ابريشم بافي هنر و جزو صنايع دستي محسوب مي شود. بافت رشته هاي ابريشم از الياف حاصل از پيله كرم، در ايران سابقه اي طولاني دارد و به قولي قدمت آن در بين مردم روستانشين اين سرزمين به ماقبل تاريخ باز مي گردد.
پيش از اين ابريشم بافي در چين رشد و پرورش يافت اما اين هنر در ايران نيز فراگرفته شد و با برخي تغييرات به سمت مطلوبيت بافت، ماندگار و بومي شده رفت.
ابريشم كشي و توليد پيله ابريشم نيز صنعتي همراه با هنر ابريشم بافي و پيش درآمدي بر آن است. نخهاي ظريف و لطيف ابريشم دردستان هنرمند و توانمند زنان و مردان خطه خراسان بگونه اي به تار و پود بدل مي شود كه حاصل آن توليد پارچه هاي لطيف، سبك و مقاوم است كه رقيب ندارد.
ابريشم بافت ايران سال 1356 برنده جايزه ظريفترين و زيباترين دستبافته جهان شد زيرا جايزه يونسكو در اين بخش به 'صغري كبيري' بانوي ابريشم باف روستاي زاوين خراسان رضوي تقديم شد.
پارچه‌هاي ابريشمي با تارهاي طلا و نقره در شوشتر، شيراز، فسا و اصفهان بافته مي شدند. از جمله مراكز ابريشم بافي ايران مناطق راميان، مينودشت و تركمن صحرا در گلستان و روستاي زاوين شهرستان كلات نادري، راز و جرگلان، مانه و سملقان در خراسان بوده اند. ابريشم بافي در خراسان در منطقه كلات نادري رونق دارد و توليدات آن در قالب روميزي، روتختي، روسري، شال، دستمال و پوشاك عرضه مي شود.
* ابريشم بافي توليد پوششهاي فاخر
ماكو، ماسوره كوچك و بزرگ و گورد از ابزارهاي مهم در ابريشم بافي هستند. رايجترين رنگهاي مورد استفاده در ابريشم بافي نيز آبي، قرمز، سبز و مشكي است. در گذشته از رنگهاي طبيعي همچون روناس، پوست گردو و پوست انار استفاده مي شده كه داراي ثبات بالايي بوده ولي امروزه از رنگهاي شيميايي با دوام كم استفاده مي شود.
از موارد مصرفي ابريشم بافي مي توان به لبه يقه، سرآستين و پيش‌سينه لباسهاي محلي فاخر اشاره كرد و البته لباسها و پوشش هاي كامل ابريشمي بهاي گزافي دارند كه با نگاه انصافانه مي توان گفت ارزش لباسهاي ابريشمين همين بهاي سنگين است.
بافته هاي ابريشمين آنقدر حساس و ارزشمندند كه براي نگهداري الياف ابريشمي، حفاظت از رطوبت مداوم، آتش، اشعه مستقيم خورشيد، سفيدكننده‌هاي شيميايي و اشياي نوك‌تيز و برنده ضروري است.
* ابريشم بافي كلات و نشان يونسكو
در حال حاضر بافت نوعي پارچه ابريشمي در كلات به ويژه در روستاهاي زاوين لاين مرسوم و متداول است كه ويژگي هاي خاصي دارد. اين نوع پارچه به وسيله دستگاه هاي ساده بافندگي توليد مي گردد و طرحهايش غالبا هندسي است كه به صورت برجسته جلوه مي نمايد. طرز عمل بدين ترتيب است كه در حين بافت طبق طرح ذهني، پود پارچه با دست از لا به لاهاي نخ هاي تار عبور كرده و قسمتهاي اضافي در پشت پارچه مخفي مي ماند.
حاصل اين نوع بافت كه شكل تكامل بافته هايي از بافت معروف به بافت ناخني است معمولا به مصرف لبه يقه، سر آستين، پاي دامن، جلوي پيراهن و غيره مي رسد ضمن آنكه روسري و سفره و نظاير آن را از به هم دوختن قطعات بافته شده تهيه مي كنند.
طرحهاي رايج در اين نوع پارچه كه تار و پود آن از ابريشم طبيعي مي باشد شامل طرحهاي اصيل و سنتي منطقه از جمله پرده اي، كج بوته، ساراته، گل ريزه و قشماري است كه به صورت ذهني بر متن پارچه و ضمن بافت به وجود مي آيد و بخاطر استفاده از نخهاي ابريشمي رنگين و شاد و زنده نظير زرد، قرمز، سرخابي، سورمه اي و آبي زيبايي خاصي به پارچه مي بخشد.
در مناطق توليدي اين نوع پارچه مرسوم است كه دختران هنگام ازدواج تعدادي از محصولات توليدي خود را شامل سفره، پيراهن و روسري به عنوان جهيزيه به خانه داماد مي برند و در روز عروسي زيباترين پيراهن دستباف خويش را نيز بر تن مي كنند تا آداب و رسوم رايج را كاملا رعايت نمايند.
اين دستبافته ها در سال 1356 هجري شمسي برنده جايزه ظريفترين و زيباترين دستبافته جهان گرديد و نشان يونسكو را از آن يك زن ايراني به نام 'صغري كبيري' از اهالي روستاي زاوين در استان خراسان رضوي كرد.
* خراسان رضوي دارنده 13 برند ملي صنايع دستي
معاون صنايع دستي و هنرهاي سنتي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي گفت: اين استان داراي هنرهاي سنتي و صنايع دستي فراوان است كه در عرصه ملي و بين المللي شناخته شده و مورد استقبال گردشگران داخلي و خارجي قرار دارد.
محمد مطيع افزود: دست كم 13 هنر سنتي و صنايع دستي در اين استان به عنوان صنايع دستي شاخص شناخته شده و از رشته هاي مزيت دار و بومي هستند.
وي اظهار كرد: برند صنايع دستي در شهرستان فيروزه رشته تراش سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي، در شهرستان طرقبه - شانديز رشته ارغوان بافي و پوستين دوزي و در شهرستان كلات نيز گليم بافي و ابريشم بافي است.
وي گفت: همچنين رشته سفالگري سنتي در گناباد، ابريشم كشي در تربيت حيدريه، فرت بافي و ساخت سازه هاي سنتي در تربت جام، حوله بافي در تايباد و تراش سنگ هاي قيمتي در نيشابور از ديگر برند هاي ملي صنايع دستي شهرستان هاي اين استان است.
مطيع افزود: علاوه بر اين رشته هاي تراش سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي در مشهد، حجاري سنتي (سنگتراشي) و نيز توليدات چرمي دست دوز از برندهاي ملي صنايع دستي در اين كلانشهر است.
وي اظهار كرد: صنايع دستي سبد بافي در بجستان و گليم بافي در شهرستان قوچان از ديگر رشته ها و صنايع دستي برجسته و مهم در استان محسوب مي شوند.
وي تاكيد كرد: در اين ميان دو رشته ابريشم كشي و ابريشم بافي جزو رشته هاي خاص هستند كه در جهت حمايت براي ماندگاري اين رشته ها، حمايت از هنرمندان اين عرصه مورد توجه است.
* صنايع دستي پيام رسان ابعاد فرهنگي گردشگري
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي نيز گفت: صنايع دستي در كنار همه كاربردهايي كه دارد مي تواند به عنوان سوغات، پيام رسان ابعاد فرهنگي سفر براي گردشگران داخلي و خارجي باشد.
محمدرحيم رهنما با بيان اينكه مشهدالرضا (ع) قطب گردشگري زيارت محسوب مي شود افزود: بخشي از سفر و گردشگري همراه با هديه و سوغات است كه نه تنها اين امر تاثير اقتصادي قابل توجهي در بر دارد بلكه صنايع دستي را به پيام رسان فرهنگي تبديل مي كند.
وي اظهار كرد: بخشي از موفقيت فعاليت هاي اقتصادي شهر با توجه درست و دقيق به اقتصاد گردشگري و اقتصاد سفر محقق مي شود.
زارع صفت گفت: خلاقيت و كاربردي كردن محصولات صنايع دستي از جمله ضروريات و نيازهايي است كه بايد با برنامه ريزي هدفمند به آن توجه شود.
وي افزود: صنايع دستي به راحتي مي تواند صنعت گردشگري و اقتصاد گردشگري را در خراسان رضوي تحت تاثير قرار دهد لذا بايد از اين فرصت استفاده كرد.
وي با بيان اينكه هنرمندان حوزه صنايع دستي استان از توانمندي بسيار و هنر والايي برخوردار هستند اظهار كرد: بايد با هدفمند كردن محصولات صنايع دستي و در نظر گرفتن نياز مصرف كنندگان محصولات اين بخش به رشد و پرورش هنرمندان، حمايت از آنان، جلب توجه گردشگران و كشف بازارهاي جديد در اين عرصه اقدام نمود.
وي تاكيد كرد: رشته هاي ابريشم كشي و ابريشم بافي با توجه به قدمت بالاي تاريخي و شهرت جهاني آن مي تواند جزو رشته هاي جاذب گردشگران داخلي و البته خارجي باشد كه بايد در زمينه معرفي مناطق بومي اين رشته ها به گردشگران و زمينه سازي براي حضور آنان در اين مناطق اقدامات پررنگ تر، موثرتر و با برنامه ريزي بنيادي تري انجام شود.
* 85 درصد ابريشم كشي كشور در خراسان رضوي
در حالي كه بيش از 80 درصد صنعت نوغانداري و توليد پيله ابريشم ايران در شمال كشور است، ابريشم كشي از توليدات پيله ابريشم در پايتخت ابريشم كشي كشور يعني خراسان رضوي به ميزان 85 درصد انجام مي شود.
در اين ميان شهر بايگ و روستاي بسك در شهرستان تربت حيدريه مهمترين مناطق هنر صنعت ابريشم كشي در اين استان محسوب مي شوند.
رئيس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري تربت حيدريه نيز به خبرنگار ايرنا گفت: با فعاليت خستگي ناپذير زنان و مردان در 1500 كارگاه ابريشم كشي در شهر بايگ و روستاي بسك در اين شهرستان مجموعا با 1500 كارگاه ابريشم كشي رتبه نخست كشور در اين عرصه به نام اين شهرستان ثبت شده است.
علي محمدي با اشاره به اينكه توليد اصلي فرآيند نوغانداري، پيله ابريشمي است كه از آن الياف ابريشم حاصل مي شود، افزود: از ميان تمامي تارهاي منسوجات، ابريشم به دليل ويژگي هاي خاص خود از جمله سبكي، نرمي، مقاومت در نوسانات گرمايي، رنگ پذيري، جاذب رطوبت بودن، عايق پذيري الكتريكي و به طور كلي لطافت، ظرافت و دوام، جايگاه ويژه و ممتازي را دارد.
محمدي گفت: به همين دليل در دنياي منسوجات ابريشم را ملكه منسوجات مي نامند و ابريشم به عنوان ماده اوليه در توليد محصولاتي مانند فرش، پارچه، پيراهن، شال گردن، آويزهاي ديواري و تزئينات داخلي منزل و غيره استفاده مي شود.
وي اظهار كرد: علاوه برآن در ساخت چتر نجات، تودوزي لاستيك، رگهاي مصنوعي، نخ جراحي، مواد عايق الكتريكي وغيره نيز از ابريشم استفاده مي شود.
وي بيان كرد: روزانه در هر كارگاه دو كيلوگرم نخ ابريشم توليد مي شود و بر همين اساس سالانه حدود 110 هزار كيلوگرم نخ ابريشم در اين شهرستان توليد مي شود.
*خراسان رضوي رتبه دوم در توليد پيله خشك
معاون بهبود توليدات دامي سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي با بيان اينكه توليد پيله ابريشم در استان براي 2500 نفر ايجاد اشتغال فصلي دارد اظهار كرد: انتقال 85 درصد پيله خشك توليدي در كشور به اين استان براي فراوري، عنوان پايتخت ابريشم كشي را شايسته خراسان رضوي كرد.
جعفر حاجي مجتهد افزود: مركز توسعه نوغانداري كشور به عنوان زيرمجموعه معاونت بهبود توليدات دامي وزارت جهاد كشاورزي ارديبهشت سال 1393 در رشت فعال شد. 60 درصد پيله ابريشم كشور در گيلان توليد و فعاليت ساير استانها نيز توسط اين استان پشتيباني مي شود.
وي با بيان اينكه فصل توليد پيله ابريشم در نيمه نخست و فصل بهار و تابستان هر سال است، افزود: در نيمه نخست امسال 106 تن پيله ابريشم در خراسان رضوي توليد شده است.
حاجي مجتهد اين ميزان توليد پيله ابريشم را با توزيع پنج هزار و 231 جعبه تخم نوغان در بين توليد كنندگان در استان ميسر دانست.
معاون بهبود توليدات دامي سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي اظهار كرد: با هدف تسهيل كار براي بهره برداران امسال تعداد 10 هزار اصله نهال درخت توت در بين توليد كنندگان توزيع شده است.
وي تاكيد كرد: هم اكنون در حال تلاش براي پوشش مستقيم اين مراكز توسط سازمان جهاد كشاورزي استان خراسان رضوي هستيم.
گزارشگر: آرزو جاوداني **انتشار: حسين كريم زاده
7496/1858
تاریخ انتشار: ۱۸ آذر ۱۳۹۶ - ۰۹:۳۵
مشهد- ايرنا- نخ ابريشم و پارچه هاي ابريشمي در ظرافت و لطافت و نرمي شهره جهانند و زبانزد همگان. ابريشم بافي در حقيقت هنري است كه از تركيب هنر، صنعت و طبيعت رقم مي خورد. زيبايي و لطافت ماحصل اين تركيب محصولي است زيبا، جادويي، لطيف و منحصربفرد و يگانه.