حیات وحش در محاصره خشكسالی

به گزارش ایرنا خشكسالی پدیده طبیعی است كه در سالیان گذشته هم اتفاق می افتاد اما طولانی شدن دوره خشكسالی در استان خراسان جنوبی چنان اثرات منفی بر حیات وحش وارد كرده كه حتی افزایش بارندگی در سالهای آینده هم نمی تواند خسارت های وارد شده را جبران كند.
از طرفی خشكسالی و كمبود علوفه باعث كاهش زادآوری حیات وحش شده و جمعیت آنان را به شدت تحت تاثیر قرار داده و اگر بخواهیم كاهش شدید گونه های جانوری و گیاهی اكنون با چند دهه قبل را مقایسه كنیم، خسارتهای وارد شده در عدد و رقم نمی گنجد.
البته اداره كل محیط زیست خراسان جنوبی تلاش كرده با احداث آب انبار و آبشخور، انبار علوفه، آبرسانی سیار، لایروبی چشمه ها، توزیع دان و علوفه در فصل سرما، نصب تلمبه بادی و حفر چاه تا حدودی اثرات خشكسالی را بر حیات وحش استان كاهش دهد اما باید با مدیریت بحران و استفاده از تمام امكانات تا رسیدن به نتایج مثبت تلاش شود.
كاهش اثرات خشكسالی بر حیات وحش و حفظ محیط زیست تنها با اعتبار محدود اداره كل محیط زیست استان تاثیر جدی نخواهد داشت از این رو مردم استان هم می توانند با مشاركت در طرح نذر طبیعت با اهدای مخزن ذخیره آب، تامین آب و علوفه به صورت دستی برای حیات وحش، از خطر انقراض آنها جلوگیری كنند.

**خشكسالی و مهاجرت حیوانات وحشی در خراسان جنوبی
معاون نظارت و پایش اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی هم در گفت و گو با ایرنا افزود: خشكسالی از جمله مهمترین و قدیمی‌ترین بلایای طبیعی است كه تكرار آن در استان تبدیل به بحران شده است.
بهمن مودی با بیان اینكه خشكسالی اثرات سویی بر میزان زاد و ولد حیات وحش گذاشته و موجب تخریب زیستگاه آنان شده است، گفت: این پدیده در عرصه های زیست محیطی در كمین گونه های نادر جانوری نشسته و آنها را در معرض خطر انقراض قرار داده است.
وی ادامه داد: خشكسالی ها باعث شده كه گونه های گیاهی و جانوری استان هر سال ضعیف تر شوند و با گذر از مناطق حفاظت شده اثرات خشكسالی قابل مشاهده است.
معاون نظارت و پایش اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با اشاره به اینكه پوشش گیاهی، بستر اصلی زنجیره غذایی در اكوسیستم است گفت: بسیاری از بوته های گیاهی به خاطر خشكسالی از بین رفته و اكوسیستم طبیعی به این سادگی ها به حالت اولیه بازنخواهد گشت.
مودی، كوچ و مهاجرت بی رویه حیوانات وحشی به لحاظ كمبود آب و غذا، كاهش تنوع گونه ای، تخریب زیستگاه حیات وحش، افزایش امراض و تنش در گونه‌های در معرض خطر، كاهش زاد آوری و افزایش مرگ و میر حیوانات را از جمله ضربات خشكسالی بر پیكره محیط‌ زیست استان ذكر كرد.
وی عنوان كرد: به طور مثال طی سال های گذشته تلفاتی در حیات وحش بخصوص در شهرستان بشرویه داشتیم كه پس از كالبد شكافی برخی از وحوش، سوء تغذیه ناشی از خشكسالی مفرط و هجوم آنها به سمت زباله خواری و از همه مهمتر بلعیدن پلاستیك علت اصلی مرگ این جانوران بود.

**لزوم اجرای نذر طبیعت در خراسان جنوبی
به گفته وی خشك شدن منابع آبی و كاهش علوفه در دسترس موجب تضعیف وضعیت فیزیولوژیك حیات وحش و تاثیرات منفی در ادامه حیات و جمعیت گونه های ارزشمند استان مانند یوزپلنگ، قوچ و میش، آهو، كل و بز، زاغ بور و هوبره شده است.
مودی عنوان كرد: خشكسالی ها باعث شده كه حدود 50 درصد چشمه های طبیعی استان خشك شود و بقیه دچار كاهش آبدهی و غالبا فصلی شده اند.
وی با اشاره به اقدامات اداره كل محیط زیست استان برای كاهش اثرات خشكسالی و حفظ گونه های حیات وحش هم گفت: احداث آب انبار و آبشخور، احداث انبار علوفه، آبرسانی سیار، لایروبی چشمه ها، توزیع دان و علوفه، نصب تلمبه بادی و حفر چاه از جمله اقدامات این اداره كل در راستای كاهش اثرات خشكسالی بر حیات وحش است.
معاون نظارت و پایش اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینكه نذر طبیعت به عنوان آئینی است كه در مردادماه 1395 توسط یكی از محیط‌بانان راه‌اندازی شد، گفت: در این طرح افرادی خیر و علاقمند برای ساخت آبشخور، تامین علوفه، دارو و تجهیزات دامپزشكی برای حیات وحش مجروح و درختكاری و بوته كاری با این اداره كل همكاری می كنند.
مودی اضافه كرد: از ابتدای امسال افراد خیر هفت عدد مخزن آب 10 هزار لیتری برای حیات وحش طبس و زیركوه و مقداری علوفه در راستای كاهش اثرات خشكسالی اهدا كردند.
وی با تاكید بر اینكه با شرایط خشكسالی های اخیر در مناطق حفاظت شده، نذر طبیعت در استان ضروری است، گفت: كشاورزان می توانند بخشی از محصول زمین كشاورزی خود و یا بخشی از آب چشمه ‌یا قنات خود را وقف حیات وحش كنند.
وی از دوستداران محیط زیست و خیرین استان خواست برای شركت در برنامه نذر طبیعت به اداره كل محیط زیست مراجعه كنند تا با علنی كردن نذر خود باعث تشویق سایر افراد برای كمك به حیات وحش شوند.
مودی یادآور شد: خراسان جنوبی یكی از بزرگ ترین زیستگاه های یوزپلنگ ایرانی است كه حفاظت از این گونه در معرض خطر انقراض عزم ملی و جدی را می طلبد.

**جنگ حیات وحش بر سر آب
مدیر حفاظت محیط زیست زیركوه هم در گفت و گو با ایرنا با بیان اینكه خشكسالی های چندین سال اخیر و كمبود علوفه باعث شده كه حیات وحش به مزارع و باغات كشاورزی روستاهای حاشیه منطقه حفاظت شده هجوم ببرند، گفت: در فصل تابستان گزارش های زیادی از اهالی این روستاها مبنی بر ورود حیات وحش به باغها و مزارع داشتیم كه یكسری تنش های اجتماعی را در پی داشت.
مرتضی تقی زاده ادامه داد: بارها شاهد ورود پستانداران و پرندگان به مزارع و باغات كشاورزان بودیم و این موضوع خسارتهای زیادی به كشاورزان وارد می كند و از طرفی وحوش به دلیل گرسنگی وارد مزارع می شوند.
وی عنوان كرد: به دلیل خشكسالی های چندین ساله بسیار از چشمه های منطقه حفاظت شده شاسكوه خشك و آب مابقی چشمه ها به شدت كاهش یافته است.
تقی زاده با اشاره به اینكه محیط زیست شهرستان برای كاهش اثرات خشكسالی بر حیات وحش اقدام به احداث آبشخور و آب انبار در منطقه كرده است، بیان كرد: هم اكنون آبرسانی به وحوش و پرندگان به وسیله تانكر انجام می شود.
وی افزود: تجمع وحوش در كنار این آبشخورها باعث سوء استفاده شكارچیان می شود كه این موضوع باعث شده كه گشت های نظارتی كاركنان این اداره در محل احداث آبشخورها چند برابر شود.
وی ادامه داد: برای جلوگیری از تبخیر آب، آبشخورهای كوچكی در منطقه احداث كرده ایم كه احداث آبشخورهای كوچك باعث شده كه وحوش بر سر آب با یكدیگر جنگ داشته باشند.

**آبرسانی سیار به حیات وحش
مدیر حفاظت محیط زیست زیركوه اظهاركرد: در سالهای گذشته با شروع ریزش باران در فصل پاییز، آبرسانی سیار به وحوش قطع می شد كه متاسفانه امسال به دلیل عدم ریزش نزولات جوی و با اتمام فصل پاییز همچنان آبرسانی سیار به وحوش ادامه دارد و از طرفی عدم بارندگی در سال زراعی جاری مشكلات ما را در زمینه آبرسانی به وحوش در تابستان سال آینده دو چندان می كند.
تقی زاده با اشاره به اینكه خشكسالی های چندین ساله پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده شاسكوه را به شدت كاهش داده است، گفت: در گذشته برخی گونه های گیاهی نادر به صورت خیلی زیاد در منطقه یافت می شد كه متاسفانه در چند سال گذشته این گونه ها بسیار كمیاب شده است.
وی عنوان كرد: به دلیل فقر پوشش گیاهی متاسفانه جانور تشی «سیخلگ» اقدام به خوردن پوست درختچه های 10 ساله می كند كه این اقدام باعث خشك شدن این درختچه ها می شود، برای جلوگیری از نابودی درختچه ها توسط این جانور اقدام به رنگ كردن درختان كرده ایم.
وی یكی دیگر از اثرات خشكسالی در منطقه حفاظت شده شاسكوه زیركوه را كاهش زاد و ولد حیات وحش ذكركرد و گفت: به طور مثال بیشتر وحوش در سالهای ترسالی 2 الی سه قلو زایی دارند كه خشكسالی ها باعث شده كه هم اكنون حیات وحش بیشتر تك قلوزا شوند و برخی حیات وحش هم به دلیل شدت ضربات خشكسالی سقط جنین دارند.

**كاهش جمعیت حیات وحش بر اثر خشكسالی های 19 ساله
مدیر حفاظت محیط زیست زیركوه با تاكید بر اینكه خشكسالی های 19 ساله اخیر جمعیت حیات وحش منطقه را به شدت كاهش داده است، بیان كرد: این اداره با همكاری اداره محیط زیست استان با اقداماتی از جمله آبرسانی سیار، توزیع علوفه در روزهای سخت، احداث آب انبار و آبشخور، سرشماری تابستانه و زمستانه و گشت های نظارتی در چند سال گذشته تلاش كرده كه جمعیت پرندگان و پستانداران منطقه حفظ شود.
تقی زاده با بیان اینكه چرای بی رویه دام از دیگر مشكلات این منطقه است كه تعداد دام موجود بیش از مجوز های صادر شده توسط منابع طبیعی شهرستان است، گفت: افزایش جمعیت دام در چند سال اخیر علوفه ای را در مراتع برای چرای وحوش باقی نمی گذارد.
وی گفت: با ادامه روند خشكسالی ها در منطقه بیماری های مختلفی از جمله طاعون نشخوار كننده كوچك نیز حیات وحش را تهدید می كند چرا كه خشكسالی ها باعث سوء تغذیه حیات وحش می شود و آنان را برای شیوع انواع بیماری ها مستعد می كند.
وی عنوان كرد: تاكنون هفت تن علوفه برای روزهای سخت حیات وحش ذخیره سازی شده و ذخیره سازی هشت تن دیگر نیز در دستور كار قرار دارد.
وی خروج حیات وحش از مناطق حفاظت شده شاسكوه را از دیگر پیامدهای خشكسالی بیان كرد و افزود: تجربه ثابت كرده و اعتقاد داریم اگر حال طبیعت خوب نباشد گونه های گیاهی و جانوری در حال انقراض خواهند بود كه این زنگ خطری برای ماست.

**تاثیرات منفی خشكسالی بر پیكره منطقه حفاظت شده درمیان
سرپرست حفاظت محیط زیست درمیان هم با بیان اینكه خشكسالی منطقه حفاظت شده شهرستان را تهدید می كند، گفت: تداوم 19 سال خشكسالی در تعداد جمعیت و رشد حیات وحش منطقه تاثیر منفی گذاشته و ادامه این پدیده منطقه حفاظت شده درمیان را تهدید می كند.
هاشم آزموده بیان كرد: خشكسالی های باعث شده كه در چند سال گذشته وحوش تك قلو زا شوند در حالی سالهای گذشته بیشتر وحوش 2یا سه قلوزا بوده اند.
وی عنوان كرد: خشكسالی شدید، موجب كاهش علوفه و كم غذایی شدید حیات وحش منطقه شده و این محدودیت منابع غذایی بر جمعیت های موجود منطقه تاثیرگذار بوده است.
به گفته وی خشكسالی یك پدیده طبیعی است كه در سالیان گذشته هم اتفاق می افتاد اما تكرار این پدیده در 19 سال تبدیل به بحران شده و در حال حاضر بیشترین اثرات منفی را از همه لحاظ بر وحوش گذاشته است.
وی ادامه داد: تكرار خشكسالی موجب اختلال در سیستم طبیعی حیات وحش شده كه در آینده امكان بازگشت و احیای برخی خسارت ها غیرممكن باشد.
سرپرست حفاظت محیط زیست درمیان اظهار كرد: طی چند هفته گذشته 10 گزارش و شكایت از كشاورزان منطقه مبنی بر خسارت وحوش به اراضی كشاورزی دریافت كرده ایم كه علت اصلی ورود وحوش كمبود علوفه ناشی از خشكسالی های چندین ساله اخیر در منطقه است.
آزموده با بیان اینكه وحوش از روی ناچاری و گرسنگی و نبود علوفه به مراتع و اراضی كشاورزی هجوم می برند از مردم منطقه خواست علیرغم خسارت وحوش به مزارع و باغات با آنان در فصل زمستان مدارا كنند.
وی افزود: برای كاهش اثرات خشكسالی و كاهش خسارت وحوش به مزارع كشاورزی در فصل پاییز و زمستان اقدام به توزیع علوفه در منطقه می كنیم كه تاكنون 10 تن علوفه در شهرستان ذخیره سازی و ذخیره 10 تن دیگر نیز در دستور كار قرار دارد.
وی گفت: برای كاهش اثرات خشكسالی اقدام به احداث آبشخور و آب انبار در منطقه كرده ایم و آبرسانی سیار از تیرماه امسال به وحوش در حال انجام است.
هم اكنون دو میلیون و 54 هزار و 628 هكتار (13.6درصد) از وسعت خراسان جنوبی به عنوان مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست مورد حفاظت ویژه قرار دارند.
خراسان جنوبی دارای چهار منطقه حفاظت شده « درمیان» ، « مظفری»، « آرك و گرنگ» ، « شاسكوه» و سه پناهگاه حیات وحش « تالاب كجی نمكزار نهبندان»، «رباط شور» و « نایبندان طبس» و هفت منطقه شكار ممنوع درح، جیك و زیدر، باقران ، كمر سرخ ، لشكرگاه عشق آباد و علی حیدر دارد.
سایت ایرنا خراسان جنوبی: www.irna.ir/skhorasan
كانال تلگرام: irnabirjand@
7556* 6054*
گزارش از: حكیمه مصطفایی* انتشار: مریم پنجابی