سيزده شو ، پاسداشت حماسه تاريخي در مازندران

برابر با ۱۲ ماه شمسي در تقويم به همان تعداد نيز ماههاي مازندراني از گذشته باقي مانده است كه اركه ما (arkeh ma) مصادف با ماه فروردين ، دما (dema) مصادف با ماه ارديبهشت ، وهمن ما (vahmeneh ma) مصادف با ماه خرداد ، عيد ما (aydeh ma) مصادف با تير ماه ، فردينه ما (ferdineh ma) مصادف با مرداد ماه ، كرچه ما (kercheh ma) مصادف با شهريور ماه ، هره ما (hareh ma) مصادف با ماه مهر ، تيره ما (tireh ma) مصادف با ماه آبان ، ملاره ما (melareh ma) مصادف با ماه آذر ، شروينه ما (shervineh ma) مصادف با ماه دي ، ميره ما (mireh ma) مصادف با ماه بهمن و اونه ما (oneh ma) با ماه اسفند است .
سيزده شو يا 13 تيره ماه كه با پيوست و سابقه تاريخي اقدام حماسي كمانگير مازني به نام آرش همراه است ، همان اقدامي كه بواسطه انداختن تير از كمان وي مرز ميان 2 كشور ايران و توران مشخص شد .
قدرت افسانه اي آرش كمانگير در كشيدن زه كمان و رها شدن با قدرت تير را مردم مازندران ارج مي نهند و در سالروز اين اقدام پهلوانانه با برگزاري يكسري برنامه ها و آيين ها آن را جشن مي گيرند .
در ايران درآغاز هر ماه جشن برگزار مي شد بطوريكه جشن هاي دوازدگانه در ايران باستان رواج داشت هر چند از آن جشن ها اكنون اثر آنچناني باقي نمانده و اما در مازندران هنوز ردپايي از جشن تيرگان با نام تيره ماه سيزده شو (شب سيزده تيره ماه ) باقي مانده و به باد فراموشي سپرده نشده است .
*** آيين هاي سيزده شو
لال زن شو را مي توان اصلي ترين و جذاب ترين بخش در برگزاري آيين سنتي جشن تيرگان نام برد بدينصورت كه فردي خوش قدم با لباس مبدل به عنوان 'لال ' كه نمي بايست حرف بزند ، وارد خانه مي شود و با 'شيش ' (تركه) كه به دستش دارد به آرامي به افراد مي زند .
اين اعتقاد و باور قديمي كه تركه خوردن از لال ، شگون دارد و اگر لال به سراغ زنان نازا ، دختران دم بخت و درختان بي ميوه برود و با زدن شيش به آنها سال آينده مشكلشان رفع خواهد شد همه در انتظار حضور لال يا همان تركه خوردن از وي هستند .
همراه با حضور لال در اين دورهمي ها ، اشعاري به زبان محلي توسط اهالي منزل بدينصورت خوانده مي شود :
لال اِنه لال اِنه، آواز محلي سيزه شو
لال اِنه لال اِنه ، پار بورده امسال اِنه
پار بورده امسال اِنه ، مهمانِ پارسال اِنه
سرخانِ سوار اِنه ، مه مارِ برار اِنه
پخت نان و شيريني هاي محلي همچون كماج و بادونه به عنوان بخش ديگري از مراسم هايي است كه در سيزده شو برگزار مي شود و دورهمي هاي خانوادگي در اين شب با اين خوراكي ها رنگ و بوي سنت ها را به خود مي گيرد.
فال گوش ايستادن زنان به عنوان بخشي از آئين و رسوم اين جشن سنتي مازندران توسط زنان به هنگام غروب برگزار مي شود .
زنان در كوچه مي ايستند و به اولين سخناني كه از رهگذران كوچه مي شنوند ، توجه مي كنند و با خود آن را سنجيده و تعبير مي كنند و اگر حرف بدي بود براي آن متأسف مي شوند و اگر هم سخن خوبي بشنوند آن را به فال نيك مي گيرند .
حضور كودكان كيسه به دست بر روي پشت بام منازل و انداختن آن به پايين خانه ها به صاحبخانه يادآوري مي كند كه كودكان نيز بايد از خوراكي هاي سفره آنان متنعم شوند و كيسه آنها را از آن خوراكي ها پر مي كنند .
يكي از پژوهشگران فرهنگ بومي مازندران در خصوص سابقه آيين سيزده شو به خبرنگار ايرنا گفت : اين آيين به منظور پاسداشت كار حماسي آرش ، كمانگير مازندراني كه با پرتاب تير مرز ايران را مشخص كرد ، برگزار مي شود .
فرهود جلالي با اشاره به اينكه مردم مازندران در اين شب برنامه ها و آداب خاصي را اجرا مي كنند ، افزود : اين آداب و رسوم همچنان توسط مردم اين استان بويژه روستاييان برگزار مي شود .
وي از ويژگي مهم برگزاري اين آداب و رسوم را دورهمي هاي خانوادگي ذكر كرد و ادامه داد : در اين شب مردم مازندران سعي مي كنند با حضور در منزل بزرگان فاميل و خاندان علاوه بر سركشي از آنان شبي خاطره انگيز را در كنار آنان رقم زنند .
اين پژوهشگر فرهنگ بومي مازندران گفت : حضور فردي كه با رنگ چهره خود را سياه كرد و شيش ( چوب نازك درختان ) به دست در اين دورهمي را مي توان نمادي از اين آيين سنتي ذكر كرد .
وي افزود : اين شيش در دست لال در فرهنگ عامه مازندران نماد شگون است به آرامي بر دختران و پسران جوان و دم بخت زده مي شود.
به گفته جلالي قصه گويي و بيان داستان هاي افسانه اي از ديگربرنامه هايي است كه در دورهمي هاي خانوادگي سيزده شو توسط مازندراني ها برگزار مي شود .
وي با اشاره به نفوذ و رسوخ ابزار و وسايل ارتباط جمعي در حوزه فضاي مجازي همچون تلگرام كه باعث فاصله ميان افراد در جمع خانواده ها شده است ، ادامه داد : باقي ماندن ردپايي از برگزاري آيين هاي سنتي همچون سيزده شو كه با محوريت دورهمي ها است مي تواند در گرم نگه داشتن كانون خانواده ها تاثير داشته باشد .
خبرنگار : فاطمه قنبري قاديكلايي ** انتشاردهنده : محسن حسن نيا
2096/1899