باید با زلزله زندگی كرد

پنجم دی ماه امسال، دیگر همچون سال های دیگر، فقط روز ملی ایمنی دربرابر زلزله نیست؛ كه مصادف با ایام چهلم جان باختگان در زلزله 21 آبان 96 و یادآور زمزمه ای تلخ درباره زلزله در سرای ایران است؛ زمزمه ای كه طی دو ماه و اندی گذشته به فریادی گوشخراش تبدیل شده و هر لحظه آواری از خاك آشیان یا اضطراب سالیان را بر مردم می نشاند.
ایران روی كمربند زلزله خیز آلپ - هیمالیا واقع است و زلزله هم تنها حادثه طبیعی نیست كه برای ما رخ می دهد، به طوری كه از 43 فقره بلایای طبیعی در جهان 33 نوع آن را در ایران تجربه می كنیم.
وقوع زلزله های پی در پی كه پای آن به دست پایتخت نشینان نیز رسیده، غیر از درد و رنج انسان های بی گناه، موجب بروز سوالات زیادی پیرامون مبنای علمی آن، درستی پیش بینی زمان و مكان و بزرگای زمین لرزه و از همه مهم تر این موضوع شده است كه برای كاستن از تلفات جانی و مالی ناشی از زلزله چه باید كرد و راه حل دیگر كشورها چه بوده و یا....
خبرگزاری ایرنا با هدف بررسی علمی اقدامات ضروری برای كاهش تلفات ناشی از زلزله و ارائه این راهكارها به مردم و تصمیم گیرندگان میزگردی با حضور سه كارشناس زلزله برگزار كرده است.

***كوتاه از كارشناسان میزگرد
دكتر محمدرضا قائم مقامیان استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و رییس پژوهشكده مدیریت خطرپذیری و بحران این پژوهشگاه است، وی كه دانش آموخته زمین شناسی در مقطع كارشناسی از دانشگاه اصفهان، ژئوفیزیك در مقطع ارشد از دانشگاه تهران و دكتری زلزله شناسی مهندسی از دانشگاه سایتاما ژاپن است، دو سال نیز در مركز تحقیقاتی كنترل حوادث یا دی سی آر سی/disaster control research center دانشگاه توهوكو ژاپن به عنوان محقق حضور داشته است.

مسعود مجرب عضو انجمن علمی مخاطره شناسی و دانش آموخته مهندسی اكتشاف از دانشگاه های یزد و تهران است و در مقاطع مختلف روی موضوعات تخصصی چون سامانه اطلاعات جغرافیایی/ GIS، ریزپهنه بندی لرزه شهری و مدل سازی زلزله های بزرگ كار كرده و پایان نامه دكتری خود را در این زمینه نوشته است.

مهدی زارع دانش آموخته زمین شناسی در مقطع كارشناسی از دانشگاه تهران، زمین شناسی مهندسی از دانشگاه تربیت مدرس در مقطع ارشد و زلزله شناسی مهندسی دكتری از دانشگاه گرونیل فرانسه و مدیر گروه زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی است و كتاب هایی در زمینه زلزله و زلزله شناسی در ایران نوشته و ترجمه كرده و اكنون استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله است.

***وقوع زلزله های پی در پی در هُجِدك كرمان، نوعی استثا
محمدرضا قائم مقامیان ابتدا در مورد تشدید وقوع زلزله در ماه های اخیر در ایران گفت: ایران و پوسته آن از جهات مختلف تحت فشار صفحه عربی و شكست است، همچنین وقوع زلزله ای با قدرت 5 یا 6 ریشتر كل پوسته را ناپایدار و نقاط مختلف در مجاورت گسل های قدیمی را فعال كرده و موجب بروز شكستگی ها در جاهای مختلف می شود.
وی با اشاره به زلزله های ماه اخیر در منطقه هجدك كرمان گفت: این اتفاق نوعی استثناء است و حتی در دیگر كشورهای زلزله خیز نمی توان از آن سراغی گرفت به همین دلیل باید بیشتر روی آن تحقیق شود و در حال حاضر، هر دلیلی كه هر كارشناسی ارائه دهد، خام است.
رییس پژوهشكده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی با تاكید بر وقوع كمتر زلزله ها طی 10 سال اخیر ادامه داد: سكون زمین باعث شده بود كمتر به این موضوع فكر شود؛ اما به دلیل مشخصات كشور باید با زلزله زندگی كنیم؛ مانند جوامع دیگر كه آن را پذیرفته و با آن زندگی می كنند.
وی با اشاره به زلزله سال 1336 منطقه فارسینج كرمانشاه با بزرگای 7.1 ریشتر گفت: در این زلزله هم 1200 كشته داشتیم؛ به واقع ما گرفتار مسائل روزمره شده ایم، یعنی هنگام وقوع زلزله به این موضوع می پردازیم و دنبال راه حل مقطعی هستیم.
این استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی با اشاره به افزایش میزان خطرپذیری و ریسك لرزه ای در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ به دلیل ساخت و ساز نامناسب تصریح كرد: با وجود این حقیقت حتی از خود زلزله و خطرهای آن هم غافل شده ایم.

**آسیب پذیری و خطرپذیری دو مقوله در حوادث طبیعی
مسعود مجرب نیز با اشاره به مقوله خطرپذیری گفت: در زلزله یا هر حادثه طبیعی پارامتری وجود دارد به نام خطرپذیری كه دو جزء اساسی دارد؛ یكی خطر و دیگری آسیب پذیری. خطر در بحث زلزله وجود دارد و تنها می توان جلوی بعضی خطرهای جانبی فرونشست، زمین لغزش و ...را گرفت یا حداقل كاهش داد.
وی ادامه داد: اما آسیب پذیری را می توان كنترل كرد، در این زمینه باید آیین نامه های موجود (آیین نامه 2800 ساختمان) را رعایت كنیم؛ یعنی منفعت شخصی و سازمانی را كنار بگذاریم و اول به جان مردم فكر كنیم؛ برای نمونه برج میلاد را روی گسل پردیسان نسازیم.

***ضرورت به اشتراك گذاری اطلاعات متخصصان با مردم و مطالبه جدی توسعه زیرساخت ها در كشور
مهدی زارع نیز به وقوع زلزله 21 آبان 96 ازگله و كرمانشاه اشاره كرد و گفت: بعد از این زلزله به طور طبیعی توجهات نسبت به مساله زلزله به دلیل چند عامل افزایش یافت؛ اول اینكه بعد از آن زلزله های شهر كرمان روی داد كه روی یك گسل در فاصله 12 روز سه زلزله به بزرگای 6 ریشتر روی داد و بعد از آن زلزله 29 آذر ملارد را داشیم كه یك چهارم جمعیت كل كشور را در بر می گرفت.
وی با اشاره به افزایش تبعات روانی و اجتماعی ناشی از زلزله تاكید كرد: سوالات مردم در مورد زلزله و وقوع آن جدی تر و صریح تر شده است؛ اما متخصصان زلزله شناسی رویكردهای مختلفی دارند در این زمینه دارند.
مدیر گروه زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی خاطرنشان كرد: عده ای معتقدند تا وقتی امكانات و تجهیزات رصد كافی زلزله نداشته باشیم، دلیلی ندارد اظهارنظر كرده و مثلا پیش بینی ها در مورد زلزله را بیان كنیم و عده ای دیگر می گویند باید پیش بینی ها را بر اساس اطلاعات موجود بیان كرد و اگر این كار را نكنیم، مردم سوالات خود را از جای دیگری می پرسند و مثلا به انكار وقوع زلزله می رسند یا حركت زمین را به هارپ و...نسبت می دهند.
زارع اضافه كرد: معتقدم ضمن نیاز به بیان دستاوردهای فناوری دنیا و مطالبه جدی زیرساخت ها در كشور باید بر اساس اطلاعات موجود نظرهای علمی خود را با مردم به اشتراك گذاشت و البته فشارهای ناشی از آن مانند اضطراب مردم یا سوءتعبیر بعضی رسانه ها و ... را نیز تحمل كرد.
اما قائم مقامیان در این مورد گفت: باید اطلاعات را با تامل و تانی بیشتر ارائه داد و وقتی این اطلاعات را بیان می كنیم بدانیم قدم بعدی چیست، همچنین بیان این كه اطلاعات خسارت های مستقیم و غیرمستقیم زیادی دارد و ذكر خطر بدون اینكه در مورد آن پیشنهادی داشته باشیم، سخت است. حتی پیش بینی وقوع زلزله 7 ریشتری هم در مورد تهران می تواند درست باشد؛ ولی زمان دقیق آن را نمی توانیم براورد كنیم.
وی تصریح كرد: تجمعی از وقوع پیش لرزه ها را داشته ایم كه باعث می شود نیاز به آگاه سازی نسبت به زلزله افزایش یابد تا مردم مطالبه گری را برای برنامه ریزی مدون آغاز كنند. ضمن این كه مراكز مختلف و خوبی روی موضوعات مرتبط با زلزله كار می كنند ولی هماهنگ نیستند؛ شامل مركز تحقیقات راه و مسكن، سازمان زمین شناسی، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و موسسه ژئوفیزیك كه همه آنها در زمان وقوع زلزله فعال تر می شوند.
مدیر پژوهشكده مدیریت خطرپذیری بحران این پژوهشگاه اضافه كرد: بعد از زلزله به این نتیجه رسیدیم كه مردم را باید هوشیار كرد تا محل زندگی خود را بررسی و سلامت ساختمان را براورد كنند؛ ضمن اینكه داده های آنها برای ارزیابی كلی میزان تلفات كلی در شهرهای بزرگ نیز مفید است.
مجرب نیز با اشاره به رواج شایعات در مورد پیش بینی زلزله در فضای مجازی، گفت: كسی حق دارد در مورد زلزله حرف بزند كه تحقیقات در این حوزه انجام داده باشد. برای مثال فردی می گوید من از تصاویر ماهواره ای استفاده می كنم، پایش لرزه ای انجام می دهم و با تكتونیك پیش بینی هایی انجام می دهم، این امكان ندارد زیرا هر كدام از اینها یك تخصص است.
وی خاطرنشان كرد: كسی كه با تصاویر ماهواره ای كار می كند متخصص كنترل از راه دور یا GIS می شود، كسی كه تكتونیك كار می كند متخصص تكتونیك می شود و فردی كه در مورد زلزله تحقیق می كند متخصص زلزله. بنابراین كسی كه در تمام این زمینه ها تخصص دارد باید جایزه نوبل بگیرد.
عضو انجمن علمی مخاطره شناسی یكی دیگر از دلایل انتشار شایعات را نبود خبرنگاران بحران عنوان كرد و گفت: ما خبرنگار بحران نداریم؛ خبرنگاری كه در حوزه بحران متخصص باشد و در این زمان سوالی را آگاهانه از متخصصان بپرسد.

***كاهش خطرپذیری ناشی از زلزله چطور؟
زارع در پاسخ به پرسشی درباره كاهش تبعات زلزله، به اهمیت مقوله كاهش خطر اشاره كرد و گفت: برای كاهش خطرپذیری باید برنامه مدون كوتاه و بلندمدت داشته باشیم. علم برای همه مسائل جواب دارد؛ پله پله نگاه كردن و پرداختن به واقعیت مهم است. برای تقویت این حركت اول باید باب گفت وگو باز شود و هیچ چیز را نباید حل شده دانست.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی تصریح كرد: در كوتاه مدت ساماندهی از نظر جایابی، آزادكردن فضاهای باز و جذب نیروهای كارامدی كه مدیریت بحران را در دست بگیرند، بسیار مهم است.
قائم مقامیان نیز در این باره گفت: مدیریت بحران فرایند یك روزه نیست و نباید دنبال راهكارهای مقطعی بود. اساس توسعه پایدار برای توسعه همه شهرها این است كه مطالعات بررسی میزان آسیب پذیری در مورد بلایای طبیعی انجام شود. این مطالعات غیر از تهران و كرج (آن هم به صورت ناقص) در هیچ شهری انجام نشده است. در حالی كه بعد از زلزله ازگله دولت یكهزار میلیارد تومان به ساخت كانكس اختصاص داد؛ یك دهم این پول برای انجام مطالعات كافی است.
وی ادامه داد: این مطالعات باید برای همه شهرها انجام شود و مثلا اگر در پی این مطالعه متوجه شدیم بیمارستانی در محل پرخطر واقع شده است، باید یا تغییر كاربری داده یا مقاوم سازی شود.
این كارشناس زلزله با اشاره به تجربیات دیگر كشورها برای كاهش تلفات زلزله گفت: ژاپن بعد از زلزله 1995 كه امدادونجات با مشكل روبرو شد مراكز امدادمحلی را راه انداخت، یا تركیه بعد از زلزله ازمیر 1990 به سمت نصب سامانه های هشدار سریع در سطح وسیع رفت و تا حدی موفق بود.
وی با اشاره به لزوم انجام مطالعات آسیب پذیری در برابر مخاطرات گفت: این مطالعات باید جامع نگر باشد و متخصصان حوزه های مختلف اقتصاد، جامعه شناسی، روانشناسی، علوم مهندسی و ...در آن حضور داشته باشند تا با خصوصیات جامعه ما انجام شود.
قائم مقامیان همچنین از اهمیت آموزش سخن گفت و تاكید كرد: آموزش باید از كودكی در مدارس انجام شود؛ همچنین نظارت بر اجرای آیین نامه 2800 ساختمان به خوبی انجام شود، زیرا نظارت بر اجرای همه مراحل این آیین نامه هنوز دقیق نیست.
مجرب هم در مورد مهترین اقدامی كه می توان برای كاهش میزان تلفات و خسارات انجام داد، گفت: اول این كه هزینه بی توجهی به ساخت و ساز نادرست را بالا ببریم. برای مكان یابی غلط هزینه بالایی نداریم یعنی كسی نمی پرسد چرا بیمارستان را اینجا ساختید، در خصوص مسائل مهندسی هم معمولا مسائل مربوط به مخاطرات خیلی كم رنگ هستند؛ یعنی مهندس عمران كه می خواهد راه بسازد، اولین چیزی كه مطالبه می كند نقشه توپوگرافی است اما هیچ وقت نقشه زمین شناسی و گسل ها را نمی خواهد.

***نیروی انسانی ماهر را دریابیم
زارع نیز با تایید انجام مطالعات آسیب پذیری در برابر مخاطرات طبیعی برنامه ریزی و اجرای برنامه های كاهش ریسك نیز توضیح داد: این امر به امكاناتی نیاز دارد كه شامل نیروی انسانی مجرب و تجهیزات لازم است. افراد مناسب را باید گرد اوریم و در گرداوری آنها با گشاده دستی عمل كنیم.
وی با اشاره به حضور نیروی انسانی ایرانی كارامد در این زمینه در خارج از ایران گفت: بسیاری از نیروهای ایرانی متخصص در خارج از كشور روی موضوعاتی كار می كنند كه در تهران به آنها نیاز است.
زارع با اشاره به موفقیت كشورهای مكزیك و شیلی در زمینه كاهش تلفات انسانی بعد از زلزله گفت: مساله نیروی انسانی چالش اصلی كشورهای در حال توسعه است و كشورهایی موفق بوده اند كه به نیروهای انسانی داخلی و خارجی نخبه بها داده اند.
قائم مقامیان نیز ابراز امیدواری كرد: قبل از شروع مدیریت بحران به فكر افراد متخصص باشیم و مطالعات را درست و توسط مراكز معتبر انجام دهیم؛ زیرا اگر مطالعات درست نباشد برنامه ها نیز درست تدوین و اجرا نمی شود همچنین روی اجرای برنامه ها نظارت داشته باشیم.

***جای خالی نظارت حاكمیت
مجرب با اشاره به نقش دستگاه های اجرایی برای كاهش تلفات جانی در زلزله ها گفت: به نظر می رسد محققان كار خود را درست انجام داده اند و می دهند؛ دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و حتی شركت های دانش بنیان در این زمینه فعال هستند؛ اما مسائل مالی برای انجام تحقیقات خود دارند و از این گذشته نتیجه تحقیقات باید اجرایی شود.
وی با تاكید بر به خطر افتادن منافع اشخاص، گفت: در تهران گاه دیده می شود وقتی برای ساخت و ساز می خواهند مكان یابی كنند تنها منفعت مالی را در نظر می گیرند و خطرپذیری مهم نیست. در حالی كه در تهران تنها با زلزله مواجه نیستیم، بلكه خطرهای متعددی؛ مانند فرونشست و زمین لغزش نیز وجود دارد كه فرونشست در جنوب غربی تهران اكنون در منازل مردم قابل مشاهده است.
عضو انجمن علمی مخاطره شناسی با اشاره به مكان یابی نامناسب برای پردیس نیز تصریح كرد: در زمان ساخت آن محققان زلزله شناسی به شدت انتقاد كردند زیرا در محل اتصال دو گسل مهم ساخته شده است، ولی توجهی نشد.

***مخاطره می تواند امنیت ملی را تحت تاثیر قرار دهد
مجرب در مورد زلزله اخیر 5.2 ریشتری تهران یادآور شد: برای تهرانی ها باور اینكه این زلزله می تواند در تهران رخ بدهد خیلی سخت بود. این زلزله تلنگری بود كه مردم بفهمند اصلا برای زلزله آماده نیستند. مردم باید بدانند دانش آنها در برابر مخاطرات صفر است و حداقل كار برای تهران این است كه اول محل بیمارستان ها را از نظر میزان خطرپذیری تعیین محل كنیم و در صورت قرار گرفتن در محل نامناسب، آن را یا تغییر كاربری داده یا مقاوم سازی كنیم.
عضو انجمن ملی مخاطره شناسی ادامه داد: مخاطره مسئله مهم كشور است و حتی می تواند امنیت ملی را تحت تاثیر قرار دهد. لازم است اندكی از پولی كه بعد از بحران خرج می كنیم قبل از آن برای پیشگیری هزینه كنیم.
این كارشناس مخاطرات خاطرنشان كرد: همچنین باید بوروكراسی اداری را دور بریزیم. مخصوصا نسل جوان كه ایده هایی برای اجرا دارند، با این بوروكراسی نمی توانند آنها را به ویژه در حوزه مخاطرات اجرا كنند. همچنین باید مردم را آگاه كنیم كه با ایمن سازی خانه های خود در سطوح مختلف ایمن می توانند گام بزرگ در جهت كاهش خسارات ناشی از زلزله بردارند.
علمی**9157**2038
خبرنگاران: شوشتری**محمدیان**انتشار: محتشمی پور
برای اطلاع از اخبار متنوع علمی و فناوری، با كانال علمی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
irnaelm@
https://telegram.me