خوشنویسی، هنر قدسی رو به فراموشی

به گزارش ایرنا، خطاطی و خوشنویسی، هنری كه از دیرباز با خون مردم ایران عجین شده و در طول سالیان سیر تحول و تطور خود را از خط كوفی به نستعلیق به عنوان شناسنامه ایرانی بودن سپری كرده، اكنون با وجود گنجینه ها و مشاهیر معروف و مشهور در این هنر مورد بی مهری و بی توجهی مردم و مسئولان قرار گرفته است.
در عصر فناوری با اختراع كامپیوتر و دستگاه تایپ و روی آوردن مردم به نگارش از طریق این دستگاه ها، ماهیت مكاتبات و مراودات روزمره افراد جامعه به جای قلم و لیقه خوشنویسی و خودكار به صفحه كلید رایانه و دستگاه های تایپ تغییر یافته است.
هنر خوشنویسی به ویژه خط نستعلیق كه به عنوان عروس خطوط خوشنویسی شناخته می شود، از مصداق های عینی ضرب المثل ' هنر نزد ایرانیان است و بس' بوده و در زمان كنونی با اختراع دستگاه های الكترونیكی از فروغ و تبلور پیشین خود فاصله گرفته است.
در میزگرد ایرنا آذربایجان شرقی جمعی از مسئولان و دست اندركاران انجمن خوشنویسی تبریز و اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی به بررسی و واكاوی تاریخچه خوشنویسی در ایران به ویژه تبریز، چالش ها و مشكلات فعالان این عرصه و راهكارهای احیا و اشاعه این هنر زیبا و اصیل ایرانی به بحث و تبادل نظر پرداختند.

** همنوایی هنر خوشنویسی از ابتدای خلقت با انسان
رئیس انجمن خوشنویسی تبریز در این میزگرد گفت: هنر خطاطی و خوشنویسی با قدمت 3 هزار ساله از ابتدای خلقت با انسان همراه بوده و قدمت آن به قبل از اسلام می رسد و بعد از اسلام نیز خوشنویسی بیشتر با خط كوفی رواج داشت.
یونس نصیری با بیان اینكه خط از وسایل ارتباطی جمعی قدیمی و دارای علایم قراردادی است، افزود: خط با خوشنویسی فرق دارد زیرا هر كس هر چیزی بنویسد به آن خط گفته می شود ولی خوشنویسی نوشتن علایم قراردادی براساس اصول و ضوابط زیبایی شناسی است.
وی با بیان اینكه خوشنویسی هنر زیبا نوشتن است و جایگاه ویژه ای در اسلام دارد، یادآوری كرد: در دوران تیموریان و صفویان خوشنویسان بزرگی وارد عرصه این هنر شدند و روی آن كارهای زیادی انجام دادند.
رئیس انجمن خوشنویسی تبریز اظهار كرد: در سایه تلاش اساتید خوشنویسی 14 نوع خط خوشنویسی ابداع شد و ابن‌مقله شیرازی با نظام بخشیدن به خط كوفی و خطوط مختلف رایج در زمان خود خطوط ششگانه شامل نسخ، ثلث، توقیع، رقاع، محقق و ریحان را ابداع و برای آن ها قواعدی وضع كرد.
نصیری با بیان اینكه خط های ثلث، محقق و ریحان از نظر نوشتاری شبیه هم هستند، ادامه داد: در قرن هفتم قمری اولین خط ایرانی و فارسی به نام تعلیق ابداع شد و به علت سختی نوشتن و خواندن آن، در قرن هشتم توسط میرعلی تبریزی با تركیب خط نسخ و تعلیق خط جدیدی به نام نسخ تعلیق ابداع كرد.
وی گفت: سلطانعلی مشهدی از شاعران و خوشنویسان قرن نهم در باب این خط شعری تحت عنوان ' نسخ تعلیق گر خفی ( خط ریز) و جلی ( خط درشت) است واضع الاصل خواجه میرعلی تبریزی است' سروده است.
نصیری با بیان اینكه خاستگاه خط خوشنویسی نستعلیق كه شناسنامه ایرانی بودن است، به تبریز نسبت داده می شود، افزود: بر این اساس تبریز به مكانی برای پرورش خوشنویسان تبدیل شد و میرعماد قزوینی كه سرآمد خوشنویسان بود و به خاطر وی قزوین پایتخت خوشنویسی اعلام شده است، به تبریز آمد و زیر نظر ملامحمد حسین تبریزی آموزش دید.
استاد خوشنویس و عضو شورای انجمن خوشنویسی تبریز نیز گفت: پس از ابداع خط 'نسخ تعلیق' توسط میرعلی تبریزی و با مرور زمان به علت مشكل در بیان این خط نام آن به 'نستعلیق' تغییر یافت.
یوسف طهماسبی با بیان اینكه نستعلیق اولین خط زبان فارسی است كه توسط میرعلی تبریزی ابداع شد، افزود: میرعماد خط نستعلیق را به كمال رساند و این خط را قانونمند كرد.
وی اظهار كرد: درویش عبدالمجید طالقانی از اساتید خوشنویسی آن دوران نیز در اثر سرعت و تند نویسی خط نستعلیق، خط شكسته نستعلیق را در قرن یازدهم به عنوان سومین خط زبان فارسی پس از خط تعلیق و نستعلیق ابداع كرد و به حد كمال رساند.
طهماسبی ادامه داد: این نابغه خوشنویسی به علت ابتلا به بیماری در سن 35 سالگی فوت كرد و آثاری از وی بجا ماند كه در نوع خود بی نظیر است.
نائب رئیس انجمن خوشنویسی تبریز نیز با بیان اینكه خطاطی از دیرباز در آذربایجان مورد توجه بود و سابقه دیرینه ای دارد، گفت: مكتب تبریز و فعالیت های خوشنویسی در این شهرستان به پنج دوره تقسیم می شود و هر كدام از این دوره ها از برجستگی خاصی برخوردار بود.
رسول جدید الاسلام افزود: در دوره مغول یاقوت مستعصمی از خوشنویسان برجسته ای بود كه خوشنویسانی از تبریز در نزد وی آموزش دیدند و بر این اساس در دوره تیموریان خط نستعلیق توسط میرعلی تبریزی ابداع شد و چهره های درخشانی در خطاطی و خوشنویسی طلوع كردند.
وی یادآوری كرد: در دوره صفویه نیز خط نستعلیق توسط شاگردان میرعلی تبریزی از جمله پسرش جعفر تبریزی ادامه یافت و در دوره قاجار و پهلوی خوشنویسان بزرگی این هنر را رشد دادند.
جدید الاسلام با اشاره به سابقه 62 ساله انجمن خوشنویسان ایران، ادامه داد: بعد از انقلاب اسلامی با وجود اینكه سایر هنرها كم فروغ شدند، هنر خوشنویسی چنان رشد یافت كه اساتید بزرگی مانند كاوه، میرخانی، رسام، امیرخانی، تجویدی، وجدنیا، میرزا طاهر خوشنویس، فرزبود و كرمانی به عرصه آمدند.
بازرس انجمن خوشنویسی تبریز نیز گفت: در قرن سیزدهم و دوره قاجار میرزا رضای كلهر، خوشنویس بلند آوازه كرمانشاهی، در شیوه آموزش و بدنه خط خوشنویسی تحول ایجاد كرد و خوشنویسان حاضر نیز راه وی را ادامه می دهند.
محمد حسین نژاد اصل افزود: اگر شیوه قدیمی در خوشنویسی به میرعماد و سایر اساتید آن دوره نسبت داده می شود، كلهر نیز زیربنای شیوه معاصر در خوشنویسی را بنا نهاد و اتصالات خط را تقویت و شش دانگ خط را به پنج دانگ تبدیل كرد.
كارشناس تجسمی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی نیز گفت: هنر اسلامی دارای دو هنر شاخص بوده كه شامل معماری و خوشنویسی است.
آیسان شیوا با بیان اینكه خوشنویسی نگین و عروس هنر اسلامی است، افزود: تبریز در مكتب خوشنویسی و خط ایرانی از جایگاه بالایی برخوردار است، زیرا میرعلی تبریزی ابداع و تكمیل كننده اولین خط فارسی و ایرانی از این شهر بود.
وی اظهار كرد: با مطالعه تاریخ و در عصر معاصر، توجه كمتری به هنر خوشنویسی شده است و ماشینی و تایپی شدن نوشتار موجب شده این هنر به زیر سایه فراموشی برود.
شیوا با اشاره به وجود اساتید برجسته خوشنویسی در تبریز یادآوری كرد: باید این هنر را دوباره احیا كرد تا تبریز در خوشنویسی نیز حرف اول را در سطح كشور بزند.

** نبود ساختمان مستقل بعد از نیم قرن فعالیت انجمن خوشنویسی تبریز
رئیس انجمن خوشنویسی تبریز با اشاره به آغاز فعالیت این انجمن در دهه 50 گفت: فعالیت این انجمن از سال 64 به صورت شورایی ادامه یافت و اكنون 20 كلاس در این انجمن دایر است.
نصیری افزود: تعداد هنرجویان انجمن به علت سوق یافتن مردم به كارهای سهل الوصل و راحت در سایه گسترش دستگاه های ماشینی خیلی كم شده چراكه این هنر دیربازده است.
وی یادآوری كرد: نبود ساختمان مستقل برای انجمن و كمبود فضای آموزشی نیز بر مشكلات آن افزوده و موجب شده تا انجمن خوشنویسی تبریز نتواند توفیق زیادی در جذب هنرجویان و علاقه مندان داشته باشد به طوری كه در یك اتاق 2 كلاس از سوی 2 استاد دایر می شود.
رئیس انجمن خوشنویسی تبریز اظهار كرد: به علت استقرار این انجمن در مجتمع فرهنگی و هنری 29 بهمن تبریز، دوری مسافت از غرب شهر و نداشتن شعبه در مناطق و اطراف شهر تعداد هنرجویان آن ریزش كرده است.
نصیری افزود: تاكنون رایزنی ها با دستگاه های مختلف در خصوص اختصاص زمین و ساختمان برای این انجمن نتیجه ای دربر نداشته است.
وی با بیان اینكه مدارك خوشنویسی در جامعه فاقد ارزش است، گفت: هنرمند بعد از طی دوره‌های آموزشی و اخذ مدرك نمی‌تواند از آن هیچ گونه استفاده‌ای كند و از آن برای تامین معاش منفعتی نمی برد.
نصیری، افزود: بیتی از حافظ و دوبیتی ذیل جایگاه واقعی هنر خوشنویسی را در جامعه را به خوبی به تصویر كشیده است.
'هنر نمی خرد ایام و غیر از این هم نیست ** كجا روم به تجارت بدین كساد متاع' و دوبیتی ' یك چند در این رشته پریشان گشتیم ** رفتیم گران شویم ارزان گشتیم، در طالع ما كساد بازاری بود ** آیینه فروش شهر كوران گشتیم'.
وی بزرگترین معضل در زمینه خوشنویسی را نبود جایگاه این هنر در دانشگاه ها اعلام كرد و گفت: هنر نقاشی، گرافیك، عكاسی و طراحی كه عمر برخی از آن ها مانند گرافیك كمتر از خوشنویسی است، در دروس دانشگاهی گنجانده شده ولی رشته خوشنویسی با وجود وارداتی نبودن و شناسنامه ایرانی بودن در دانشگاه ها وجود ندارد.
نائب رئیس انجمن خوشنویسی تبریز نیز گفت: خوشنویسی همواره در جامعه نسبت به سایر هنرها پیشرو و در تمام صحنه ها حاضر بوده ولی آنچنان كه باید مورد توجه قرار نگرفته و از سوی مسئولان ذیربط حمایت خاصی از این هنر انجام نشده است.
جدیدالاسلام افزود: انجمن خوشنویسی تبریز با برخورداری از پیشینه ارزشمند تاریخی فاقد ساختمان مستقلی برای آموزش دادن به افراد جامعه و علاقه مندان بوده در حالی كه بیشتر شهرهای كشور با سابقه كمتر دارای ساختمان مستقل است.
عضو شورای انجمن خوشنویسی تبریز نیز با بیان اینكه هنر خوشنویسی در طول تاریخ در جامعه تاثیر گذار بوده است، گفت: برخی از هنرها در طول تاریخ به انحطاط كشیده شد ولی خوشنویسی از انحطاط مصون ماند.
طهماسبی با اشاره به جایگاه این هنر در اسلام افزود: در دوران انقلاب اسلامی نیز پیام و شعارهای انقلاب از طریق خطاطی و خوشنویسی به افراد جامعه منتقل می شد ولی اكنون این هنر ذلیل شده است.
وی اظهار كرد: كم توجهی مردم به این هنر و توجه بیشتر اولیا به شركت بچه ها در كلاس های كمك درسی و دوره های تقویتی از دیگر دلایل كاهش هنرجویان انجمن خوشنویسی است.
طهماسبی با اشاره به سابقه این انجمن از سال 53، یادآوری كرد: نبود ساختمان مستقل موجب شده تا كلاس های این انجمن به هنگام تعطیلی مجتمع فرهنگی هنری 29 بهمن زودتر تعطیل شود.
كارشناس تجسمی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی با بیان اینكه آنچنان كه باید به هنر خوشنویسی توجه نشده است، گفت: امسال می توان در رویداد تبریز 2018 در این هنر سرمایه گذاری كرد و به كارمندان دستگاه ها و دانش آموزان دوره خط تحریری را آموزش داد.
شیوا، تدوین دایره المعارف خوشنویسی را از نیازهای تبریز اعلام كرد و افزود: در این كتاب باید اساتید و خطاطان معاصر این شهر به مردم و علاقه مندان داخلی و خارجی معرفی شوند.
بازرس انجمن خوشنویسی تبریز نیز با بیان اینكه فلسفه وجودی این انجمن شناساندن زیبایی این هنر و اشاعه آن در جامعه است، گفت: با وجود استعدادهای فراوان در این شهر در این هنر عدم حمایت مسئولان از آن موجب شده تا نتوان به نتیجه مورد انتظار دست یافت.
حسین نژاد اصل، افزود: به علت ناآشنایی مردم از زیبایی ها، آرامش بخشی و لذت وصف ناپذیر این هنر كمتر رغبتی به فراگیری آن می كنند.

** خوشنویسی داروی آرامبخش و پلی برای رسیدن به عرفان است
رئیس انجمن خوشنویسی تبریز گفت: خوشنویسی به انسان آرامش و صبر می دهد و بیماری افسردگی را درمان می كند و نمونه آن درمان بیماری غش یكی از همكلاسی های بندرعباسی بنده در پی روی آوردن به خوشنویسی است.
نصیری افزود: وقتی كسی شروع به خوشنویسی می كند از امور دنیوی و مشكلات فارغ شده و بدون توجه به این امور ساعاتی را در آرامش و سكوت می گذراند و ذهن وی به آسایش می رسد.
وی گفت: خوشنویسی هنر مادر بوده و در تمامی هنرها مانند معماری، فرش، فلز و چوب كاربرد دارد.
عضو شورای انجمن خوشنویسی تبریز نیز گفت: هنر خوشنویسی در خدمت ادبیات بوده و انسان را در مسیر عرفان هدایت می كند و نقاشی ای است كه در آن امكان خطا و تكرار وجود ندارد.
طهماسبی افزود: وقتی كسی اشعار زیبا و عرفانی شاعران را از جمله ' الا یا ایها ساقی ادرك ' را می نویسد و به معنی آن پی می برد، بدنبال كابرد آن می رود و حق و ناحق را از هم متمایز كرده و به كمال می رسد.
نائب رئیس انجمن خوشنویسی تبریز گفت: از سال 64 پس از شورایی شدن انجمن خوشنویسی فعالیت های این انجمن رشد یافت و در طول این مدت بیش از 100 خوشنویس فوق ممتاز، 350 ممتاز و 7 نفر با درجه استادی در آن تربیت یافتند.
جدیدالاسلام با اعلام آمادگی این انجمن برای آموزش خط تحریری به كاركنان دستگاه های استان افزود: خط برخی از مسئولان چنان بد و ناخواناست كه كمتر كسی می تواند آن را بخواند.
وی گفت: پس از شورایی شدن انجمن خوشنویسی كمیته های مختلفی در آن ایجاد شد تا تمامی اعضا در این كمیته ها سخنان، مشكلات و طرح های خود را بیان و ارایه كنند و برای تشویق اعضا برای آنان آئین تجلیل و صدور گواهی برگزار می شود.
بازرس انجمن خوشنویسی تبریز نیز گفت: خوشنویسی هنری اسلامی بوده و در خون ایرانیان وجود دارد كه علاوه بر نقش اطلاع رسانی آن به عنوان یك نوع رسانه جمعی از زیبایی خاصی برخوردار است.
حسین نژاد اصل، افزود: هر یك از اصول دوازده گانه خوشنویسی حرفی برای گفتن دارد و هر كس به مرحله شان و صفا در این اصول برسد خط حرف می زند و مخاطبان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد و 'صفای خط از صفای دل' است را تداعی می كند.
كارشناس تجسمی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی گفت: خوشنویسی هنری است كه انسان را از مشكلات منحرف می كند و به سمت ادبیات سوق می دهد تا شعر خوبی را به خط تحریر درآورد و این هنر ما را به نظم در زندگی، افزایش تمركز، دقت و توجه بیشتر سوق می دهد.
شیوا، با بیان اینكه خوشنویسی هنری فاخر است، افزود: در دوران كنونی نسل جدید دارای غلط املایی زیادی بوده و حتی خط پزشكان نیز خوانا نبوده در حالی كه در سالیان گذشته بعید بود كه خط یك دانش آموخته بد باشد.
وی گفت: در كشورهای غرب آسیا به ویژه چین و ژاپن خط از اهمیت خاصی برخوردار بوده و در مذهب و اخلاق به آن توجه می شود و چنان روی خط خود كار كرده اند كه جهان غرب آن ها را از روی خط شان می شناسند.
شیوا ادامه داد: همان فلسفه و مراقبه ها در ما نیز وجود دارد و باید روی این هنر كار كرد و آن را بیشتر به مردم شناساند.

** اعتلای جایگاه هنر خوشنویسی در سایه اشاعه و فراگیری
رئیس انجمن خوشنویسی تبریز با بیان اینكه این انجمن تنها انجمن خوشنویسی فعال در این شهر بوده و دارای بیش از 300 عضو فعال در زمینه خوشنویسی است، گفت: هنر خوشنویسی از مراحل مقدماتی، متوسط، خوش، عالی، ممتاز و فوق ممتاز و استادی تشكیل شده كه فراگیری هر یك از آن ها نیاز به زمان و علاقه هنرجو دارد.
یونس نصیری با بیان اینكه 50 درصد كتاب هنر مدارس خوشنویسی است، افزود: اگر در آموزش و پرورش 50 درصد معلمان هنر را از بین دانش آموختگان انجمن خوشنویسی جذب كرد میل و انگیزه افراد برای یادگیری این هنر در جامعه بیشتر می شود.
نائب رئیس انجمن خوشنویسی تبریز گفت: برگزاری نمایشگاه، همایش و جشنواره ها در احیای این هنر و جذب مخاطبان تاثیر زیادی می گذارد چنانچه در همایش سالگرد استاد شهریار نمود آن به عینه مشخص شد.
رسول جدیدالاسلام افزود: اگر بتوان این هنر را به درون جامعه برد و افراد را با ویژگی ها و زیبایی های این هنر آشنا كرد موجبات رونق و اشاعه آن فراهم می شود.
یوسف طهماسبی عضو شورای انجمن خوشنویسی تبریز نیز با اشاره به ضرورت حمایت مسئولان ذی ربط برای احیا و اشاعه این هنر در جامعه گفت: وجود ساختمان مستقل برای این انجمن بخش عمده ای از مشكلات فعالان و مخاطبان این هنر مرتفع می شود.
كارشناس تجسمی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی نیز گفت: در انجمن خوشنویسی به روی همه باز بوده و اعضای آن به گرمی مخاطبان و علاقه مندان را می پذیرند و حق این انجمن داشتن خانه و ساختمانی مستقل است تا دوباره این هنر در سطح جامعه اشاعه و گسترش یابد.
شیوا، افزود: انجمن با داشتن ساختمان مستقل می تواند دارای موزه شود و در آن كلاس و نمایشگاه برگزار و مخاطبان را به سوی خود جذب كند.
وی برگزاری نمایشگاه خوشنویسی در هر هفته در سطح استان، جشنواره خوشنویسی در هر فصل، انتخاب و تجلیل از خوشنویسان برتر در هر سال را از اقدام های اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی برای احیا و توجه به هنر خوشنویسی اعلام كرد.
هماهنگی و تنظیم از: پرویز بابائی ** انتشار دهنده: عزیزی راد
8023/518