سمن ها؛ بازوان پرتوان جامعه در حوادث و بحران ها

به گزارش گروه تحليل، تفسير و پژوهش هاي خبري ايرنا، سازمان هاي مردم نهاد به عنوان تشكل هاي برآمده از دل جامعه، از ظرفيت هاي بالايي براي رفع معضلات و بحران هاي اجتماعي برخوردارند.
سازمان هاي مردم نهاد در هنگام وقوع بحران ها و حوادثي چون زلزله، سيل، طوفان و ... مي توانند نقشي سازنده و كمك رسان داشته باشند؛ آن گونه كه در زلزله اخير كرمانشاه اين سازمان هاي غير دولتي دوشادوش سازمان هاي دولتي چون «هلال احمر» توانستند از آلام مردم آسيب ديده در شهرها و روستاهاي زلزله زده بكاهند.
ايجاد سرپناه براي زلزله زدگان و ارايه نيازهاي اوليه غذايي، دارويي و بهداشتي به خانواده هاي آسيب ديده، از جمله اقدامات سازمان هاي مردم نهاد در زلزله اخير بود. براي بهره برداري شايسته از ظرفيت سازمان هاي مردم نهاد اما بايد به مولفه هايي چون تقويت اعتماد عمومي به سمن ها و تقويت مشاركت اجتماعي در جامعه توجه داشت؛ مولفه هايي كه رسانه هاي جمعي و نخبگان مي توانند در فراهم آوري آنها نقش آفريني كنند.
«محمد لطفي» حقوقدان و نماينده سمن ‌ها در مرجع ملي كنوانسيون حقوق كودك و «منيره آرزومندي» موسس سازمان مردم نهاد «ارتقاء كيفيت زندگي ايرانيان» (ايليا) در گفت وگو با پژوهشگر ايرنا، به بيان نقش سازمان هاي مردم نهاد در بحران هاي اجتماعي پرداختند. به گفته اين دو فعال مدني، دولت به تنهايي نمي تواند از پس حل چالش هاي اجتماعي بر آيد، از اين رو جامعه بايد در مسير افزايش مشاركت مدني و آشنايي هرچه بيشتر مردم با سمن ها قرار گيرد.

** لطفي: كوچكي و چابكي سمن ها؛ سرعت بخش كمك رساني در مواقع بحران
از آنجا كه سازمان هاي مردم نهاد برآمده از دل مردم هستند، در مواردي كه جامعه با يك آسيب يا بحران جدي مثل حوادث غيرمترقبه، زلزله يا سيل رو برو مي شود، مي توانند ظرفيت هايي را از خود نشان دهند كه شايد دولت نتواند آن ظرفيت ها را به منصه ظهور برساند. البته اين به اين معني نيست كه دولت در مواقع بحران و در زماني كه مردم به خدمت رساني آن نياز دارند به وظايف خود عمل نكند. از آنجا كه سازمان هاي مردم نهاد متشكل، مردمي و كوچك هستند، در بيشتر موارد از نوعي چابكي برخوردارند كه مي تواند بر ميزان كارايي اين سازمان ها در مواقع بحران بيافزايد. اين در حالي است كه نهادهاي دولتي به دليل بزرگي و پيچيدگي بوروكراتيك شايد نتوانند در شرايط حساسي چون وقوع سيل و زلزله چنين كارايي را از خود به نمايش بگذارند.
از آنجا كه نهادهاي مردمي به طور روزمره با مردم سروكار دارند و برنامه ريزي منظمي براي آمادگي و تجهيز خود دارند، مي توانند در مواقع بحران، نيروي انساني، امكانات و افراد متخصص مثل پزشكان، روانشناسان، جامعه شناسان و مددكاران اجتماعي را به فوريت بسيج كنند و با استفاده از مهارت هاي آنان در مدت زمان كوتاهي به آسيب ديدگان ياري رسانند. همين ويژگي هاي سازمان هاي مردم نهاد در ماجراي زلزله كرمانشاه توانسته است به نجات و ياري از زلزله زدگان منجر شود. به گفته فعالان مدني در سازمان هاي مردم نهاد، به دنبال وقوع زلزله در كرمانشاه، سمن ها حتي پيشتر از نهادهاي دولتي توانسته اند در روستاها و مناطقي كه دسترسي به آنها دشوار است به مردم خدمت رساني كنند.

** لطفي: لزوم هدايت مردم به سمت مشاركت هاي اجتماعي و عبور از فردگرايي
در ماجراي زلزله كرمانشاه مردم به سازمان هاي مردم نهاد اعتماد كردند، كمك هاي خود را در اختيار اين سازمان ها گذاشته و همكاري خوبي با سمن ها داشتند. با اين حال مشاركت مردمي در سازمان هاي مردم نهاد مي تواند خيلي بيشتر از آنچه امروز وجود دارد باشد. اين امر اما نيازمند شناخت جامعه از سازمان هاي مردم نهاد و تلاش دولت، رسانه ها و نخبگان براي شناساندن هرچه بيشتر سمن ها به مردم است. سمن ها در كشور ما داراي سابقه فعاليت اندكي هستند و از آنجا كه گاه به اشتباه فعاليت سمن ها در جامعه ما با مسايل امنيتي گره زده مي شود، زمينه هاي لازم و بسترهاي كافي براي فعاليت حداكثري سازمان هاي مردم نهاد در ايران مهيا نيست.
بايد به سمت اعتماد بيشتر به اين سازمان ها حركت كنيم سازمان هاي مردم نهاد بتوانند كارآمدي بيشتري داشته باشند. اكنون فضاي كافي براي فعاليت سازمان هاي مردم نهاد به معناي مدرن آنها وجود ندارد و خيلي از نگاه هاي موجود در جامعه با سمن ها همراه نيست. از اين رو، فعاليت سازمان هاي مردم نهاد در ايران در مقايسه با كشورهاي پيشرفته كه البته سابقه فعاليت سمن ها در آنها به نزديك 100 سال مي رسد، ضعيف است. بايد مردم را براي شركت در فعاليت هاي خيرخواهانه اجتماعي آموزش داد و آماده كرد. اين وظيفه بر عهده رسانه ها و نخبگان جامعه است.
نخبگان بهتر است در مواقع بحران مانند زلزله اخير كرمانشاه، به جاي اينكه خودبه طور مستقل مردم را به مشاركت و كمك رساني دعوت كنند، آنان را به سمت مشاركت اجتماعي از طريق سازمان هاي مردم نهاد هدايت كنند. چهره هاي شناخته شده به دليل برخورداري از ظرفيت هاي رسانه اي و محبوبيت در جامعه در مواقع بحران مي توانند مردم را براي كمك به همنوعان خود بسيج كنند. اما از آنجا كه چهره هاي شناخته شده يا نخبه در جوامع پيشرفته، از كودكي براي فعاليت مدني در قالب هاي جمعي مانند سمن ها آموزش ديده اند، دعوت شان از مردم امري فردي نيست. آنان يا خود تشكل خيريه دارند يا در همكاري با بنيادهاي خيريه به جمع آوري كمك هاي مردمي مي پردازند.
امروزه براي گرفتن پذيرش در دانشگاه هاي معتبر دنيا فعاليت مدني و عضويت در سمن ها به عنوان امتياز به شمار مي رود.
در جامعه ما اما ممكن است از فردي بپرسند سمن چيست و او اصلا نتواند پاسخ دهد يا حتي تاكنون نام سمن به گوشش نخورده باشد. براي بهبود اين شرايط، بايد جامعه به جاي امنيتي بودن براي فعاليت سازمان هاي مردم نهاد، امن باشد و ممانعتي در مسير مشاركت هاي اجتماعي وجود نداشته باشد. بايد همواره مشاركت اجتماعي به عنوان يك سرمايه در جامعه ترويج و تبليع شود و مشاركت مدني و عضويت در سمن ها به منظور فعاليت هاي مثبت جمعي، به عنوان يك ارزش در مقابل فردگرايي در جامعه شناسانده شود.
بايد افراد به اين شناخت و آگاهي برسند كه كارِ گروهي به مراتب بهتر از كار فردي پيش مي رود. نخبگان ما نبايد به دنبال تقويت فردگرايي و قهرمان پروري در جامعه باشند تا مردم در مواقع بحران به دنبال يك منجي بيافتند. مردم بايد ياد بگيرند كه مي توانند به عنوان عضو يك گروه بزرگ تر، خود براي جامعه نقش آفرين باشند. بايد در مدارس به بچه ها آموزش جمع گرايي و مشاركت اجتماعي داده شود.

** آرزومندي: نقش سازنده سمن ها؛ قبل و بعد از بحران ها
سازمان هاي مردم نهاد در مديريت بحران ها نقش مهمي را بر عهده دارند. اين نقش هم پيش از بحران و هم پس از آن بايد ايفا شود. سازمان هاي غيردولتي پيش از وقوع بحران ها و بلاياي طبيعي مي توانند در آگاه سازي و اطلاع رساني به جامعه و ارايه آموزش هاي لازم به مردم به ايفاي نقش مثبت خود بپردازند. برگزاري مانورهاي زلزله در مدارس و محلات از جمله اين اقدامات است. بعد از وقوع بحران ها نيز سازمان هاي غير دولتي بايد بتوانند نقش امداد، نجات و كمك رساني را به خوبي انجام دهند. در زلزله اخير كرمانشاه سازمان هاي مردم نهاد در كنار سازمان هاي دولتي توانستند نقشي سازنده در امداد، نجات و رساندن مايحتاج معيشتي اوليه و سرپناه به زلزله زدگان داشته باشند.
سازمان هاي غيردولتي همچنين بايد بتوانند در مواقع بحران براي اقشاري چون كودكان، زنان و سالخوردگان برنامه هاي سرگرمي، آموزشي و توانبخشي داشته باشند. اين سازمان ها در حوزه بهداشت نيز با ارايه خدماتي چون كمك هاي اوليه بهداشتي ، سلامتي و ساخت سرويس هاي بهداشتي، مي توانند ياري رسان بخش دولتي باشند. حمايت هاي رواني و اجتماعي از آسيب ديدگان نيز يكي از مهم ترين موضوعاتي است كه سازمان هاي مردم نهاد بايد در مديريت بحران هايي چون زلزله به آن توجه داشته باشند.

** آرزومندي: اهميت مديريت كمك هاي مردمي در مواقع بحران
در مواقع بحران همه مي خواهند كمك كنند اما وقتي بحث از مديريت بحران است، بايد بتوانيم كمك هاي حاصل از محبت و جوشش مردمي را ساماندهي كنيم كه از هدر رفت آنها جلوگيري شود.
همه مي خواهند كمك كنند اما مديريت ها بايد يك كاسه شود، شكل و جهت پيدا كند و تخصصي شود . از اين رو بهتر است در مواقع بحران كمك هاي مردمي مديريت شود و اين كمك ها به سمت نهادهاي مردمي هدايت شود. بهتر است تا جاي ممكن اشخاص راسا به جمع آوري كمك نپردازند و نخبگان مردم را به سمت مشاركت اجتماعي در سمن ها هدايت كنند.
سازمان هاي غير دولتي در زلزله اخير كرمانشاه به نسبت سال هاي گذشته توانستند عملكرد بهتري را از خود ارايه دهند و با سرعت، دقت و صحت بيشتري به كمك رساني بپردازند. اين نشان مي دهد كه اين سازمان ها طي سال هاي گذشته كارآمدتر شده و توانسته اند به جايگاه بهتري دست يابند. با اين وجود جامعه همچنان به تقويت هرچه بيشتر سمن ها نياز دارد؛ چرا كه سمن ها بازوان پرتوان مردمي هستند كه مي توانند در شرايط دشوار به ياري دولت و نهادهاي رسمي آمده و از شدت آلام اجتماعي بكاهند.

پژوهشم**9282*1601***خبرنگار: مهتاب افشين نسب**انتشار: شهناز حسني
ايرنا پژوهش، كانالي براي انعكاس تازه ترين تحليل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشي ايران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شويد.