رضا اسماعيلي: اشعار توحيدي در حاشيه قرار گرفته است

رضا اسماعيلي روز چهارشنبه با اشاره به ويژگي هاي اشعار مرحوم چايچيان متخلص به حسان در گفت وگو با خبرنگار معارف ايرنا گفت: مرحوم حسان توجه ويژه اي به اشعار توحيدي داشت و در ديوان او اشعار بسياري در ستايش ذات پروردگار وجود دارد و او تلاش مي كرد تا مفاهيم والاي توحيدي را در اشعار خود متجلي كند.
وي از حاشيه قرار گرفتن اشعار توحيدي و يكتاپرستي در اشعار شاعران امروزي انتقاد كرد و گفت: متاسفانه امروز اين اشعار در حاشيه قرار گرفته و مغفول مانده است در حاليكه شاعران بزرگ و قله هاي ادب فارسي در گذشته وقتي مي خواستند شعري بگويند و زبان به سخن باز كنند با ستايش ذات الهي بود.
اين پژوهشگر ادبي به اشعاري از فردوسي و نظامي اشاره كرد و گفت: اشعار «اي نام تو بهترين سرآغاز»، «به نام خداوند جان آفرين» يا «به نام آنكه هستي نام از او يافت» فقط نمونه اي از توجه شاعران بزرگ است و در واقع آنان ديوان اشعار خود را متبرك به نام خدا مي كردند.
وي افزود: امروز شعر توحيدي فراموش شده است. يعني شاعر درباره همه چيز شعر مي‌گويد ولي درباره جان مايه دين اسلام كه توحيد و يكتاپرستي است، يادي نمي كند در حاليكه همه پيامبران براي يكتاپرستي مبعوث شدند و پيامبر اكرم(ص) فرمود كه براي احياي مكارم اخلاق و تبليغ قرآن و كلمه توحيد به رسالت برانگيخته شده است.

** شعر توحيدي ستون شعر آئيني است
نويسنده كتاب «بر آستان جانان» شعر توحيدي را ستون و جان مايه شعر آئيني دانست و گفت: وقتي مفاهيم والاي توحيد و يكتاپرستي را جان مايه شعر خود قرار مي‌دهيم از فرو افتادن در چاله هايي مانند معصوم پرستي و انحراف مصون مي مانيم و از خرافه گويي و گزافه گويي در اشعار خود دوري مي كنيم.
اسماعيلي با بيان ويژگي هاي يك شاعر آئيني گفت: شاعر آييني علاوه بر طهارت روح بايد آمر به معروف و ناهي از منكر و همچنين مصلح و اصلاح گر باشد. يعني هر جا كجي و كاستي ديد، در مقابل آن قد علم كرده و لب به اعتراض بگشايد.
وي افزود: شاعر آئيني تلاش مي كند تا به تبليغ معروف بپردازد و پيامبر اعظم(ص) فرمود «من براي مكارم اخلاق مبعوث شدم» يعني براي احياي عدالت، مردم داري، دوستي، ساده زيستي، سخاوت و تمام ارزش هاي انساني و شاعر آئيني بايد به اين فضائل انساني توجه كند.
نويسنده كتاب «آسماني ها» افزود: يعني زماني كه شاعر آئيني مي‌خواهد درباره امام حسين(ع) شعر بگويد، قبل از اين كه شعر خود را به مسائل ظاهري سيدالشهدا(ع) اختصاص دهد، بايد به بيان فضايل امام(ره) بپردازد و به عبارت ديگر در بحث دين به صورت سطحي نگرانه عمل نكند و به باطن و سيرت دين توجه كند.
وي ضمن مقايسه جايگاه قرائت قرآن و تدبر در كلام الهي به ويژه در روايات ائمه معصومين(ع) گفت: بر شاعر آييني واجب است كه به سيرت دين و باطن آيات و روايات توجه كند و از سطحي نگري و صورت پرستي به دور باشد كه مرحوم حسان نيز به دليل همين ويژگي ها به عنوان يك شاعر آئيني مطرح است.

** ويژگي هاي شاعر آئيني
اسماعيلي گفت: استاد چايچيان از شاعران و مداحان اصيل و سنتي ايران بود. يعني شاعري كه در حوزه شعر آييني چارچوبي را براي خود تعريف كرده و معتقد بود اگر مي‌خواهيم وارد اين ساحت مقدس شويم، بايد آدابي را رعايت كنيم.
وي با استناد به آيات 224 تا 227 سوره شعرا به برخي از ويژگي هاي شاعران آئيني اشاره كرد و گفت: ايمان، عمل صالح، ذكر فراوان و انتصار يعني دادخواهي از مظلومان مهمترين ويژگي هاي يك شاعر آئيني است.
اين شاعر آئيني افزود: بنده توفيق حضور در برخي از مجالس حسان را داشتم و شاهد طهارت جسمي و روحي او بودم كه چگونه اشعار خود را با نام خدا آغاز مي كرد و با صلوات بر محمد و خاندان پيامبر ادامه مي داد و مسئله بسيار مهم براي او اين بود كه در چارچوب آموزه هاي ديني شعر بگويد و بخواند و اشعارش مستند به متن روايات و آيات باشد. يعني شعرش سند داشته باشد از نظر مضمون و محتوا بسيار سالم و فاخر و ارجمند بود.

** حسان اهل زبان بازي و صنعتگري نبود
وي ويژگي ديگر حسان را زبان بسيار ساده او در اشعار دانست و گفت: ساده به معناي ايجابي است. يعني اشعر حسان به گونه اي بود كه هم براي خواص لذت بخش و هم براي مردم كوچه و بازار قابل درك و فهم بود.
اسماعيلي همچنين گفت: حسان به عنوان يك شاعر آييني اين مسئله را براي خود اصل قرار داده بود كه نبايد اهل زبان بازي و صنعتگري باشد. چون سر و كارش با مردم كوچه و بازار است و اشعارش كاربرد عمومي دارد و امروزه مي بينيم مداحان و ذاكران اهل بيت بسياري از اشعار حسان را در مجالس عزاداري و مداحي زمزمه مي كنند.
وي در اين زمينه به اشعار «آمدم اي شاه پناهم بده» در وصف علي بن موسي الرضا(ع)، شعر عاشورايي «امشب شهادت نامه عشاق امضا مي شود»، شعر «من زاده علي مرتضايم، من شاهباز ملك لافتايم» كه به سرود نيز تبديل شد و يا شعر «خيمه ها مي سوزد و شمع شب تارم شده» كه به نوحه نيز تبديل شد و مداحان در مجالس عزاي حسيني مي خوانند، اشاره كرد.
اين شاعر آئيني افزود: شعرهاي استاد حسان اين ظرفيت را داشت كه به عنوان مرثيه ها و نوحه هاي سالم آئيني در مجالس حسيني زمزمه شود و مردم با اين نوحه ها به سوگ نشسته و در رثاي اهل بيت(ع) اشك مي ريزند.
وي از شاعران آئيني خواست تا در سرودن شعر فقط رضاي الهي را در نظر بگيرند و گفت: اگر شاعر فقط براي زبان بازي، صنعت گري و فخر فروشي شعر بگويد و يا تلاش كند كه فقط شعري سوزناك ولي بدون مضمون و محتواي ديني بگويد، چنين اشعاري مورد رضايت الهي نيست.

** اشعار حسان از كج تابي ها به دور بود
اسماعيلي همچنين گفت: مضامين بسيار لطيف اشعار حسان از كج تابي هاي مذموم و اعتقادي به دور بود ولي متاسفانه امروز بسياري از شاعراني كه مي خواهند به اهل بيت(ع) اظهار ارادت كنند، پايبند به بسياري از اين اصول نيستند و گاهي نسبت اولوهيت و ربوبيت به اهل بيت مي‌دهند.
وي از «حسان بن ثابت» به عنوان نمونه اي شاخص از شاعران صدر اسلام ياد كرد و گفت: اين شاعر كه به دليل سرودن اشعار فاخر در زمان پيامبر مورد تحسين قرار گرفت، در صراط مستقيم بود تا زماني كه به دلايل مختلف مانند نداشتن بينش صحيح و عدم انطباق با شرايط سياسي و اجتماعي در زمان حضرت علي عليه السلام از راه هدايت منحرف شد و لذا از آن زمان به بعد اشعار او مورد تاييد اهل بيت نبود.
اسماعيلي همچنين گفت: اشعار شاعر آئيني بايد در چارچوب آموزه هاي قرآني و وحياني باشد و از طرف ديگر ادعايي بدون استناد در شعر خود نداشته باشد كه در تقابل با اهل بيت(ع) قرار گيرد و بر همين اساس شاعر آئيني كه مي خواهد براي خاندان رسالت شعر بگويد، نبايد از اين چارچوب خارج شود و تمام اين ويژگي ها را در استاد حسان مي ديديم كه همواره رعايت مي‌كرد.

** مهر تاييد علماء بر اشعار حسان
اين پژوهشگر ادبي گفت: مرحوم حسان اشعار خود را قبل از انتشار به علماي ديني نشان مي‌داد و در محضر بزرگاني همچون علامه عبدالحسين اميني صاحب كتاب الغدير و علامه سيد مرتضي عسكري مي‌نشست و آنان در صورت لزوم شعر حسان را اصلاح مي كردند و آنگاه حسان شعر خود را منتشر مي كرد.
وي افزود: اين موضوع بايد در شعر آييني شاعران ما ديده شود و شاعران قبل از اين كه اشعار خود را به رسانه‌ها بسپارند، با چند كارشناس ديني شعرهاي خود را در ميان بگذارند و مشاوره بگيرند كه تا چه حد منطبق بر آموزه‌هاي ديني است.
اسماعيلي از شاعران آئيني خواست تا بيشتر با تاريخ اسلام، قرآن، نهج البلاغه، صحيفه سجاديه، دعاهاي ائمه و كلام بزرگان مانوس و آشنا باشند و در واقع سير و سلوكي در اين عرصه داشته باشند تا اشعارشان صيقل يافته و مورد تاييد اهل بيت باشد.
به گزارش ايرنا مرحوم چايچيان متخلص به حسان از شاعران آئيني و مرثيه سراي اهل بيت(ع) پنجشنبه نهم آذر ماه در سن 94 سالگي دار فاني را وداع گفت.
چايچيان متولد سال 1302 شمسي در شهر تبريز بود و در سال هاي اخير در بستر بيماري به سر مي برد. پيكر اين شاعر انقلاب روز جمعه از بيمارستان شهداي تجريش تشييع و در بهشت زهرا عليها سلام به خاك سپرده شد.
فراهنگ ** 1003 ** خبرنگار: محمدرضا جعفرملك * انتشار: