غربت عمارت تاریخی كلاه فرنگی بندرعباس در گذر زمان

به گزارش ایرنا، این عمارت كه امروز درون محوطه حوزه علمیه بندرعباس، روبروی اسكله شهید حقانی قرار گرفته حدود سال 1698 میلادی برابر با 1084شمسی (دوره صفوی) و توسط هلندی های ساكن بندرعباس به عنوان مركز تجارتخانه كمپانی هند شرقی هلند در سه طبقه احداث و در آن از مصالح سنگ سیاه، ساروج و گچ استفاده شد.
هلندی ها از طبقه همكف و اتاق های متعدد آن برای نگهداری بار تجاری، طبقه دوم به عنوان محل اداره كمپانی و هم چنین محل سكونت و از طبقه سوم و فضای باز پشت بام و ایوان ساخته شده بر روی آن چون مشرف به شهر و دریا بود برای تفریح و استراحت استفاده می می كردند.
این بنا پس از خروج هلندی ها به عنوان قلعه شهر و اصلی ترین ساختمان و محل استقرار حاكم و نیز انجام امور گمرك فعال بوده و حوادث بسیار مهم در سطح ملی و منطقه ای متعددی را از سر گذرانده كه هر یك از آنها برگ زرینی بر تارك تاریخ خلیج فارس و هرمزگان است.
شهرداری بندرعباس در سال 1352 و در قبال واگذاری اراضی متعلق به خود واقع در مجاورت بیمارستان شریعتی بندرعباس به اداره گمرك، این بنا و محوطه اطراف آن را تملك كرد و تا سال های منتهی به انقلاب اسلامی ادارات و نهادهای مختلف بطور موقت در آن مستقر بودند.
بطور مثال حدود 2 سال انتهای دوره پهلوی و پیش از احداث میدان تره بار بندرعباس، مركز تره بار بندرعباس در این ساختمان و محوطه اطراف آن فعال بود.
این عمارت اوایل دهه 60 هجری شمسی به همراه محوطه اطراف آن به حوزه علمیه بندرعباس واگذار و بعدها توسط حضرت آیت الله احمدی فقیه (امام جمعه سابق بندرعباس) برای حوزه علمیه وقف شد.
عمارت كلاه فرنگی تا اوایل دهه 70 به عنوان حوزه علمیه استفاده می شد و پس از احداث ساختمان جدید برای حوزه علمیه كه در ضلع شمالی این عمارت بنا شده است، متروكه شد.
اكنون سقف برخی اتاق های طبقه دوم این بنا فروریخته و برخی دیگر در حال ریزش است، چوب های سقف شرجی زده و فرسوده شده اند و آفتاب بر كف اتاق های آن طبقه حكمرانی می كند.
بر پارچه سبز آفتاب خورده رنگ رفته ای روی دیوار خسته عمارت كلاه فرنگی نوشته اند خطر ریزش ساختمان، لطفا پارك نكنید، شیشه های رنگی برخی درها و پنجره ها افتاده است.
میزهای قدیمی، پتوها و موكت هایی در راهرو و برخی اتاق های طبقه اول رها شده اند، برخی اتاق ها در هم ندارند ، گچ ها بر اثر رطوبت و شرجی از برخی قسمت های دیوار جدا شده است.
این عمارت كه تنها بنای باقی مانده از سال های ابتدای تاسیس شهر بندرعباس است، در حافظه تاریخی خود رویدادهای بسیار مهم و تاثیر گذاری همچون حمله افغان ها به شهر و پناه مردم به آن در اواخر دوره صفوی و همچنین جنگ ها و زد و خوردهای بسیاری میان نیروهای ایرانی و برخی متجاوزین بیگانه را در حافظه خود جای داده و امروزه فریاد كمك خواهی اش را با ندای فرسودگی از گذر ایام به گوش می رساند و از غربت خود بین مردمان گلایه مند است.
حس غربت عجیبی دارد وقتی كه حتی همسایگان و نزدیكانش نامش ، سن و قدمت و اهمیت وجودی اش را برای حفظ هویت تاریخ شهرشان كه هیچ بنای دیگری هم تراز قدمت آن در منطقه وجود ندارد، نمی دانند.
كلاه فرنگی آن اندازه معروف و شناخته شده نیست كه همه مردم شهر نامش را شنیده باشند و یا نشان و قدمتش را بدانند ولی قدیمی ترین ساختمان بندرعباس است.
اگر یك روز از صبح تا ظهر در خیابان های شهر از عابران و سواران پرسیده شود قدیمی ترین ساختمان شهر چه نام دارد كمتری كسی است كه نام كلاه فرنگی و قدمتش را بداند، یكی می گوید محله است، دیگری می پرسد محل بازی است و یكی دیگر برای اولین بار است كه چنین نامی به گوشش می خورد.
یكی از حقوقدانان علاقه مند به تاریخ پژوهی كه اطلاعات تاریخی این گزارش بر اساس تحقیق و پژوهش وی حاصل شده در خصوص مباحث حقوقی مرمت عمارت كلاه فرنگی به خبرنگار ایرنا می گوید: مرمت این بنا توسط میراث فرهنگی هرمزگان حق مالكیت حوزه علمیه را خدشه دار نمی كند، از سوی دیگر مرمت آثار تاریخی وظیفه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
نیما صفا افزود: كلاه فرنگی را می توان مرمت و بخشی از آن به عنوان مركز نگهداری كتاب های نفیس حوزه علمیه استفاده كرد و بخش دیگر هم به عنوان موزه مورد بازید عموم قرار گیرد.
وی ادامه می دهد: شاید اگر مسئولان میراث فرهنگی در سال های گذشته اطلاع رسانی لازم را در خصوص حفظ و مرمت آثار تاریخی انجام می دادند حوزه علمیه استقبال بیشتری برای مرمت عمارت كلاه فرنگی از خود نشان می داد.
صفا می افزاید: براساس قانون، حق مالكیت مالك بنای تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی به هیچ عنوان از بین نمی رود تنها محدودیت هایی در كاربری و مرمت بنا برای حفظ اصالت آن ایجاد می شود و هر گونه مرمت بنای تاریخی باید با اطلاع میراث فرهنگی و براساس ضوابط تعیین شده از سوی آن سازمان انجام شود.
این حقوقدان و تاریخ پژوه خاطرنشان می كند: گاهی استدلال هایی با این مضون گفته می شود كه چون بنا قابل مرمت نیست باید آن را تخریب كرد، در پاسخ به آنان باید گفت آیا تخت جمشید كه قابل مرمت نیست باید تخریب شود؟
مسئول پاركینگ خودرو كه خود همسایه عمارت كلاه فرنگی است هم به اشتباه دیوار انبارهای حاشیه ای گمرك را نشان می دهد.
نماینده واقف كه در مسافرت است، در مكالمه تلفنی به خبرنگار ایرنا می گوید تا زمانی كه نظر هیات امنا را دریافت نكنیم هیچ مصاحبه ای نمی كنم.
حسین تختی در پاسخ به این پرسش كه آیا نامه ای به مركز مدیریت حوزه های علمیه در قم ارسال شده یا خیر می گوید: بله ارسال شده است.
مدیر حوزه علمیه هرمزگان نیز در مورد مرمت عمارت كلاه فرنگی كه از آن به عنوان ساختمان قدیم گمرك یاد می كند می گوید: هیچ نهادی به اندازه خود حوزه علمیه پیگیر و مشتاق مرمت ساختمان قدیم گمرك بندرعباس نیست، تا كنون هم كارشناسان اهل فن برای بررسی قابل مرمت بودن این بنا دعوت شده و آمده اند.
حجت الاسلام اسماعیل مختاری همزمان با سخن گفتن به خوبی از اشاره های دست برای رساندن مقصود خود خوبی بهره می گیرد: براساس نظر كارشناسان امكان تعمیر بنا برای استفاده مجدد وجود ندارد چراكه حوزه علمیه قصد داشت بنا را تعمیر كرده و مورد استفاده قرار دهد.
وی نقدی هم بر مباحث مطرح شده در فضای مجازی با موضوع عمارت كلاه فرنگی دارد: گاهی كسانی سینه چاك می كنند ولی در عمل اقدامی نمی كنند، آنان دلسوز تر از حوزه علمیه نیستند، میراث فرهنگی درخواست كتبی بدهد.
وی اظهار می كند: اداره كل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می تواند درخواست كتبی خود برای مرمت بنا را به حوزه علمیه ارسال كند كه آن را به مركز اعلام كرده و براساس نظر مركز مدیریت حوزه های علمیه در قم عمل می كنیم.
مختاری خاطر نشان می كند: نماینده میراث فرهنگی تنها یكبار در حدود یك سال و نیم تا 2 سال قبل به همراه اعضای شورای شهر بندرعباس به حوزه علمیه مراجعه كرد كه موضوع آن نشست چیز دیگری بود ولی در پایان آن به موضوع ساختمان قدیم گمرك پرداخته شد.
وی می گوید: نه تنها برای مرمت این بنا ، حتی اگر میراث فرهنگی بخواهد كار خیری در بیابان ها انجام دهد مورد حمایت حوزه علیمه بندرعباس قرار می گیرد.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان نیز كه به گفته خودش از زمان قبول مسئولیت در استان پیگیر این موضوع است اظهار می دارد: امسال برای مرمت كلاه فرنگی اعتبار داریم كه در مرحله اول باید به فوریت 150میلیون تومان برای آن هزینه كنیم.
محسن ضیایی ادامه داد: پارسال هم این موضوع پی گیری شد و با وكیل مجموعه (نماینده واقف) صحبت شد، اكنون مسئولان حوزه علمیه موافقت كرده اند گفت وگوهایی در این زمینه داشته باشیم چرا كه برای مرمت عمارت كلاه فرنگی باید به تفاهم رسیده و تفاهم نامه امضا كنیم.
مدیركل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان كه در اتاق 2 متری كناری مدیر كل همین اداره كل به عنوان مشاور مدیركل ادامه فعالیت می دهد نیز می گوید: عمارت كلاه فرنگی سال 84 با هدف حفظ و مرمت در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و پیگیری های جدی برای مرمت آن، از سال 90 آغاز شده است.
عباس نوروزی یادآور می شود: نشست های متعددی با مسئولان حوزه علمیه برگزار شده كه در نهایت هیات امنا گفتند منتظر نظر مركز هستند و تا كنون نتیجه ای از نامه نگاری ها بدست نیامده است.
این كارشناس ارشد باستان شناسی اظهار می دارد: این بنا تنها اثر بازمانده دوره صفوی محسوب می شود كه هرچند سایه بان معروف به كلاه فرنگی آن تخریب شده ولی دخل و تصرف كمی در آن صورت گرفته است.
حال و روز كلاه عمارت 300 ساله فرنگی بندرعباس این روزها خوش نیست و امید می رود مسئولان و متولیان امر قبل از آنكه این نشانه تاریخی شهر به سرنوشت خانه ویران شده احمدی دچار شود برای مرمت آن اقدام كنند.
خانه احمدی یكی از سه خانه تاریخی شهر كه نشان دهنده نوع معماری منطقه بود امسال با شكایت مالك، ابتدا از فهرست آثار ملی خارج و سپس تخریب شد.
3219/7408
گزارش: عزت الله معمارباشی * انتشاردهنده: محمد جهانگیریان