فولك و ظهور نوازندگان چیره دست بر اهمیت این ساز صحه گذاشته است.
اهمیت حضور این ساز چه در تكنوازی و چه گروه نوازی تاحدی است كه ' بتهوون Beethoven ' گفته است : اگر ویولن نبود چاره ای جز اختراع آن نداشتیم.

** ویولن در ایران
كمتر از 150سال قبل ویولن برای نخستین بار توسط مظفرالدین شاه قاجار از فرنگ به ایران آورده و دستور آموزش آن در مدرسه دارالفنون به علاقه مندان داده و ' موسیو دووال ' فرانسوی برای این منظور به كشور ما دعوت شد.
این ساز ابتدا با عنوان 'كمانچه فرنگی' بین اهالی موسیقی معروف شد و با وجود هنرمندانی چون تقی دانشور، اسماعیل خان كمانچه كش، رضا محجوبی، ركن الدین مختاری، ابراهیم آژنگ، حسین هنگ آفرین، جهانگیر مراد حسام السلطنه و... حضور جدی و تاثیر گذاری در موسیقی ملی ایران یافت.
ظهور هنرمند تحصیل كرده همچون علینقی وزیری و در پی آن تربیت شاگردانی مانند ابوالحسن صبا و روح الله خالقی بیش از پیش به ویولن حالت آكادمیك داد و جایگاه آن را در اجرای هرنوع موسیقی در ایران كاملا تثبیت كرد.
به رغم مخالفت های شدید عده ای با حضور ویولن در موسیقی ایرانی و از سوی دیگر دشواری در نواختن آن، این ساز در طول یك سده اخیر نوازندگان برجسته ای را به خود دیده و به زیبایی توسط دستان هنرمند آنان نوازش شده است.
هر یك از آنان از اعم از ابراهیم منصوری، شهباز برمكی، حسین یاحقی، حسینقلی طاطایی، اسماعیل زرین فر، لطف الله مفخم پایان، مهدی بركشلی، ناصر زرآبادی، عبدالله جهان پناه، جواد لشكری، بزرگ لشكری، عباس شاپوری، شاپور نیاكان، مسعود حسنخانی، اسد الله ملك و...ضمن نوازندگی، با آفرینش آثار بدیع و پرورش شاگردان گوناگون تاثیر شگرفی بر تاریخ این ساز در موسیقی ایرانی گذاشته اند.
اغلب متخصصان و موسیقی شناسان بر این اعتقادند كه مهدی خالدی، علی تجویدی، همایون خرم، پرویز یاحقی و حبیب الله بدیعی در میان نوازندگان فوق از ویژگی خاصی برخوردار بوده و از آنان می توان به عنوان اسطوره های ویولن ایرانی یاد كرد.
آنان همچنین اعتقاد دارند كه این پنج هنرمند با آفرینش آثار فاخر و ماندگار بویژه در دهه 40خورشیدی ضمن افزایش مخاطبان موسیقی ایرانی، تحول شگرفی در این ژانر ایجاد كردند كه هرگز تكرار نخواهد شد.
اما با نگاهی دقیق تر اگر بخواهیم آنان را تنها به لحاظ تكنوازی ویولن مورد ارزیابی قرار دهیم چه به لحاظ معرفتی و چه حسی به امتیاز و برتری پرویز یاحقی و حبیب الله بدیعی پی خواهیم برد.
شیرینی و لطافت توام با قدرت فراوان در آرشه كشی و ابتكار و نو آوری تقریبا در هر بار نوازندگی، این دو نوازنده را متمایز از همه ویولن نوازان ایران كرده تا جایی كه نام آنان با ویولن گره خورده است.
این در حالی است كه ویولن به تایید عموم موسیقیدانان جهان دشوار ترین ساز بوده و بالطبع موفقیت در نوازندگی آن استعدادی شگرف و پشت كاری همراه با ریاضت می طلبد.
تراكم نت ها روی دسته 27 سانتی متری و نبود پرده بندی (فرت fret) و تكنیك های گوناگون در آرشه كشی از ویولن ، سازی بس سخت به وجود آورده ، به طوری كه بیش از 90درصد هنرجویان یا تغییر ساز داده و یا به طور كل آموختن موسیقی را رها می كنند.

** تولد بدیعی
استان سرسبز و زیبای مازندران در نخستین روزهای سال 1312خورشیدی شاهد تولد كودكی بود كه بعدها چون خورشیدی بر آسمان موسیقی ایران زمین درخشید و با پنجه های ملكوتی و آرشه سحر آمیزش به حق در زمره اسطوره های ویولن این سرزمین جای گرفت.
چه كسی می پنداشت كه حبیب كوچك چه آرزوهای بزرگی درسر می پروراند و چگونه ویولن برادر درهای شهرت، محبوبیت و 'كعبه دل ها ' را به رویش می گشاید؟
استاد حبیب الله بدیعی ' شعله سركش ' خلاقیت و ' سنگ صبور ' هنرمندان و اهالی موسیقی چنان 'جاودانه' شد كه اگر بگوییم سخن گفتن از آثار و تاثیر او بر جامعه موسیقی نه كاری خرد و كوچك بلكه امری دشوار است، گزاف نگفته ایم.

** زندگی نامه
حبیب الله بدیعی در چهارم فروردین ماه 1312 در روستای ' ازانده ' از توابع شهرستان سواد كوه مازندران در خانواده ای هنر دوست به دنیا آمد و پس از هشت سال به همراه خانواده به تهران عزیمت كرد.
برادر حبیب ، ویولنی برای خود تهیه كرده و به فراگیری این ساز پرداخت ولی پس از دو سال آن را رها كرد. حبیب درتنهایی دور از چشم پدر و برادرش ویولن را برداشته و قطعاتی را با آن می نواخت.
برادرش ربیع الله كه از استعداد و علاقه وی مطلع شد سازش را به او اهدا كرد. وی پس از آن كه مدت ها بدون معلم می نواخت در سال 1326 نزد استاد لطف الله مفخم پایان كه یكی از شاگردان استاد صبا بود، نواختن ویولن و تئوری موسیقی را فرا گرفت و در 29 سالگی به عنوان سولیست (تكنواز) ویولن در رادیو ارتش به نواختن این ساز می پرداخت.
در 31 سالگی به نزد صبا رفت و مدت ها از او كسب فیض كرد و دوره های تكمیلی آواز را نزد آن استاد به پایان رساند و همزمان دوره ویولن كلاسیك را از جیونگوزیان آموخت.
استاد بدیعی علاقه وافری به موسیقی اصیل ایرانی داشت و معتقد بود موسیقی ملی هر كشور نشانگر و نماینده فرهنگ، تمدن و اعتلای روح آن ملت است و برای از بین بردن استقلال و همبستگی یك ملت، كافی است ابتدا موسیقی، فرهنگ وادبیات آن را بگیرند.
او همچنین اعتقاد داشت كه ادبیات موسیقی ما همچنان كه در مقابل ناملایمات تاریخی و حملات وحشیانه قوام مختلف ایستادگی كرد، از این پس نیز به اتكای فرهنگ پربار خود، راه آینده را درمی نوردد و میراث های فرهنگی خویش را حفظ خواهد كرد.
وی در نواختن گوشه های ایرانی، سبك خاص و قدرت فوق العاده ای داشت به طوری كه ضمن توانایی در آرشه كشی و انگشت گذاری، صدای سازش از لطافت ویژه ای برخوردار بود و بدون اینكه لطمه ای به اصالت موسیقی سنتی ایرانی بزند، بسیاری از تكنیك های موسیقی كلاسیك در سازش شنیده می شد.
وی همچنین در آهنگسازی شیوه خاص خود را داشت و از تكرار نغماتی كه موجب كسالت شنونده بشود پرهیز می كرد.
زنده یاد حبیب الله بدیعی در سال 1333 اركستر شماره 6 رادیو را رهبری می كرد، در سال 1337 به دعوت داوود پیرنیا سرپرستی برنامه گلها را برعهده گرفت و در سال 1343 به عضویت شورای موسیقی رادیو در آمد.
او چندی بعد معاون و پس از آن رئیس اداره موسیقی رادیو شد و مدت 6 سال رهبری اركستر باربد را نیز برعهده داشت.

** آثار
وی برای كمك به موسسات خیریه كنسرت های متعددی برگزار كرد و بجز تكنوازی های مختلف آثار فراوانی از خود برجای گذاشت كه از آن میان می توان به 'كعبه دلها'، 'دل بیگناه'، 'افسانه عشق'،'مهربان شو'،'فریاد ازاین دل'، 'ای زندگی'، 'غوغای مستی'، 'دیگه بسمه'، 'دركنار آشنایان'، 'رفته بودم'، 'به سلامت'، 'افسانه هستی'، 'افسانه كمتر'، 'قصه دل'، 'در آتشم'، 'مده فریبم'، 'اسیر بلا'، 'اسیر نگاه'، 'داغ جدایی'، 'دنیای اشك'، 'شعله سركش'، 'به خاطر تو'، 'نگاه گویا'، 'گلریزان'، 'فروغ دیده'، 'سنگ صبور'، 'دل غافل من' و.... اشاره كرد.
بدیعی در كنار فعالیت موسیقی از تحصیل علم نیز غافل نشد و پس از اخذ لیسانس زمین شناسی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد.
مرحوم بدیعی در بیست و هفتم مهرماه 1371 خورشیدی بر اثر سكته قلبی در بیمارستان توس تهران بدرود حیات گفت و در آرامگاه امامزاده طاهر كرج آرام گرفت.

** بدیعی از زبان هنرمندان
به اعتقاد كلیه موسیقیدانان كشورمان قدرت آرشه و تسلط حبیب الله بدیعی در نواختن ویولن و اجرای مدولاسیون ها (تغییر گام)، تغییر بجا و بموقع پوزیسیون ها (حركت دست بر روی دسته ویولن) و تلفیق تكنیك موسیقی كلاسیك با موسیقی سنتی ایرانی، بیش از حد تصور بوده به طوری كه زنده یاد پرویز یاحقی در مورد وی گفت : قدرت جادویی ای در ویولن و آرشه وی وجود دارد كه برای سایر نوازندگان این ساز ناشناخته مانده است.
زنده یاد فریدون ناصری از حبیب الله بدیعی به عنوان یكی از زبردست ترین بداهه نوازان ویولن در موسیقی ایرانی یاد كرد و گفت : او نه تنها در ردیف دانی، نوازندگی و آهنگسازی سرآمد موسیقیدانان كشور است، بلكه اگر لازم باشد در قدرت و توان تقلید از بالاترین درجه برخوردار است كما این كه پس از درگذشت صبا او تنها كسی بود كه توانست چهارمضراب 'زنگ شتر' را به بهترین وجه ممكنه اجرا كند.
چهار مضراب سه گاه زنگ شتر دشوار ترین اثری است كه توسط استاد صبا ساخته شد.
زنده یاد ذبیح الله مقوم نوازنده پیشكسوت ویولن بدیعی را از افتخارات موسیقی ایرانی می دانست كه به اعتقاد او ' نام این هنرمند همواره بر تارك هنر ایران زمین می درخشد' .
وی با اشاره به اینكه تكنیك های متعددی نوازندگی ویولن كلاسیك وجود دارد كه در موسیقی ایرانی كمتر از آن استفاده می شود، گفت : حبیب الله بدیعی از معدود نوازندگانی است كه بدون اینكه به موسیقی ملی لطمه ای وارد كند و از لطافت و زیبایی آن بكاهد، از تكنیك های موسیقی بین المللی در نواختن ویولن ایرانی بهره می گیرد.
خبرنگار: زهره كرمی ** انتشار دهنده: حسن فلاحتی
7330/1654