بحران آب و خطر فرونشست زمین درقم

به گزارش ایرنا، زمین صحنه بی كران نعمت های الهی و مادر مهربان بشریت است كه در سالیان اخیر به دلیل بی مهری انسان ها دچار آسیب های جدی شده؛ فرونشست از مهمترین این آسیب هاست كه پیامدهای منفی آن، طبیعت و حیات موجودات را تهدید می كند.
فرونشست زمین در بسیاری از نقاط جهان قابل مشاهده است اما در كشور ایران به دلیل برداشت بی رویه از منابع آبی زیرزمینی این مشكل درحال تبدیل به یك بحران است كه حل آن به عزم ملی نیاز دارد.
در این میان استان قم به دلیل قرار گرفتن در منطقه ای خشك و بیابانی با وضعیت دشوارتری برای مقابله با پدیده فرونشست زمین رو به روست و اگر در آینده نزدیك برای حل این مشكل چاره ای اندیشه نشود، زندگی در شهر قم، آرامش و ایمنی قبل را نخواهد داشت.
بررسی كارشناسی این پدیده در استان قم و پیدا كردن راهكارهای عملی رفع آن، خبرنگار ایرنا را بر آن داشت تا ابعاد مختلف این موضوع را در گفت وگو با مسئولان استان پیگیری كند.
** برداشت بی رویه از منابع آبی زیرزمینی، عامل اصلی فرونشست زمین در دشت قم است
معاون فنی حفاظت محیط زیست استان قم در گفت و گو با ایرنا، اظهار داشت: فرونشست زمین مساله جدیدی است كه یكی از علت های اصلی به وجود آمدن آن، استفاده بی رویه از منابع آبی زیر زمینی و خشك شدن لایه های زیرین زمین است.
سید احمد شفیعی گفت: در سطح زمین دریاچه هایی وجود دارد كه در طول میلیون ها سال آب در آن ذخیره شده است، اما اكنون عده ای با حفر چاه های عمیق به طور مستمر و بدون رعایت قوانین از این منابع آبی برداشت می كنند تا جایی كه در برخی از مناطق مانند دشت قم، سطح آب سفره های زیر زمینی به طور میانگین سالانه یك متر كاهش پیدا می كند.
وی با اشاره به این كه نیمی از دشت های كشور به دلیل برداشت بی رویه آب از سفره های زیر زمینی دچار وضعیت بحرانی شده اند، ادامه داد: دشت قم جزو نخستین دشت هایی است كه با این وضعیت رو به روست، به صورتی كه فشار لایه های فوقانی بر سطح زیرین زمین در طول سال موجب فرونشست چند میلی متری برخی مناطق آن شده است.
شفیعی گفت: اگر این بحران از سطح دشت و بیابان های استان قم به دامنه شهر نفوذ كند، ایمنی شهروندان دچار خدشه می شود و همه سازها و زیرساخت ها در آستانه تخریب قرار می گیرد.
وی افزود: اگر سازه های شهری در شیب ناشی از فرونشست زمین قرار گیرند، احتمال تخریب آنان در حوادث و بلایای طبیعی مانند زلزله چندین برابر می شود و شهرها برای ادامه زندگی امنیت كمتری خواهند داشت.
وی ادامه داد: فاضلاب های شهری، آلودگی های بسیاری را وارد محیط زیست می كند اما حداقل این كاركرد را دارد كه كمبود منابع آبی در سفره های زیر زمینی را جبران می كند.
معاون فنی حفاظت محیط زیست استان قم، گفت: بازیافت فاضلاب برای استفاده در بخش كشاورزی و صنعت اقدام مطلوبی است اما باید توجه داشت این مساله با نگاه كارشناسی انجام شود و حجمی از فاضلاب به خصوص در شهر قم برای تامین منابع آبی سفره های زیر زمینی مورد استفاده قرار گیرد.
وی با اشاره به این كه شهر قم از نظر زمین شناسی بافت همگن ندارد، ادامه داد: در برخی از مناطق شهر قم مانند پردیسان استفاده از شبكه فاضلاب ضروری است چرا كه زمین توانایی جذب آب را ندارد اما در بسیاری از مناطق دیگر می توان در كنار شبكه فاضلاب از چاه های خانگی برای وارد كردن پساب ها به سفره های زیر زمینی استفاده كرد.
وی بیان كرد: سفره زیر زمینی دشت قم كه مناطق مختلف شهر قم را نیز در بر می گیرد، در منطقه قنوات به دلیل برداشت بی رویه توسط چاه های كشاورزی در معرض بحران قرار گرفته و حجم آب آن هر سال كاهش می یابد و این مساله در آینده موجب فرونشست زمین خواهد شد.
قنوات یكی از بخش های پنجگانه استان قم است كه در فاصله 10 كیلومتری شهر قم واقع شده است.
وی ادامه داد: حوزه آبخیز دریاچه نمك از دیگر مناطقی در استان قم است كه به دلیل كاهش منابع آبی زیرسطحی آن، در معرض خطر فرونشست زمین، قرار گرفته و متاسفانه از جمله ركوردداران این پدیده در كشور است.
شفیعی گفت: بحران فرونشست زمین در منطقه جعفریه و دشت علی آباد قم نیز به دلیل كاهش منابع آبی در اثر احداث سد در بالادست و حفر متعدد چاه های كشاورزی، مشهود است؛ عمق برخی از این چاه ها برای رسیدن به آب اكنون به بیش از 100 متر رسیده است.
جعفریه یكی از بخش های پنجگانه استان و در فاصله 40 كیلومتری شهر قم واقع شده است.
وی بیان كرد: كشاورزان بزرگترین بهره برداران منابع آبی هستند، بنابراین تغییر الگوی كشت و استفاده از گیاهان كم آب بر در استان قم باید به یك باور جمعی تبدیل شود.
وی ادامه داد: سرمایه گذاری برای تبدیل مزارع كشاورزی به باغات و استفاده از روش های آبیاری نوین، نه تنها حجم استفاده از منابع آبی را كاهش می دهد و از فرونشست زمین جلوگیری می كند، بلكه ارزش افزوده اقتصادی بالاتری را نیز برای كشاورزان استان به ارمغان می آورد.

** فرونشست زمین در قم نتیجه عدم تعادل میان منابع و مصارف آبی است
همچنین مدیرعامل شركت آب منطقه ای قم در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، اظهار داشت: واقعیت این است كه در استان قم میان منابع آبی با مصارف آن نسبت معقولی برقرار نیست و مشكل افت سطح آب سفره های زیر زمینی در این استان با تامین آب شرب موردنیاز مردم از سایر نقاط كشور حل نمی شود، چرا كه مصرف كننده اصلی منابع آبی در قم، بخش كشاورزی است.
احمد حاجی حسینی مسگر، گفت: برای جلوگیری از فرونشست زمین در قم باید بستن چاه های غیر مجاز و تعیین سقف برداشت برای چاه های مجاز در اولویت قرار گیرد و نهادهای انتظامی با متخلفان برخورد قانونی لازم را به عمل آورند.
وی با اشاره به این كه حفظ منابع آبی برای تامین ایمنی محیط زیست بسیار اهمیت دارد، بیان كرد: برداشت بی رویه از سفرهای زیر زمینی در قم موجب كاهش سالانه یك متر از منابع آبی آنان می شود و خطر فرونشست زمین را در پی دارد.
وی ادامه داد: اگر استفاده از منابع آبی، آبخوان دشت قم با این حجم بالای برداشت ادامه یابد و برای جبران آب مصرفی چاره ای اندیشه نشود، فرونشست زمین و آسیب های ناشی از آن، زندگی شهروندان قمی را در معرض خطر قرار می دهد.
حاجی حسینی مسگر گفت: ظرفیت محیط زیستی قم برای داشتن حجم بالای جمعیت مناسب نیست و این پدیده، فشار بیشتری را بر منابع آبی زیر زمینی برای تامین سطح رفاه ساكنان، وارد می كند كه نتیجه ای جز كاهش سطح سفره های آبی و فرونشست زمین ندارد.
مدیرعامل شركت آب منطقه ای قم همچنین به مساله بالارفتن حجم آب مصرفی مردم قم در اثر مهاجرت بی رویه اشاره كرد و گفت: اگر نرخ رشد جمعیت در استان قم ادامه یابد در سال های آینده با كمبود منابع آبی حتی در زمینه آب شرب مواجه خواهیم شد كه دیگر با حفر چاه و استفاده از منابع آبی زیر زمینی نیز قابل جبران نخواهد بود و روند فرونشست زمین نیز تشدید خواهد شد.

** اختصاص حقابه حوضه آبخیز قمرود تاحدی از فرونشست زمین در قم جلوگیری می كند
مدیركل مدیریت بحران استان قم نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، اظهار داشت: فرونشست زمین علت های مختلف دارد اما تاثیر كاهش منابع آبی زیرزمینی بیش از دیگر عوامل است؛ در همین رابطه كارگروهی مسئولیت بررسی وضعیت فرونشست زمین در استان قم را برعهده گرفته است و به بررسی های دقیق علمی در این خصوص می پردازد.
محسن اوروجی با بیان این كه تحقیقات این كارگروه برای بیان نتایج نهایی همچنان ادامه دارد، گفت: كاهش بارندگی در اثر خشكسالی های پی در پی، حفر چاه های عمیق برای بهره برداران از منابع زیر زمینی و برداشت بی رویه از منابع آبی از جمله مهمترین عواملی هستند كه خطر فرو نشست زمین را در استان قم تشدید می كند.
وی بیان كرد: مطالعات و پایش وضعیت فرونشست زمین در دشت ها و بیابان های استان قم به طور مستمر انجام می شود تا با راهكاری عملی از خسارت های این پدیده كاسته شود.
وی ادامه داد: پایین رفتن سطح منابع آبی زیر زمینی در استان قم همچنین موجب پیشروی آب های شور شده است كه این پدیده نیز به فرونشست زمین كمك می كند.
اوروجی گفت: حوضه آبخیز ایران مركزی كه استان قم نیز در آن واقع شده است با كمبود جدی منابع آبی و خطر فرونشست زمین مواجه است، برای حل این مشكل باید حقابه های اختصاص یافته به این منطقه تامین و وارد این حوضه آبخیز شود؛ در همین رابطه وزارت نیرو 151 میلیون مترمكعب آب به حوضه آبخیز رودخانه قمرود اختصاص داده است كه با ورود این حجم از آب به منطقه بسیاری از مشكلات زیست محیطی برطرف و تا حدی از روند فرونشست زمین جلوگیری می شود.
وی همچنین به اهمیت حوضه آبخیز دریاچه نمك اشاره كرد و افزود: اگر منابع آبی و سفره های زیر زمینی حوضه دریاچه نمك خشك شود علاوه بر موضوع فرونشست زمین منطقه، گرد و خاك ناشی از خشك شدن دریاچه تمام استان های مركزی ایران همچون قم، تهران، اصفهان و مركزی را درگیر مشكل های زیست محیطی می كند.
دریاچه نمك در ناحیه شرقی استان قم و در حد فاصل سه استان قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور كشور است كه حدود 200هزار هكتار وسعت داشته و یك سوم آن در محدوده جغرافیایی استان قم قرار گرفته و دارای ساختار زمین شناختی كم نظیر شامل پوسته نمكی و حاشیه باتلاقی است.
در پایان این گزارش باید به این نكته توجه كرد كه حفاظت از منابع آبی زیر زمینی در استان قم تنها یك ضرورت نیست بلكه عامل حیات این منطقه از كشور است، چرا كه اگر وضع به همین صورت ادامه یابد، با خشك شدن تدریجی سفره های زیر زمینی و فرونشست زمین، دیگر هیچ سازه ای در شهر قم از خطر بلایای طبیعی و لرزش های ناشی از زلزله در امان نخواهد بود و مردم احساس آرامش و ایمنی قبل را نخواهند داشت.
داشتن نگاه جامع نگر میان مسئولان دستگاه های اجرایی استان و همكاری آحاد مردم برای حل این پدیده، بسیار ضروری است؛ باید دانست استفاده نامعقول از منابع آبی و ادامه تخریب محیط زیست استان قم، تحت هر عنوانی كه باشد در نهایت به معنای پایان یافتن زندگی در این منطقه كهن از كشورمان است.
اگر از همین امروز برای اصلاح وضعیت استفاده از منابع آبی و جلوگیری از فرونشست زمین در دشت قم، تصمیمی اندیشه نشود و نقشه راهی ترسیم نگردد، در آینده سرمایه گذاری های اقتصادی و صرف هزینه های بسیار سنگین هم دردی را دوا نمی كند و شهر قم دیگر توانایی اسكان شهروندان خود و پذیرایی از زائران كریمه اهل بیت (س) را در محیطی ایمن و آرام نخواهد داشت.
7405/ 6133/ گزارش: سیدمحمد ابراهیم جنابان ** انتشار دهنده: جعفرمسلمی