تركمنستان از جمله كشورهای محصور در خشكی است كه در منطقه خزر قرار دارد و از نظر ذخایر گازی رتبه چهارم جهان را به خود اختصاص داده و همین امروابستگی این جمهوری به انرژی را تشدید كرده و اقتصاد تك محصولی با این كشور عجین شده است.
بخش اعظمی از بودجه این كشور آسیای میانه از محل فروش حامل‌های انرژی تامین می‌شود . تركمنستان همچنین بعلت انحصار در خشكی گزینه‌های اندكی برای ارسال گاز دارد و تنها مشتریان بالقوه عشق‌آباد را می‌توان چین، روسیه و ایران معرفی كرد.
البته طی چند سال اخیر روسیه و ایران بدلیل زیاده‌خواهی عشق‌آباد، رغبتی به واردات گاز از این جمهوری ندارند.
در مورد وضعیت تركمنستان در سال 2017 ، با قاسم عزیزی ، كارشناس ارشد آسیای مركزی وعضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر ،گفت و گوی مفصلی انجام داده ایم .
قاسم عزیزی ،در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: تركمنستان با اقتصادی تك محصولی وابستگی كاملی به انرژی دارد و چین تنها كشوری بود كه در سال گذشته میلادی (2017)حجم بالایی از انرژی این كشور را خر یداری كرد.
بخش اعظمی از درآمد تركمنستان در این سال از سوی چین تامین شده است، اما فراموش نمی‌كنیم كه قرارداد گازی میان عشق‌آباد و پكن هیچگاه رسانه‌ای نشده است و همچنین نباید از اعطای وام‌های كلان بانك‌های چینی غافل شد كه وصول اقساط آن از محل همین فروش گاز به چین تامین شده است.
با عمیق‌تر شدن در وضعیت اقتصادی تركمنستان درمی یابیم كه این كشور در وضعیت خوبی به سر نمی‌برد كه خود این موضوع به چند دسته تقسیم‌بندی می شود.
عشق‌آباد تا قبل از بحران كاهش قیمت انرژی جهانی، در بهترین وضعیت اقتصادی طی چند سال پس از استقلال به سر می برد و مقامات تركمن برای رهایی از بحران منابع اقدام به تغییر و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی كردند و بخش انبوهی از بودجه و درآمدهای ارزی را صرف ایجاد بناها كردند.
در این سال‌ها وضعیت اجتماعی تركمن‌ها مطلوب بوده و سطح رضایتمندی شهروندان در بهترین وضعیت قرار داشت، اما با شروع كاهش قیمت انرژی جهانی مشكلات اقتصادی تركمنستان نیز وارد ابعاد جدیدی شد.
** كاهش ارز پول ملی
عزیزی با اشاره به كاهش ارزش پول ملی تركمنستان در برابر ارزهای خارجی ، گفت : ارزش دلار در برابر منات هر چند از سوی تركمنستان 3.5 منات اعلام شده است ،اما این رقم در بازار سیاه به بیش از 9 منات برای یك دلار رسیده است و دلیل اصلی آن عدم انتشار ارز از سوی بانك مركزی تركمنستان در بازار و حتی برای تجار، بازرگانان و دانشجویان بوده است.
در چنین شرایطی اینگونه استنباط می شود كه كالاهای مورد نیاز این كشور قطعا با ارز آزاد تامین شده كه سبب افزایش قیمت‌ها در مقایسه با سال گذشته و سال‌های اخیر بوده و با نارضایتی مردم همراه بوده است.
از سوی دیگر فقدان و كمبود مواد و كالاهای اساسی مردم را ترغیب به ذخیره‌سازی مایحتاج زندگی كرده است.
** خزانه خالی
به گفته ی این كارشناس آسیای مركزی ،خزانه خالی تركمنستان توان پرداخت هزینه خرید محصولات كشاورزی را ندارد كه این امر باعث دلخوری برخی از كشاورزان بویژه در ولایت لباب شده است كه این مسئله در مناطق این كشور نیز دیده می شود .
** قطع یارانه آب ، برق و گاز
مهمترین واقعه تركمنستان در سال 2017 قطع یارانه‌های آب، برق و گاز از سوی دولت قربانقلی بردی محمداف می‌توان عنوان كرد كه پس از استقلال از شوروی در این جمهوری آسیای میانه بی سابقه بوده است.
از دیگر مواردی را كه می‌توان پیرامون مسائل اقتصادی این كشور مطرح كرد برگزاری بازی‌های آسیایی داخل سالن به میزبانی عشق‌آباد بود كه هر چند با اهداف سیاسی و اقتصادی برگزار شد، اما هزینه پنج میلیارد دلاری احداث بناهای ورزشی خزانه خالی تركمنستان را با چالش جدی روبرو كرد.
** افزایش قیمت و كمبود دارو
عزیزی در خصوص مشكلات اقتصادی مردم تركمنستان در سال 2017 ، گفت :افزایش 30 درصدی قیمت داروها در شهر داش حوض و عدم وجود دارو كه سبب اعتراضات و ناآرامی در این شهر شده است.
وی همچنین به تاخیر و ناتوانی پرداخت 2.5 میلیون دلاری شركت دولتی 'تركمن گاز' به شركت چینی كه از آن لوكوموتیو خریداری كرده بودند ، اشاره كرد.
** بودجه مصوب سال 2018 كمتر از سال پیش
این كارشناس آسیای مركزی در ادامه این مصاحبه ، افزود: خزانه خالی تركمنستان و فشار اقتصادی ناشی از بحران قیمت انرژی جهانی، مقامات این جمهوری منطقه خزری را مجاب كرد تا بودجه سال 2018 را حدود 8 درصد كمتر از سال 2017 مصوب كنند كه این خود گویای وضعیت نابسامان اقتصادی تركمنستان است.
از آنجاییكه تنها مشتری فعلی گازی تركمنستان چین است و بخش هنگفتی از محل فروش گاز صرف پرداخت اقساط بانك‌های چینی می‌شود و در بیان ساده‌تر باید ابراز داشت منبع درآمد ارزی تركمنستان نیز جوابگوی هزینه‌های فعلی این كشور نیست.
** عشق آباد بدنبال جایگزین های جدید برای چین
مشكلات اقتصادی ، موجب شده كه مقامات تركمنستان در رابطه با ارسال گاز از مسیر ایران و همچنین از سرگیری گفت وگو و نزدیكی با روسیه از خود اشتیاق نشان می دهند و در حال حاضر عشق‌آباد برای تامین ارز مورد نیاز به دنبال آلترناتیوهای جدید به غیر از چین است.
** نبود آمار دقیق
هر چند اطلاعات و اعداد ارقام موثق و درستی از تركمنستان بدلیل سیستم بسته این كشور وجود ندارد ، اما رقم بودجه اعلانی عشق‌آباد طی سال‌های اخیر و حتی بودجه سال 2018 غیرواقعی به نظر می‌رسد. این جمهوری بودجه سال 2017 خود را 60 میلیارد دلار اعلام كرده است اما وقتی به آمار صندوق بین‌المللی پول استناد می‌كنیم متوجه نكته جالبی می‌شویم.
درآمد این كشور در سال 2017 رقمی بالغ بر 16 میلیارد و 30 میلیون منات اعلام شد كه با احتساب دلار 3.5 مناتی این رقم چهار میلیارد و 580 میلیون دلار را به ما نشان می‌دهد كه برای تامین بودجه 60 میلیارد دلاری عدد بسیار پایینی است .
همچنین با در نظر گرفتن حجم تجارت خارجی این كشور می‌توان ادعای مورد نظر را توجیه كرد. در این رابطه باید اذعان داشت رقم اعلامی از سوی عشق‌آباد بدون تردید در جهت كنترل افكار عمومی و روانی شهروندان این جمهوری اعلام شده است و اگر این رقم را با دلار 9 مناتی محاسبه كنیم به رقمی بسیار پایین‌تر دست خواهیم یافت.
** وضعیت سیاسی تركمنستان در سال 2017
قاسم عزیزی كارشناس ارشد آسیای مركزی ، در مورد وضعیت سیاسی تركمنستان در سال 2017 گفت : سیاست عشق‌آباد در گرو اقتصاد این جمهوری تعریف شده است.تركمنستان یكی از جمهوری‌های پساشوروی و از بسته‌ترین كشورهای جهان در حوزه سیاست و شاخص‌های انسانی محسوب می شود.
** انتخاب قربانقلی بردی محمداف بعنوان رئیس جمهوری تا سال 2024
وی افزود: وضعیت سیاسی تركمنستان در سال 2017 از دو منظر داخلی و خارجی قابل بررسی است ،
در بحث سیاست داخلی ابتدا می‌بایست به انتخاب مجدد قربانقلی بردی‌محمداف در جلوس ریاست جمهوری تا سال 2024 اشاره كرد .
بردی محمداف در سمت ریاست جمهوری خط‌مشی جدیدی را برای سیاست داخلی و خارجی تهیه و تدوین كرد.
** احزاب فرمایشی تركمنسان
عزیزی گفت : در بحث سیاست داخلی این كشور بد نیست بدانیم كه سیستم اقتدارگرا ،اقبال چندانی برای فعالیت احزاب سیاسی نمی دهد و در حال حاضر تنها سه حزب (دموكراتیك، صنعتگران و كارآفرینان، حزب كشاورزی) در این جمهوری بصورت قانونی فعالیت دارند كه آنها نیز توسط دولت اداره می‌شوند.
همچنین با در نظر گرفتن شاخص‌های مختلف آماری و تعریف سیستم تحقیقاتی مبتنی بر فاكتورهای مختلف و رسم رگرسیون كه از سوی موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر تهیه و تنظیم شده است، شاهد نوسانات وزن سیاسی دراین كشور هستیم كه با توجه به تحولات مختلف داخلی و خارجی این كشور متغییر است.
این جمهوری توانسته است به مدد سرزمین گسترده و جمعیت خود ضمن حفظ وزن سیاسی، بر كاستی‌ها و ناتوانی‌های ناشی از وزن حاكمیتی خود نیز فائق آید. وزن سیاسی تركمنستان در سال 2016 بر روی عدد 930 متوقف شده بود كه در مقایسه با سال 2015 كه عدد 1067 را نشان می‌داد سیر نزولی را تجربه می‌كرد كه متاثر از بحران اقتصادی داخلی، كاهش ارزش منات در برابر دلار و سایر ارزها و كاهش جهانی قیمت نفت بود.
اما وزن سیاسی تركمنستان در سال 2017 نسبت به سال 2016 وضعیت بهتری را تجربه كرده است و برروی عدد 1004 متوقف شد اما در مقایسه با سال‌های شكوفایی اخیر فاصله معناداری دارد. در واقع نوسان سهم وزن حاكمیتی در شاكله وزن سیاسی تركمنستان نشان دهنده آن است كه این جمهوری توانسته است در مقایسه با سال گذشته وضعیت بهتری را برای خود رقم بزند، اما با این حال از لحاظ سیاسی و اقتصادی وضعیت ناكارآمدی دارد.
در این چارچوب عزل و انتصاب متعدد در تركمنستان بی‌ارتباط با حفظ وضع موجود نیست و در واقع می‌توان گفت تغییر و تحولات مدیریتی متعدد بعنوان یكی از راه‌های رشد و تقویت این كشور از سوی حاكمیت در نظر گرفته شده است.
البته چنین اقداماتی از منظر دیگر قابل بررسی است و می‌توان گفت ضعف مدیریتی در این كشور هیچگاه در افكار عمومی متوجه قربانقلی بردی‌محمداف شخص اول این كشور نخواهد شد. در حال حاضر سهم كنونی وزن حاكمیتی تركمنستان نزدیك به 35 درصد است حال آنكه می‌بایست به 50 درصد برسد.
** بردی محمداف پسر
عزیزی در ادامه افزود: از دیگر نكات برجسته در بحث سیاست داخلی تركمنستان را می‌توان پیرامون انتصابات متعدد سردار بردی‌محمداف فرزند رئیس‌جمهور فعلی تركمنستان و پیروزی وی در انتخابات مجلس نمایندگان در سال 2016 جستجو كرد.
قربانقلی بردی‌محمداف پیش از اتمام دوره ریاست جمهوری خود قانونی را وضع كرد كه بتواند برای یك دوره هفت ساله دیگر بر صندلی ریاست جمهوری تكیه بزند. در واقع بردی‌محمداف پدر با خرید زمان بیشتر ضمن حفظ جایگاه سیاسی و قدرت سعی كرد بردی‌محمداف پسر را برای كسب تجارب آتی و در راستای انتقال قدرت و زمامداری تربیت كند.
و اما در عرصه سیاست خارجی تركمنستان در سال 2017 باید گفت: تركمنستان پس از استقلال از شوروی سیاست خارجی بی‌طرفی را در عرصه بین الملل اتخاذ كرد. در همین چارچوب قربانقلی بردی‌محمداف در انتخاب مجددش بعنوان رئیس‌جمهور، اولویت همكاری با كشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی را تعیین كرد.
در این راستا اهداف سفرهای خارجی مقامات عشق‌آباد و پذیرش نمایندگان دیگر كشورها تعیین و جلسات برگزار شده برای تحقق خواسته‌های سیاست خارجی جمهوری پیگیری شده است.
** افزایش مراودات سیاسی بدنبال بروز بحران های اقتصادی
قابل كتمان نیست كه تركمنستان برای مقابله با بحران اقتصادی كه متاثر از افول قیمت جهانی انرژی و كاهش ارزش منات در برابر دلار و سایر ارزها می‌باشد به ناچار سعی در افزایش مراودات سیاسی و اقتصادی كرده است.
دستگاه سیاست خارجی تركمنستان در سال 2017 سفرهای خارجی خود با كشورهای منطقه‌ای را به صورت محسوس افزایش داده است كه در مقایسه با سال‌های اخیر قابل توجه است .
برگزاری نشست‌های مشترك با كشورهای منطقه‌ای همچون روسیه، ایران، عربستان، ارمنستان، تاجیكستان، ازبكستان، قزاقستان، بلاروس، افغانستان، چین، هند، پاكستان، كشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و ... تنها بخشی از سفر مقامات تركمنستان است كه اكثرا در رابطه با فعالیت‌های اقتصادی و جذب سرمایه‌های خارجی پیگیری شده است.
افزایش تمایل سرمایه‌گذاری از سوی كشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس همچون قطر و امارات در این سال با افزایش معناداری همراه بود كه با توجه به وضعیت اقتصادی در تركمنستان از ریسك بالای سرمایه‌گذاری برخوردار است، اما با وجود مشكلات فعلی اقتصادی در این كشور از تمایل شیخ‌نشینان حاشیه خلیج فارس برای حضور در این كشور كاسته نشده است.
از دگر سو دستگاه سیاست خارجی عشق‌آباد از حضور در عرصه بین‌المللی غافل نشد و برگزاری جلسات مختلف و سفرهای متعدد با كشورهایی همچون آمریكا و كشورهای اروپایی و حتی آفریقایی نیز صورت گرفته است.
در همین چارچوب می‌توان به سفر اخیر هیئت سیاسی-تجاری آمریكا به سرپرستی اریك استوارت مدیر اجرایی شورای بازرگانی تركمنی-آمریكایی به عشق‌آباد اشاره كرد.
** توسعه روابط با رژیم صهیونیستی
ضمنا نباید از حضور بالقوه رژیم صهینویستی در این كشور غافل شد. طی چند سال اخیر و پس از استقرار سفارت اسرائیل در عشق‌آباد فعالیت طرفین نیز با افزایش همراه بوده است.
نمایندگان رژیم غاصب صهیونیستی سعی دارند ،به بهانه فعالیت های كشاورزی حضور خود را در همسایگی ایران افزایش دهند. وجود صحرای قره‌قوم در تركمنستان این فرصت را برای صهیونیست‌ها بوجود آورده است تا با حربه انتقال تكنولوژی روز كشاورزی و سیستم آبیاری مدرن حضورشان را در این كشور توجیه كنند.
** سخن پایانی - هشدار در مورد بروز تنش
به عقیده كارشناسان ، تركمنستان و همه كشورهای آسیای مركزی راهی جز اصلاحات گسترده و توجه جدی به خواسته های مردم ندارند و تكرار بهار عربی و خطرات سیاسی این كشورها را تهدید می كند .
یك كارشناس ارشد بانك جهانی، چندی پیش با تاكید بر ضرورت اصلاحات گسترده در كشورهای آسیای مركزی، هشدار داد: این كشورها اگر اقتصاد خود را با قیمت پایین نفت در بازارهای جهانی منطبق نكنند، تنش در آسیای مركزی اجتناب ناپذیر خواهد بود .
هانس تیمر به تازگی در گفت و گو با خبرگزاری رویترز با اشاره به وجود ذخایر انرژی هنگفت در كشورهای آسیای مركزی ، افزود: این كشورها باید برای منطبق كردن اقتصاد خود با قیمت پایین نفت در بازارهای جهانی اقدامات زیادی مانند اصلاحات گسترده را انجام دهند تا قابل رقابت باشند .
به گفته هانس تیمر ، در صورتی كه دولت های این منطقه اقدامات لازم را انجام ندهند ، لطمه جدی به قدرت نخبگان حاكم وارد می شود و می تواند خطرات سیاسی جدی در پی داشته باشد .
تیمر با اشاره به اینكه نگرانی های جامعه را باید جدی گرفت، بهار عربی در برخی كشورهای خاور میانه را خاطر نشان كرد و گفت : اگر چه اصلاحات در آسیای مركزی صورت نگیرد ، رویدادهای مشابه كشورهای عربی می تواند در این منطقه نیز بروز كند .
آساق ** 337**1579* انتشار: مرضیه فاتحی
تاریخ انتشار: ۲۵ دی ۱۳۹۶ - ۱۰:۲۸
باكو - ایرنا- تركمنستان با اقتصاد تك محصولی و وابسته به صادرات گاز ، مانند همه كشورهای متكی به ذخایر انرژی با افت قیمت جهانی انرژی در چند سال اخیر در وضعیت خوبی بسر نمی برد و در سال 2017 مشكلات اقتصادی این كشور ابعاد جدیدی به خود گرفته است .