بحران فرونشست در دشت های چهارمحال وبختیاری

به گزارش ایرنا، خشكسالی پدیده ای است كه اثرات و پیامدهای ناگواری با خود به همراه دارد، یكی از این پیامدهای مخرب، فرونشست زمین است.
فرونشست زمین پدیده ای است كه در اثر خالی شدن آب بافت های متراكم و لایه های زیرین سطح زمین رخ می دهد و در اثر آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به طور ناگهانی فرو می نشیند.
به گفته كارشناسان این نشست باعث ایجاد ترك و شكاف هایی در زمین شده و بر روی الگوی جریان های زیرزمینی و سطحی، تغییر كیفیت آب های زیرزمینی، تغییر شكل سطح زمین و سیل خیزی مناطق اثرگذار است.
در سالهای اخیر به سبب تغییرات اقلیمی و تغییر بارش ها از برف به باران، آبخوانهای چهارمحال و بختیاری نه تنها تغذیه نشده بلكه به سبب برداشت های بی رویه، با افت شدید آب مواجه شده است، بنحوی كه منابع آب موجود در دشت های استان به مرز بحران رسیده و براساس اعلام آب منطقه ای استان، به تازگی چهار دشت استان ممنوعه بحرانی اعلام و پدیده فرونشست دشت ها كه از سالهای گذشته در چهارمحال و بختیاری شكل گرفته، به سرعت در حال پیشروی است.
یك كارشناس حوزه آب با اشاره به همین موضوع در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار كرد: دشت های استان به سبب تغییر اقلیم و تبدیل بارش ها از برف به باران طی 10 سال متوالی نه تنها تغذیه نشده، بلكه با برداشت های بی رویه آب از دشت ها روز به روز سطح ایستابی آنها كاهش داشته است.
سیدهاشم فاطمی تعداد دشت های استان را 11 دشت اعلام كرد و گفت: از این تعداد هشت دشت ممنوعه شده كه از این دشت ها نیز چهار دشت در سال جاری به ممنوعه بحرانی تبدیل شده است.
به گفته وی، رخداد پدیده فرونشست، كاهش حجم مخزن، روند مستمر افت سطح ایستابی و كیفیت نامطلوب آب از مهمترین عوامل بحرانی شدن وضعیت این چهار دشت است.
فاطمی خاطرنشان كرد: دشت های شهركرد، سفید دشت، جوانمردی و بروجن- فرادنبه دشت های ممنوعه بحرانی استان به شمار می رود كه به طور مستمر درگیر فرونشست زمین و افت سطح ایستابی است.
كارشناس حفاظت و بهره برداری از امور آب شركت آب منطقه ای چهارمحال و بختیاری، بیشترین فرونشست دشت های استان را مربوط به دشت خانمیرزا دانست و گفت: این دشت هم اكنون با 70 سانتیمتر فرونشست، حاصل برداشت بی رویه آب با 75 میلیون مترمكعب كسری مخزن آب است.
فاطمی همچنین فرونشست زمین در دشت شهركرد را 56 سامتیمتر اعلام و تصریح كرد: این فرونشست كه از سال 65 شكل گرفته این دشت را با 170 میلیون مترمكعب كسری مخزن و كاهش 16 متری سطح ایستابی آب مواجه كرده است.
وی خاطرنشان كرد: دشت سفیددشت نیز با كاهش 23 متری آب و سایر دشت ها از جمله كیار، بروجن - فرادنبه، گندمان- بلداجی، لردگان و مالخلیفه با كسری چند متری مخزن آب روبروست و فرونشست در این دشت ها نیز آغاز شده و درحال پیشروی است.
فاطمی، مسدود كردن چاه های غیرمجاز را یكی از راهكارهای مقابله با برداشت غیرقانونی آب از دشت ها و جلوگیری از پیشروی فرونشست زمین دانست و گفت: از سالهای گذشته 290 چاه غیرمجاز در استان شناسایی شده كه تاكنون 111 چاه پر شده و تلاش می شود تا 2 سال آینده مابقی چاه ها نیز پر شود.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری نیز با هشدار نسبت به پیشروی پدیده فرونشست در دشت های استان اظهار كرد: پدیده نشست زمین در استان بنحوی در حال گسترش است كه در صورت انجام نشدن اقدامات پیشگیرانه با صرف هزینه های هنگفت قابل جبران و كنترل نیست.
علی محمدی مقدم افزود: دشت خانمیرزای شهرستان لردگان با اجرای برخی طرحهای كشاورزی به منظور افزایش تولید، بدون توجه به اثرات مخرب زیست محیطی و بلند مدت این طرحها و به دنبال برداشتهای بی رویه از سفره های آب زیرزمینی و حفر بیش از حد چاه ها، به كویر تبدیل شده است.
وی همچنین از كشت برخی گونه های زراعی آب بر در مناطقی از چهارمحال و بختیاری كه با كم آبی مواجه است، اظهار تاسف كرد و افزود: در شرایط كنونی داشتن مجوز حفر چاه برای بهره بردار نباید به معنای اجازه مصرف منابع آبی برای هر نوع كشت و زراعتی قلمداد شود.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری تدوین الگوی كشت برای دشتهای مممنوعه استان را ضروری دانست و گفت: آب منافع عمومی است و كشاورزان برای مصرف آن باید ملزم به تبعیت از الگوهای كشت متناسب با اقلیم منطقه شوند.
وی با بیان اینكه صدور غیركارشناسانه مجوز حفر چاه در آینده ای نزدیك خاك و عوامل تولید را نابود می كند، خاطرنشان كرد: با ادامه این روند تعطیلی كشاورزی حتمی است.
با توجه به بحرانی شدن شرایط در دشت ها استان، به تازگی مسئولان درصدد احیای دشت شهركرد با به كارگیری راهكارهایی هستند تا بتوانند از پیشروی فرونشست زمین در این دشت كه پس از دشت خانمیرزا بزرگترین دشت استان به شمار می رود و به كانون گرد و خاك تبدیل شده، جلوگیری كنند.
مسدود كردن چاه های غیرمجاز، خودداری از چرای دام در دشت، بهره گیری از روش های نوین آبیاری و تغییر الگوی كشت، اجرای تغذیه مصنوعی، حفر چاه های جذبی و توسعه كشت گلخانه ای از مهمترین راهكارهایی است كه در حال اجراست.
كارشناس شركت آب منطقه ای استان با اشاره به تدوین مطالعات طرح تغذیه مصنوعی در دشت شهركرد، اظهار كرد: این طرح با انجام مرحله آزمایش نفوذ پذیری و مكان سنجی سایت در آستانه اجرایی شدن است.
سیدهاشم فاطمی، حجم رواناب های دشت شهركرد را 7 میلیون مترمكعب دانست و گفت: با اجرای این طرح می توان 6 میلیون مترمعكب از آن را جذب كرد.
چهارمحال و بختیاری با وجودی كه از منابع آب های سطحی خوبی در سال های گذشته برخوردار بوده اما به سبب ماهیت كوهستانی بودن منطقه مجال بهره گیری از این منابع را نداشته و در حدود 90 درصد نیاز آبی خود را در بخش های شرب، كشاورزی و صنعت از منابع آب زیرزمینی تامین می كرده است.
كارشناسان آب ضمن تاكید بر اصلاح الگوی مصرف، مهار روان آب ها و صدور مجوز بهره برداری از آبهای سطحی را راهكار مناسبی برای مهار این بحران می دانند.
این كارشناسان معتقدند؛ از آنجا كه آبهای سطحی این استان به استانهای همجوار سرریز می شود و خود بی نصیب از بهره برداری است، به ناچار این استان به سمت استفاده از منابع آب های زیرزمینی روی آورده كه تغییر الگوی بارش از برف به باران و برداشت بی رویه از این منابع مشكلات زیادی را برای اكوسیستم منطقه ایجاد كرده است.
گزارش: خاطره حسین زاده**انتشار:جهانبخش صفری
7363/6021