این اثر باستانی سال 1369 در حاشیه تسطیح زمینهای كشاورزی كشف شد و از سال 1373 تا كنون در دست حفاری و بررسی است.
بندیان در دو كیلومتری شمال غرب شهر درگز كنار رودخانه درونگر قرار دارد لذا به دلیل آببندی كه در این ناحیه قرار داشت به بندیان معروف است. در نخستین فصل كاوش تالاری در به ابعاد هشت در 10 متر خاكبرداری شد كه به احتمال زیاد دارای سقفی چوبی و مسطح بوده و برفراز ستونها قرار داشته است. دور تا دور این تالار گچبریهای زیبا و خیره كننده ای قرار دارد.
ارزش این گچبریها نه تنها به وسعت آن بلكه به محتوایی است كه نشان می دهد. این گچ بریها بیش از 100 مترمربع وسعت دارند و بخش مهمی از وقایع دوره بهرام گور ساسانی را به تصویر كشیده اند.
* قطعه ای شفاف از عهد ساسانیان
از آن جا كه بندیان در مسیر جاده ابریشم قرار داشته تاثیرات متقابل تمدنهای مختلف را می توان در آن مشاهده كرد. بر اساس كتیبه های مكشوفه كه بر بدنه های دیوارهای گچی تالار نقش بسته درگز فعلی همان دستگردی است كه به مرور یك واحد سیاسی را تشكیل داده و مقر یكی از دژبانی‌های دوره ساسانی بوده است.
بنا به اعتقاد باستانشناسان گچبریهای داخل تالار آتشكده، داستان پادشاهی بهرام گور و غلبه وی بر پادشاه هپتالیها قوم مهاجم شمال خراسان را به تصویر كشیده‌اند. گچبریهای بجا مانده از دوره ساسانی عموماً جنبه تزئینی یا تك چهره دارند در حالی كه آثار نقش شده بر دیوار آتشكده بندیان ورقهایی از تاریخ آن دوره به شمار می روند.
پادشاهان ساسانی در طول دوران حكومت خود با دو دشمن قدرتمند سرو كار داشته‌ا ند. در غرب با روم كه با هدف گسترش سرزمین می جنگید و در شمال شرق با حمله و تهاجم غارتگرانه هپتالها. حفظ مرزهای شمال شرقی برای پادشاهان ساسانی از اهمیت خاصی برخوردار بود و به همین دلیل اغلب شاهزادگان نامزد پادشاهی را به عنوان پادشاه محلی به این منطقه گسیل می داشتند.
از دیگر آثار مكشوفه در این محوطه می توان به بنای آتشدان و محراب، اتاق مخصوص نامه ها و مرسوله ها و برج خاموشی اشاره كرد. با كشف بنای برج خاموشی نظر محققان اروپایی در زمینه نحوه تدفین زردشتیان به كلی تغییر نمود. هم اینك محوطه تاریخی بندیان به همت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی به نخستین سایت موزه گردشگری ایران تبدیل شده است.
* گچبریهای ارزشمند
كشفیات محوطه بندیان در محدوده‌ای به مساحت چهارهكتار قرار دارند. از این سطح وسیع تاكنون بخش كوچكی در قالب یك نیایشگاه كوچك از زیر خاك خارج شده است. این بنا دارای تالاری است كه سقف آن بر چهار ستون گچی زیبا قرار گرفته است. در سمت شمال غربی تالار فضایی كه عقب نشسته به عنوان محراب كاربرد داشته است. در داخل این محراب علاوه بر گچبریهای بسیار زیبا پنج كتیبه به خط پهلوی ساسانی بر روی بدنه های دیوار گچی نقش بسته است.
مضمون كتیبه‌ها حكم انتصاب شخصی به نام یزداد است كه از طرف یك مقام عالی رتبه به نام ویدشاپور به دژبانی مرو و دستگرد گمارده شده است. همچنین دور تا دور تالار گچبریهایی با صحنه های شكار، جنگ پادشاهان ساسانی با هپتالها، صحنه های پیروزی در جنگ، صحنه ای مذهبی از آناهید یا آناهیتا الهه فراوانی و آبهای روان و همچنین صحنه‌های معرفی شخصیتهای مهم دوران ساسانی و صحنه های تاجگذاری و ضیافت را می توان دید.
در كنار محراب، اتاق هدایا و نذورات قرار دارد. از داخل این اتاق تعدادی اثر مهر بر روی گلوله های رسی كه حكم لاك و مهرهای امروزی را دارد به دست آمده است. این گلوله های گلی دارای اثر مهرهایی با نقوش اساطیری، حقیقی و نیز دارای خط پهلوی است.
در انتهای تالار دری به راهرویی ارتباط پیدا می كند و سپس به محوطه آتشكده‌ای با ابعاد چهار در چهار وارد می شود كه آتشدان زیبایی در آن قرار دارد. نیایش كنندگان در این تالار جمع شده و شاهد مراسم اجرایی موبدان در كنار آتشدان می شده اند.
در شمال آتشكده نیز اتاق بزرگی كه در سه طرف آن استودانهای گچی قرار دارد ساخته شده و هر یك دارای دریچه‌ای بوده اند كه احتمالا با در چوبی بسته می شده است. بر روی استودانها نقوش اساطیری گاو گیرفون، مار، عقرب و صحنه های شكار دیده می شود. در سمت شرق آتشكده هم اتاقی با برج مدور به عنوان برشنومگاه یا محل تطهیر قرار داشته است.
گچبریهای یافت شده در بندیان از اهمیت ویژه برخوردارند. برخلاف گچبریهای بجا مانده از دوره ساسانی كه عموماً جنبه تزئینی یا تك چهره دارند، آثار نقش شده بر دیوار آتشكده بندیان ورقهایی از تاریخ آن دوره به شمار می آیند.
* سایت موزه بندیان بی نظیر است
كارشناس مسئول ثبت آثار تاریخی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: سایت موزه بندیان درگز و آثار مكشوفه در آن از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا این آثار در كشور منحصربفردند.
فرامرز صابر مقدم بندیان درگز را نخستین سایت موزه ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران ذكر و بیان كرد: این سایت موزه تنها سایت موزه ثبتی در خراسان و دارای ارزش تاریخی ویژه محسوب می شود. مجموعه آثار بندیان درگز علاوه بر آتشكده شامل كارگاه صنعتی، سازه‌ای وسیع با كاربری احتمالی مذهبی و حكومتی و برج خاموشی است.
وی گفت: این اثر 24 بهمن 1375 با شمارهٔ ثبت 1846 به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
* ثبت جهانی بندیان درگز
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: این استان در سیطره وسیع خود هزاران اثر تاریخی، بنا، محوطه و تپه باستانی دارد كه هر یك متعلق به دورانی از تاریخ هستند. هر كدام از این آثار سبقه تاریخی عمیق و ارزشمندی را در خود دارند كه سایت موزه بندیان درگز یكی از مهمترین آنها است.
محمدرحیم رهنما افزود: در خراسان رضوی تنها قنات قصبه گناباد در فهرست آثار جهانی یونسكو ثبت شده اما آثار دیگری هستند كه به عنوان اولویت ثبت جهانی مطرح می باشند كه سایت موزه بندیان درگز یكی از این موارد است. این موضوع به صورت جدی در حال پیگیری است و امیدواریم به زودی شاهد ثبت جهانی محوطه تاریخی بندیان باشیم.
وی درگز را به لحاظ پیشینه تاریخی، جاذبه های گردشگری، صنایع دستی، محصولات محلی، فرهنگ و آداب رسوم محلی یك شهرستان غنی توصیف و بیان كرد: می توان به واسطه هریك از همین جاذبه ها در فصول مختلف سال با برنامه ریزی و برگزاری جشنواره های مختلف اقدام به جذب گردشگر كرد.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری خراسان رضوی ادامه داد: این سایت موزه به دلیل منحصربفرد بودن و جایگاه تاریخی آن بسیار مورد توجه گردشگران خارجی است لذا ثبت جهانی آن می تواند موجب معرفی هرچه بیشتر و بهتر آن شود.
خراسان رضوی 1500 اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی دارد.
مركز شهرستان 75 هزار نفری درگز در فاصله 254 كیلومتری شمال مشهد قرار دارد. درگز مركب از چهار بخش مركزی، لطف آباد، چاپشلو و نوخندان 139 روستا دارد. 30 هزار نفر از جمعیت این شهرستان ساكن روستاها هستند. درگز از سمت شمال هم مرز با كشور جمهوری تركمنستان است.
خبرنگار: آرزو جاودانی **انتشار: حسین كریم زاده
7496/1858
تاریخ انتشار: ۴ آذر ۱۳۹۶ - ۰۸:۰۶
مشهد- ایرنا- محوطه باستانی بندیان در شهرستان درگز واقع در شمال خراسان رضوی شامل بزرگترین گچبری یافت شده از دوران ساسانی است كه دارای ارزش تاریخی بسیار بالایی می باشد به حدی كه وصف آن به تنهایی گویای عمق تاریخ نهفته در دل این اثر باستانی نیست.