تپه ارگ نادري شيروان آيا همان شهر تاريخي آساك است؟

به گزارش ايرنا، به همين منظور از پاييز سال 1395 با كمك باستان شناسان چيني كاوش ها از اين تپه تاريخي آغاز شده كه اين روند تا 5 سال آينده هم ادامه خواهد داشت؛ البته تا كشف زواياي مختلف اين استقرارگاه كهن نمي توان در باره قطعيت محل شهر تاريخي آساك در اين خطه اظهار نظر كرد.
شاهنشاهي اشكاني يا اشكانيان (۲۴۷ پ.م. ۲۲۴ م) كه با نام امپراتوري پارت‌ها نيز شناخته مي‌شود، يكي از قدرت‌هاي سياسي و فرهنگي ايراني در ايران‌زمين بود كه ۴۷۱ سال بر قسمت اعظم غرب آسيا حكومت كرد.
مؤسس و بنيانگذار اين دودمان، اشك ناميده شد و اين امپراتوري در قرن ۳ پيش از ميلاد توسط اشك رهبر قبيله پرني پس از فتح ساتراپ پارت در شمال شرقي ايران تاسيس شد.
اصليت اشكاني‌ها از تيره ايراني پرني و شاخه‌اي از طوايف وابسته به اتحاديه داهه از عشاير سكاهاي محدوده شرق درياي خزر بودند، آنان از ايالت پارت كه مشتمل بر خراسان بزرگ فعلي بود، برخاستند.
يك كارشناس ارشد تاريخ معتقد است كه آگاهي ما از وضعيت دوران ماد و هخامنشي تپه ارگ نادري بسيار كم است ولي با شناختي كه از پراكندگي مواد فرهنگي در سطح تپه وجود دارد بسيار روشن است كه در اين دوران شهر شيروان همچنان يك موقعيت استقراري مهم بوده است.
بهروز سلطاني اظهار كرد: در آغاز دروان اشكاني شهري به نام آساك در حوزه رود اترك مركز تاج گذاري نخستين شاه اشكاني بود و اين شاهنشاهي موفق به شكست جانشينان اسكندر مقدوني و بيرون كردن بيگانگان از خاك ايران شد.
وي گفت: برخي از پژوهشگران اتفاق نظر دارند كه شهر تاريخي آساك در حد فاصل شهر امروزي قوچان و بجنورد قرار داشته است و از نظر موقعيت جغرافياي و مدارك باستان شناسي، به نظر مي رسد يكي از مهم ترين آثار تاريخي كه مي توان به عنوان شهر تاريخي آساك معرفي كرد، تپه تاريخي ارگ نادري شيروان است.
يك كارشناس ارشد تاريخ ديگر هم گفت: تپه تاريخي ارگ نادري شيروان به عنوان مهم ترين اثر تاريخي كشور محل شكل گيري اولين جوامع روستايي بوده و هويت شهري شيروان با شكل گيري يك جامعه روستايي كوچك در هفت هزار سال قبل در آن شكل گرفته است.
مهناز مقدسي افزود: اين پديده شگفت انگيز همانند كوهي در داخل شهر كهن و باستاني شيروان قرار گرفته است كه بر دشت شيروان اشراف دارد و رودخانه اترك از كنار آن مي گذرد.
اين مورخ جوان گفت: سفال هاي به دست آمده از تپه باستاني ارگ شيروان نظير تپه باستاني است و نوع سفال ها قرمز با نقوش سياه مربوط به هزاره پنجم قبل از ميلاد مي باشد كه به عنوان كهن ترين زيستگاه خراسان شمالي مورد تحقيق و بررسي و پژوهش باستانشناسان ايراني و خارجي قرار گرفته است.
تپه باستاني ارگ شيروان بزرگترين تپه دست ريز خاكي ايران 25 متر ارتفاع و 90 متر قطر دارد كه به علت فرسايش از ارتفاع تپه كاسته شده است و اين مجموعه تاريخي در سابق مركز حكومت و فرماندهي شمال خراسان بود كه داراي حصار و چهار برج مرتفع بود و عمارت حاكم بر بلندايش مستقر بود و دور تا دور آن ديوار شهر بند قرار داشت.
حوزه شرقي رود اترك كه امروز در تقسيمات سياسي به نام شهرستان هاي شيروان، فاروج و قوچان شناخته مي شود به دليل وجود منابع سرشار كشاورزي و دامداري از گذشته هاي دور تا به امروز، بستري مناسب براي شكل گيري جوامع انساني بوده است.
تپه باستاني ارگ شيروان در روزگاران گذشته محل برگزاري مسابقات كشتي پهلواني باچوخه خراسان بود كه اين بناي تاريخي براي چندمين بار اخيرا آذرماه 89 توسط باستان شناسان گمانه زني گرديد كه اين تپه باستاني مهم ترين بناي تاريخي و سند هويت قديمي ترين پايتخت شمال خراسان است.
شهر شيروان تا پايان دوران قاجاريه همچنان در اطراف تپه ارگ نادري و محصور در برج و بارو بوده است و پس از زلزله سال 1308 شمسي، اين محدوده به كلي ويران شد كه مردم ناچار به ترك آن و استقرار در بخش هاي مركزي شهر امروزي شيروان شدند.
پس از اين زلزله، آواري از خشت و گل در اطراف تپه باقي ماند و بارو، برج ها و بخش حاكم نشين آن به شدت خسارت ديد و پس از توسعه شهر شيروان در سال هاي بعد، حاشيه نشين هاي شهر شيروان در اطراف تپه مستقر شدند.
آنچه امروز از بقاياي شهر تاريخي شيروان باقي مانده، بقاياي بارو و برج هاي غربي شهر و تپه ارگ نادري مي باشد كه كارشناسان ميراث فرهنگي با توجه به گمانه زني هاي انجام گرفته بر روي اين تپه در سال هاي 89 و 90 معتقدند: اين گمانه زني ها هويت شهري شيروان را سه هزار سال عقب تر مي برد.
آنان با اشاره به موانع موانع پيش روي آزادسازي محدوده اين محوطه تاريخي معتقدند تنها راه چاره تبديل اين اثر به سايت موزه و گردشگري است كه در اين مسير بايد ساخت و سازهاي اطراف آن ممنوع و فعاليت هاي كشاورزي در اطراف آن محدود شود تا به اثر آسيبي نرسد.
معاون ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان شمالي گفت: ارگ نادري متشكل از يك تپه مصنوعي به ارتفاع بيش از 20 متر است كه حاصل نهشته شدن متوالي لايه هاي باستاني و بقاياي مسكوني ادوار گذشته بر روي هم است كه در دوره قاجاريه در گرداگرد اين تپه قلعه اي ايجاد شده كه برج و باروي آن تا دهه هاي اخير حفظ شده بود.
علي اكبر وحدتي در گفت و گو با ايرنا اظهار كرد: پيرو تفاهم نامه منعقد شده بين پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي كشور و دانشگاه نانجينگ چين، تيم مشترك باستان شناسي ايران و چين درپاييز سال 1395 نخستين فصل كاوش هاي باستان شناسي تپه نادري با هدف شناسايي توالي باستاني منطقه اترك را آغاز كردند كه به مدت پنج سال ادامه خواهد يافت.
وي گفت: همزمان با اين كاوش ها برنامه مرمت برج و باروي ارگ نادري آغاز شده و در سال جاري حدود 70 متر از برج و باروي اطراف محوطه با مبلغي بالغ بر 2 ميليارد و 500 ميليون ريال مرمت شده است.
وحدتي افزود: اين اثر تاريخي در ميانه بافت فرسوده شهري واقع شده كه ساماندهي آن به عنوان عنصر اصلي تقويت هويت شهري در قالب يك سايت موزه فضاي باز در دستور كار اداره كل ميراث فرهنگي قرار گرفته است و طبعا ساماندهي ارگ نادري ضمن بهبود كيفي سيما و منظر شهر در منطقه بافت فرسوده، باعث جذب و ماندگاري گردشگر در منطقه خواهد شد.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري از ايجاد سايت موزه فضاي باز در ارگ نادري شيروان گفت: اجراي طرح مزبور مي تواند منطقه را به يكي از مراكز مهم مطالعات تاريخي خراسان شمالي تبديل كرده و آن را مورد توجه پژوهشگران و محققان خارجي، قرار دهد.
آدينه محمد سويدانلويي در گفت و گو با ايرنا با بيان اينكه عمليات اين طرح حجم كاري و اعتبار بالايي نياز دارد، اظهار كرد: مرمت و ساماندهي اين اثر موجب جذب گردشگر، حفظ هويت شيروان و حفظ اثر تاريخي مي شود و اين تپه تاريخي با اين قدمت نشان دهنده آن است كه شيروان با آمدن اقوام مختلف قدمت خود را حفظ كرده است.
وي گفت: مرمت و بازسازي بخش هاي باقيمانده از برج و باروي شهر تاريخي، تملك تدريجي منازل مسكوني و مزارع كشاورزي محدوده عرصه تپه، طراحي و اجراي پارك موزه، طراحي و ايجاد بازارچه صنايع دستي و آغاز كاوش هاي هدفمند باستان شناسي به منظور مطالعه اثر و ايجاد بسترهاي مناسب سايت موزه در فضاي باز، از مهم ترين اقداماتي است كه براي اجراي اين طرح پيش بيني شده است.
سويدانلويي افزود: از جمله ويژگي هاي تاريخي منطقه شمال خراسان برجاي ماندن تعداد قابل توجه اي تپه هاي تاريخي با ويژگي هاي مختلف باستان شناسي از جمله تپه تاريخي ارگ نادري شيروان است.
مدير كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان شمالي گفت: بر خلاف استان هاي همجوار، در استان خراسان شمالي تعداد كمي بناهاي تاريخي از جمله تپه ارگ نادري باقي مانده است ولي وجود سكونتگاه هاي تاريخي مهم با استقراري چندهزار ساله، جايگاه تاريخي منطقه را به نوعي ديگر حايز اهميت كرده است.
سويدانلويي با اشاره به حضور كاوشگران چيني در سال گذشته افزود: قرار بود اين گروه چيني در شهريور ماه امسال حضور يابند كه به دليل مشكل تامين اعتبار از سوي طرف چيني، خردادماه به شيروان خواهند آمد.
وي گفت: كاوش هاي بيشتر در باره چگونگي شكل گيري يا ارتباط آن با تمدن هاي كهن بيشتر مشخص خواهد شد.
شهرستان شيروان با 157 هزار نفر جمعيت به عنوان دومين شهرستان پرجمعيت خراسان شمالي در 60 كيلومتري شرق بجنورد قرار دارد.
6042 / 7186 گزارش از: فاطمه مقدسي باجگيران** انتشار دهنده: سيد حسين قدسي