700 سال استواری قلعه 'سن سارود'

به گزارش ایرنا، منطقه آذربایجان بیشتر از سایر مناطق ایران قلعه های تاریخی دارد؛ این قلعه ها كه در ادوار تاریخی به جهت جلوگیری از هجوم بیگانگان به حریم مقدس آذربایجان بنا شده اند، جنبه دفاعی داشته اند.
این قلعه های باارزش كه در سراسر كوهستان های آذربایجان پراكنده هستند، هر كدام سابقه تاریخی جالبی دارند كه یكی از آنها قلعه ' سن سارود' در روستای هرزند جدید از توابع شهرستان مرند است.
بقایای قلعه 'سن سارود' هفتم مهر ماه 1381 شمسی با شمارهٔ ثبت 6178 به‌ عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در 100 كیلومتری شمالغرب تبریز در مسیر مرند به جلفا ، به یك سه راهی می رسی كه در سمت راست آن، تابلوی سبز رنگ 'روستای هرزند جدید (چای هرزن) نگاه را به سوی خود می كشد.
در نگاه اول از سه راهی به كوه های سر به فلك كشیده 'كیامكی' در جانب شمال شرقی، چیز خاصی به چشم نمی آید، اما 6 كیلومتر كه در دل دشت هرزندات پیش بروی، به روستای سرسبز، آباد و دنجی به نام 'هرزند جدید' (چای هرزن) می رسی كه به خاطر داشتن چندین ویژگی، از جمله قلعه زیبا و تاریخی 'سن سارود' زبانزد عام و خاص است.
در نگاه اول به نام روستا شاید پسوند 'جدید' در نام روستا تداعی گر تازه ساخت بودن آن بكند، اما در دل روستای هرزند جدید یكی از ذیقیمت ترین و قدیمی ترین آثار تاریخی چون گنجی نمایان است كه علاوه بر قدمت تاریخی خود گواهی بر دیرینه بودن این روستا است.
روستای هرزند جدید در دهستان 'هرزندات شرقی' از بخش مركزی شهرستان مرند، یكی از جالب ترین و دیدنی ترین قلعه های تاریخی آذربایجان را در خود جای داده است.
در این دهستان دو روستا به نام های 'هرزند جدید' (چای هرزن) و 'هرزند عتیق'(داش هرزن) وجود دارد؛ روستای هرزند جدید در شمال شهر مرند بین شهرهای مرند، زنوز، جلفا و دهستان دیزمار غربی واقع شده و فاصله اش تا مرند 30 كیلومتر است.
در مورد وجه تسمیه هرزند جدید و عتیق در كتاب های تاریخی و منابع تحقیقی، چنین اظهار نظر شده است:'كهن هرزند یا هرزند عتیق یا (داش هرزن) قریه ای است كه بر كمره آفتابگیر كوهی در محل هرزندات بین علمدار و مرند واقع شده است و راهی سخت و كوهستانی در قدیم داشت كه مسافرت به آن جز با اسب و الاغ و با پای پیاده میسر نبود.
این قریه رو به ویرانی رفته و اكنون جز خانواری چند در آن باقی نمانده است و غالب ساكنان آن به قراء مجاور و بخصوص به قریه جدید البنایی بنام (گلین قیه) مهاجرت نموده اند'.
یكی از آثار تاریخی و كهن دهستان هرزندات، قلعه با ارزش و مهم سن سارود است كه در 6 كیلومتری كاروانسرای تیموری معروف به 'آیراندایبی' كه خود در 26 كیلومتری شمال مرند است، بر روی پشته سنگی مرتفع بین دو بازوی رودخانه واقع است.
این قلعه در جنوب روستا و در میان باغات بر بلندایی بنا شده است؛ قلعه 'سن سارود' بقایای قلعه ای متعلق به دوران قرون وسطی می باشد كه گویا در قرن های 13 و 14 میلادی (قرن هفتم و هشتم هجری) تجدید بنا شده است.
در قسمت شرقی آن تخته سنگ های بزرگی قرار دارد كه نشانه بناهای قدیم تری است كه قدمت آن شاید به دوران كهن تر تاریخی برسد.
امتداد حصارهای دفاعی هنوز از سطح زمین نمایان است، به علاوه قسمت هایی از دیوار تا ارتفاع زیادی پابرجا است و آثار برج های نیم استوانه ای پیش آمده، در آن حصار دیده می شود.
در محوطه داخلی قلعه، پی و اساس چند اطاق كه در جوار هم و عمود بر یكدیگر بوده اند كاملا نمایان است؛ تمام دیوارهای قلعه از سنگ لاشه و ملاط گل و آهك ساخته شده است.
در جنوب قلعه، قبرستان قدیمی اسلامی و بقایایی از پی های ساختمانی قرار دارد كه به 'پیرحسن' معروف است؛ ظاهرا این مكان گوشه عزلت زاهد مسلمانی بوده است كه امامزاده حسن در مجاورت آن مدفون است.
به نظر می رسد كه قلعه 'سن ساورد' مسكن یكی از اشراف ارمنی بوده باشد؛ در جنوب شرقی قلعه سن سارود آثار جای پاهایی وجود دارد كه می توان گفت با توجه به این كه در قدیم با حفر و كندن علائمی جهت رویت و رصد ستارگان استفاده می كردند؛ این علایم هم برای همان منظور ساخته و كنده شده باشد.
تعدادی از اهالی دهستان هرزندات نظر به شدت تعصب و علاقه شان به خاندان امامت و ولایت در بسیاری از آثار تاریخی و كهن باستانی، نشانه هایی از مقام والای امامت را تجسم و تصور كرده و روایت ها و داستان های مذهبی گوناگونی را در اذهان خود خلق نموده اند كه این روایت ها را اهالی محل با آب و تاب نقل مجالس و محافل ساخته اند.
آنان اعتقاد دارند كه قلعه 'سن سارود' توسط حضرت علی (ع) فتح شده، هر چند این موضوع در هیچ یك از منابع تاریخی ذكر نشده است.

** حفاری های غیر مجاز قلعه در سال های اخیر
كارشناس ارشد توسعه روستایی كه خود از اهالی بومی منطقه و نیز از پژوهشگران تاریخ و جغرافیای منطقه است و مقاله ای نیز در سال 1372 در باره 'قلعه سن سارود' در كتاب قلعه های آذربایجان نوشته، به خبرنگار ایرنا گفت: متاسفانه در سال های اخیر حفاری های غیرمجاز زیادی در اطراف قلعه صورت گرفته كه تخریب زیادی را به این بنای باارزش تحمیل كرده است.
حسین موثقی خاطرنشان كرد: آثار و علائم نشان می دهد كه قلعه سن سارود مربوط به قرون اولیه اسلامی است و معماری آن نیز شبیه معماری دوره اسلامی می باشد و آن، از گچ كاری های داخل قلعه كه در اثر كنده كاری ها نمایان شده، كاملا مشهور است.
وی اظهار كرد: همان طور كه در كتب تاریخی نیز اشاره شده است، منطقه قلعه سن سارود محل اسكان طایفه و قومی از ارمنی ها بوده و قلعه مزبور نیز محل سكونت اشراف بود.
موثقی با بیان اینكه مختصات جغرافیایی قلعه تقریبا با محدوده ایالت ارمنی نشین شرق ارمنستان قدیم مطابقت دارد، افزود: می توان با تامل اظهار نمود كه نام قلعه سن سارود كلمه ارمنی و لاتین است كه از دو كلمه سن (saint) به معنی مقدس و سارود به عنوان اسم شخص و یا مقام مقدس و مذهبی تركیب یافته است.
وی گفت: در این رابطه می توان به چند اثر تاریخی مسیحی و ارمنی در آذربایجان اشاره نمود كه در تركیب لغوی آنها كلمه 'سن (saint) به كار رفته است؛ مانند 'كلیسای سن استپانوس' در جلفا، 'كلیسای سن طاووس' در ماكو و 'سن ونسان' در تبریز اشاره نمود.
كارشناس تاریخ و توسعه روستایی خاطرنشان كرد: بنای این قلعه نیز با مرزبندی كشور ارمنستان در ساحل رود ارس از نظر موقعیت جغرافیایی و تاریخ احداث بنای قلعه تقریبا مشابه و همزمان یكدیگر بوده اند.
وی افزود: از طرفی به علت اینكه ارامنه ساكن سواحل ارس همواره در معرض تهاجم اقوام متعددی بوده اند، بنابراین برای دفاع از موجودیت خود اقدام به احداث قلعه های تدافعی می كردند كه قلعه ' سن سارود' نیز می تواند یكی از این قلعه های دفاعی منطقه باشد.

** بودجه ای برای حفاظت از این قلعه نداریم
با وجود ثبت قلعه 'سن سارود' در فهرست آثار تاریخی ملی متاسفانه بیشترین آثار تخریب و حفاری های غیرمجاز در چند سال اخیر اتفاق افتاده است.
طبق گفته شاهدان محلی در سال های اخیر افراد فرصت طلب و سودجو به بهانه یافتن گنج و آثار زیر خاكی، به حفاری های غیرمجاز اقدام و آسیب جدی به پیكره و بنای این قلعه وارد كرده اند.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان مرند در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با تایید ثبت قلعه 'سن سارود' در فهرست آثار ملی كشور اظهار كرد: طبیعی است وقتی آثاری به ثبت می رسند تحت حفاظت دولت جمهوری اسلامی قرار می گیرند.
امیر جدایی با بیان اینكه نباید هیچ گونه حفاری و تخریبی در این بناها صورت بگیرد، از محافظت و سركشی دوره ای از هریك از آثار به ثبت رسیده خبر داد و گفت: بودجه ای برای حفاظت و مرمت از این قلعه تاریخی نداریم و حفاظت از آن بیشتر بر عهده دهیاری ها و نیروهای محلی است.
وی همچنین از ثبت 44 اثر تاریخی شهرستان در فهرست آثار ملی خبر داد و افزود: به دلیل كمبود بودجه و نیرو، اولویت حفاظت با آثاری كه در داخل شهر و نیز در كنار جاه ها است و ضمن اینكه در زیر خاك ماندن را بهترین محافظ آثار می دانیم كه آنها را برای آیندگان حفظ كنیم.
گزارش: نعمت مرادپور**انتشاردهنده: عزیزی راد
6132/518