كتاب از ارزشمندترین كالاهای فرهنگی به شمار می رود كه تاثیر بسزایی بر میزان آگاهی و ارتقای فرهنگ یك كشور دارد و می تواند مسیر دستیابی به توسعه پایدار را هموار سازد. در واقع مطالعه و تفكر صحیح از راهكارهای اصلی رویارویی با فرهنگ و تفكر بیگانه است و سبب پویایی اندیشه قشرهای گوناگون جامعه می شود.
تاثیر اندیشه های انسان بر ابعاد گوناگون زندگی، ضرورت مطالعه و خواندن كتاب را بیان می كند زیرا این مقوله می تواند سبب ایجاد یك مبنای جدید و یك مسیر خاص شود و سرنوشت میلیون ها انسان را تغییر دهد. در این میان باید دانست كه سرانه مطالعه در ایران از متوسط جهانی بسیار پایین تر است و این موضوع زنگ خطری برای عرصه های مختلف جامعه به شمار می رود.
اعداد و ارقامی كه مسوولان از میزان مطالعه در كشور ارایه می كنند، همگی یك محور مشترك دارند و آن مطالعه كم در ایران است. در صورتی كه بر پایه آمارهای جهانی مردم انگلیسی 55 دقیقه و ژاپنی‌ها ۹۰ دقیقه از وقت خود را در شبانه روز به مطالعه اختصاص می دهند. در صورتی كه ایرانیان آنطور كه باید به این مهم همت نمی گمارند و این امر نشانگر آن است كه برای برطرف كردن چالش های حوزه نشر و كتاب بایستی سیاست های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كارآمدی را در این زمینه اجرا كرد.
تاثیر شگرف كتاب و كتابخوانی بر چگونگی اندیشه یك جامعه سبب شد تا شورای فرهنگ عمومی 24 آبان را روز كتاب، كتابخوانی و كتابدار نامگذاری كند و از 20 تا 26 آبان را هفته كتاب نام نهد. شعار این روز در سال جاری «آینده روشن با خانواده كتابخوان» تعیین شده كه نشانگر اهمیت كتاب و نقش آن در رشد و ارتقای كانون خانواده است تا با مطالعه سطح آگاهی را نسبت به امور زندگی افزایش داد و در نهایت باعث افزایش فرهنگ جامعه شد.
«علی اصغر شعردوست» سفیر سابق ایران در تاجیكستان، رییس هیات امنای خانه موزه استاد شهریار و نویسنده معتقد است كه ترویج فرهنگ كتاب و كتابخوانی در جامعه و نهادینه شدن آن رسالت تمامی نویسندگان، مسوولان و كتابداران به شمار می رود كه باید با ارایه خدمات مطلوب به فرهنگ دوستان و مخاطبان، آنها را به رشد فكری، افزایش دانش و آگاهی درست سوق دهند تا با رعایت این شاخصه ها به جامعه ای پویا دست یابیم. در ادامه به مرور دیدگاه های این فعال عرصه فرهنگ می پردازیم.
** ارایه راهكارهای مناسب در زمینه گسترش فرهنگ مطالعه
اكنون همگان بر این واقعیت واقف هستند كه كتاب و كتابخواني آینه تمام نماي رشد مدنیت، فرهنگ و تمدن بشري به شمار می رود. هر جامعه اي كه خواهان پیشرفت و توسعه است و می كوشد تا در چرخه تكامل و پیشرفت قرار گیرد، باید براي این مؤلفه تعیین كننده، جایگاه ویژه ای قایل شد. غفلت از این امر سبب مي شود تا جامعه در عرصه فرهنگ و تمدن ارج و اعتباري نداشته باشد و از همین رو دست اندركاران و طراحان سیاست هاي كلان بایستی برای حوزه فرهنگ اولویتي خاص قایل شوند. بر این پایه برگزاری روز كتاب و كتابخواني نه تنها به منظور یادآوری اهمیت كتاب و ترغیب مردم به كتاب خوانی بلكه برای فراهم آوردن زمینه های تولید و بهره گیری بیشتر از این كالای فرهنگی است.
** وسعت جهان اندیشه با گسترش كتابخوانی
كتاب نتیجه تلاش، خلاقیت و هنر نویسنده‌ای به شمار می رود كه از موهبت الهی تفكر و توان نویسندگی برخوردار است. هنگامی كه كتابی تدوین و ارایه می شود، جهان اندیشه وسعت بیشتری می یابد و گامی در راه تعالی فرهنگی جامعه برداشته خواهد شد. توجه دولتمردان باید همواره معطوف به حمایت از صاحبان اندیشه، مولفان و نویسندگان باشد. هنگامی كه این قشر تنها به فعالیت در این عرصه بیندیشند و آثار جدید و فاخری را خلق خواهند كرد.
باید دانست در نبود نشر اثرهایي ماندگار و ارزشمند، افزایش تولید كتاب و ارتقای فرهنگ كتابخواني فراهم نخواهد شد. كتاب بستر شكوفایی فكری است؛ وقتی این مهم فراهم نباشد، كار خلاقانه ای هم صورت نمی پذیرد. مشكل های معیشتی برخی از اهالی حوزه اندیشه و قلم بایستی برطرف شود تا جامعه از اندیشه پویای آنان محروم نشود.
** ضرورت نهادینه كردن فرهنگ كتابخوانی در كودكان
آموزش از كودكي و نهادینه كردن فرهنگ كتابخواني به عنوان كلید ورود به جهاني دیگر براي كودكان به شمار می رود كه باید به وسیله نظام آموزشي به آن پرداخته شود. همچنین اهمیت به جایگاه نویسندگان حوزه كودك و تصویرگران كتاب می تواند بستری برای شكل گیری آینده روشنی برای كشور باشد. وجود كتابخانه هاي سیار روستایي، وسایل حمل و نقل عمومي، كتابخانه هاي عمومي شهرهاي بزرگ، تلفیق قالب دیجیتال با محتواي دیجیتالی از جمله راه های گسترش فرهنگ كتابخوانی در میان كودك محسوب می شود.
** دلیل كم توجهی به محصولات فرهنگی
ماشینی شدن زندگی، توجه بیش از اندازه به امكانات صوتی و تصویری به جای آثار مكتوب، گرانی كتاب، متنوع نبودن آثار، تعداد نسخ كم مطبوعات، برنامه های تبلیغاتی اندك در حوزه كتاب، ترجمه های نامناسب كتاب های خارجی، شرایط نامساعد آموزشی و پرورشی، وضعیت خاص رسانه ها و مطبوعات و وجود مشكل های اقتصادی و پویا نبودن عرصه تحقیقات در زمره موانع اصلی كاهش خوانندگان كتاب قرار دارند و از آنجایی كه فناوری های نوین در دنیای كنونی جایگاه ویژه ای در روند آموزشی و یادگیری بدست آورده اند و به عنوان رسانه های آموزشی نقش گسترده ای در توسعه ساختاری و اجتماعی در میان جوامع بشری ایفا می كنند و بر رسانه های نوشتاری نظیر كتاب، مجله و ... تاثیر گذاشته و توجه همگان را به خود جلب كرده اند اما با قدری تفكر خواهیم دانست كه كتاب به لحاظ دارا بودن ویژگی های خاص همچنان با استواری نقش تاریخی خود را در انتقال دانش، فرهنگ و هنر از نسلی به نسل دیگر حفظ كرده است.
** میزان گرایش به مطالعه یكی از شاخصه های توسعه
امروزه میزان گرایش به مطالعه از شاخصه های توسعه به شمار می‌رود. بررسی‌ها نشان می‌دهد سرانه مطالعه وضعیت مطلوبی در ایران ندارد و مردم از خرید و مطالعه كتاب استقبال نمی كنند و همچنین اقدام های لازم و جدی جهت ترویج و اشاعه فرهنگ مطالعه صورت نگرفته است. برای رفع موانع و ایجاد بستر لازم به منظور گسترش فرهنگ مطالعه، نهادهای مختلف از جمله خانواده، مدرسه ها و نظام آموزشی، كتابداران و رسانه های گروهی و ناشران باید همگی به طرف مشخصی حركت كنند. حوزه كتاب و نشر در كشور در وضعیتی قرار دارد كه می توان از آن به عنوان یك بحران یاد كرد. شواهدی نظیر سرانه پایین مطالعه، تعداد نامتناسب كتابخانه های عمومی، شمارگان پایین كتاب های منتشره، تعداد بالای ناشران غیرفعال و ... از جمله نشانه های این معضل هستند.
** سرانه مطالعه در كشورهای گوناگون
یكی از منابع موثقی كه می‌توان درباره شیوه گذران وقت مردم از آن بهره برد و میزان زمان اختصاص داده شده برای مطالعه را استخراج كرد، مركز بین‌المللی مطالعات گذران وقت نیوزیلند است كه بر پایه تحقیقی كه این مركز در ۲۰۱۰ میلادی در ۲۲ كشور انجام داد، بیشترین زمان اختصاص داده شده به منظور مطالعه در میان مردمان جهان با ۴۴ دقیقه در روز به كشور فنلاند اختصاص دارد و از آنجایي كه این كشور و به طور كل منطقه اسكاندیناوي از بالاترین سطح رفاه برخوردار است، پس به طور قطع، ارتباط مستقیمی میان این 2 مقوله هست. كشورهاي توسعه یافته دغدغه معیشت كمتري نسبت به كشورهاي درحال توسعه دارند و این مهم، افكار سامان یافته تر، برنامه ریزي مطلوب تر، ثبات اقتصادي، سیاسي و اجتماعي و به نوعي فراغت بیشتري برای آنها ایجاد می كند. آنان در یافته اند آرمان های خود را از متن سطور بیابند. به عبارت دیگر امید به تغییر خود براي تحول جامعه و تعالي در كشورهاي غربي به وضوح مشاهده می شود، در حالی كه این موضوع در ذهن مردمان برخي كشورهاي دیگر به طنز شبیه است.
** نقش رسانه ها و نهادهای آموزشی در گسترش فرهنگ كتابخوانی
دشوارترین وظیفه در اشاعه فرهنگ كتابخوانی در هر جامعه‌ای بر عهده مدارس و نظام آموزش و پرورش آن جامعه است. اگر دانش آموز در مدرسه با كتاب آشنا شده و لذت مطالعه، خودآموزی و افزایش معلومات عمومی را درك كند به مطالعه بسیار اهمیت می دهد. از نظر كارشناسان برای بهبود نابسامانی‌های موجود در نظام آموزشی و گسترش فرهنگ مطالعه با غنی كردن كتابخانه های مدارس، برگزاری جلسات نقد و بررسی كتاب در كلاس‌های درس، اهدای كتاب به دانش آموزان به عنوان جایزه، دعوت از نویسندگان و اهل قلم جهت ایراد سخنرانی در مدارس، معرفی و تقدیر از اعضای فعال كتابخانه های مدارس و... می‌توان به این مهم رسید.
** نقش كتابداران و كتابخانه‌ها در گسترش فرهنگ كتابخوانی
كتابداران كتابخانه‌ها، از عوامل موثر در ترویج فرهنگ مطالعه و كتابخوانی به شمار می‌روند. كتابداران با روش‌های خلاقانه خود می‌توانند فعالیت‌های كتابخوانی را رشد داده و حتی به حوزه‌های بیرون از كتابخانه بكشانند. كتابداران، بیشتر با افرادی سر و كار دارند كه خود این افراد، عادت به مطالعه داشته و كتابخوان هستند، پس باید بتوانند با در اختیار قرار دادن منابع لازم، نیازهای این قشر را برآورده كنند. اما كمبود منابع موجود و گاه فقدان آنها، سبب می‌شود كه افراد مراجعه كننده به كتابخانه‌ها، حضور خود را كمرنگ‌تر كنند و تمایل آنها به طرف منابع به صورت شخصی برود.
كتابخانه‌های عمومی اگر جایگاه واقعی خود را بیابند و امكانات لازم و گستردگی متناسب با رشد جمعیت را به دست آورند، جامعه مخاطب آنها از حیث تاریخی و اجتماعی در مكانی از بلوغ و قدرت گزینش قرار می‌گیرد كه نه تنها برآورنده نیاز اطلاعاتی هر متقاضی و زمینه ساز رویكرد مردم به طرف مطالعه و كتابخوانی است، بلكه می‌تواند به عنوان پشتیبان امر تحقیقات در كشور و ضمانتی مطمئن برای سلامت جامعه باشد.
** نقش دولت و رسانه های گروهی
شیوه حكومت و همچنین شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاكم بر جامعه، نقش بزرگ و غیر قابل انكاری در ترویج فرهنگ مطالعه و كتابخوانی دارند. در این زمینه نقش فرهنگ، سنت های اجتماعی و متولیان فرهنگی بیش از همه مهم و حیاتی جلوه می كند. توسعه فرهنگ مطالعه و كتابخوانی، یك عزم همگانی را می‌طلبد اما سهم دولت نیز بسیار مهم است. باید نهادهای دولتی و غیر دولتی، چون شهرداری‌ها، در اختصاص هرچه سریع تر بودجه نیم درصدی به كتابخانه‌های عمومی و تامین اعتبارات لازم جهت خرید كتاب و ایجاد فضای لازم كتابخانه‌ها، اقدام كنند. از طرفی دولت باید بنیان‌های فرهنگی را در استان‌های محروم، تقویت كند تا به سطح مطلوب برسند زیرا توجه لازم به این مقوله سبب رسیدن جامعه به سطح ایده آل فرهنگی می شود. دولت به عنوان متولی بسیاری از امور فرهنگی، با در اختیار داشتن رسانه های گروهی، سازمان هاو نهاد های دخیل و با سیاست گذاری های دقیق، نقش بسزایی در ایجاد فرهنگ مطالعه می تواند ایفا كند.
** ترویج فرهنگ كتابخوانی با برگزاری نمایشگاه های كتاب در سطح كشور
جشنواره ها و نمایشگاه های كتاب، رویدادهای جمعیت محوری هستندكه دنیای كتاب ها، نویسندگان و انتشارات گوناگونی را به خوانندگان معرفی می كنند؛ چه محلی وبومی، منطقه ای یا بین المللی باشند . همچنین نویسندگان كتاب های مختلف را برای ترویج كتاب های خود به سمت و سویی سوق می دهندكه برای گروهی از خوانندگان حاضر در نمایشگاه نیز فرصت نقد كتاب را فراهم كرده و این افرادمی توانند با این گروه از نویسندگان در ارتباط باشند.
** تاثیر كتاب هاي مناسب تلفن همراه بر روي مطالعه
به جاي «كتاب هاي مناسب تلفن همراه» بهتر است در مورد نسخه هاي دیجیتالي كتاب ها سخن گفت زیرا تلفن همراه با داشتن امكاناتي چون توئیتر، فیس بوك، اینستاگرام و ... در بهترین حالت نوعي مینیمالیست ادبي«سبك ساده» را ترویج می كنند اما در صورتي كه كتاب ها در اپلیكیشن ها یا تبلت هاي ویژه عرضه شوند به طور قطع خواننده عمیق تر غرق در مطالعه می شود. در نبود فرهنگ خواندن متون طولاني، كتاب هاي دیجیتالي كوتاه چند صفحه اي كه خواننده بهای آنها را پرداخته مناسب است. فضاي مجازي نه تنها بر فرهنگ مطالعه بلكه بر اصالت فرهنگ به گونه اي عام موثر و بعضی مواقع مخرب محسوب می شود. فضاي مجازي فرهنگ كپسولي وسطحي مینیمال را تبلیغ می كند در حالیكه فرهنگ و كتاب و موسیقي و نمایش فرهنگي به مخاطب اجازه تفكر می دهد و انسان را به تداوم در یافتن انتهاي داستان یا اثر فرهنگي می كند.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مریم همتی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9428**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.
تاریخ انتشار: ۲۳ آبان ۱۳۹۶ - ۰۸:۳۶
تهران- ایرنا- كتاب، حافظه بشریت و گنجینه ای با ارزش است كه می توان دانش و تمدن چند هزار ساله بشر را در آن جست وجو كرد و بر راز و رمز پیشرفت جوامع انسانی آگاه شد. در واقع اندیشه و خلاقیت با گسترش فرهنگ كتاب و كتاب خوانی شكوفا می شود و به ارتقای جامعه می انجامد.