چلنگرانی با كوره های رو به خاموشی

به گزارش ایرنا با گذر از بازار تاریخی ارومیه و توقف در راسته ' دمیرچی لر' یا آهنگران می توان تعداد انگشت شماری از چلنگران را به نظاره نشست اما افول این هنر صنعت را نیز نمی توان كتمان كرد.
روزگاری چلنگران بخش قابل توجهی از ابزار كشاورزان و روستائیان این استان را با آهن گداخته ای كه از كوره های آتش بیرون می آوردند و ضربه های پتكی كه به زور بازوان آنان پیونده خورده بود، شكل می دادند؛ آهنگرانی چون حاج میرزا قلی زاده كه این هنر صنعت را از پدر به ارث برده اند و گاه هشت دهه سابقه كار دارند.
به گفته وی امروزه كمی بازار كساد شده و آن رونق سابق را ندارد و در حقیقت زندگی امروزی و استفاده مردم از ابزار آلات نوین، فضا را برای این صنعت قدیمی تنگ كرده است.
حاج میرزا هیچ انتظاری از كسی ندارد و خیلی ساده و بی ریا می گوید: روزی رسان خداست و ما به روزی كم هم قانع هستیم؛ راسته چلنگران در بازار تاریخی ارومیه پا برجاست و ما به كارمان عشق می ورزیم.
آن سوی این راسته، هنرمند پیر دیگری كه پتك بر آهن گداخته می كوبد، به خبرنگار ایرنا گفت: رسانه های ارتباط جمعی بارها برای تهیه گزارش به بازار تاریخی ارومیه آمده اند اما هیچ مسئولی تاكنون به این راسته سری نزده است.
این هنرمند پیشكسوت با تاكید بر اینكه چراغ این صنعت رو به خاموشی است و جانشینی برای آنان وجود ندارد، ادامه داد: سكوت راسته چلنگران باید شكسته شود و یكبار دیگر شور و نشاط دوباره به راسته باز گردد؛ آثار تولیدی ما از كیفیت بالایی برخوردار بوده و بسیاری از آنها سالهاست كه در دست كشاورزان جا خوش كرده است.
به گفته یك كارشناس صنایع دستی امروزه در هر كدام از شهرهای این استان كه شغل اغلب مردم كشاورزی است، تعداد صنعتگران فعال در زمینه چلنگری یا آهنگری سنتی به بیش از 10 نفر نمی رسد.
جعفر بهرام نژاد با اشاره به قدمت 200 ساله این هنر صنعت، ابراز امیدواری كرد تا با حمایت های متولیان از نابودی صنایع دستی بومی و به ویژه هنر چلنگری جلوگیری شده و زمینه احیای مناسب آنها فراهم شود.
به گفته وی نخستین نشانه های استفاده از آهن به چهار هزار سال قبل از میلاد بر می گردد و در آن زمان آهن فلزی بسیار ارزشمند بود كه از آن سر نیزه و زیور آلات می ساختند ولی با دست یافتن به فنون استخراج آهن از كانی ها و معادن، كاربرد آن در زندگی روزمره افزایش یافت و صنعتگران این رشته كه آهنگر نامیده می شدند، در میان مردم و حاكمان از ارج و احترام زیادی برخوردار شدند.
وی ادامه داد: این صنعتگران را در جنگ ها و لشكركشی ها به پایتخت ها و مكان های امن می بردند تا هم از هنر آنان و هم از خودشان به عنوان اساتید این صنعت حفاظت كنند.
وی افزود: در تقسیم بندی صنایع دستی ایران این هنر در گروه صنایع دستی فلزی با عنوان چلنگری (آهنگری سنتی) قرار گرفته كه زیر رشته های آن شامل افزار فلزی، زمودگری و زره بافی است.
وی ادامه داد: گستره چلنگری در زمینه افزار فلزی تولیداتی مانند چاقوسازی، در زمینه زمودگری تولیداتی مانند انواع قفل و كلید، قندشكن و نظایر آن و در زره بافی نیز ساخت انواع زره های تزئینی است كه در مراسم مذهبی كاربرد دارد.
بهرام نژاد افزود: مواد اولیه مورد استفاده در چلنگری بیشتر از آهن آلات مستعمل، ورق های آهنی و فولادی و انواع میلگردها و همچنین خوراك مورد استفاده در كوره پخت، ذغال سنگ و نیز مواد سوختی است.
وی به ابزار آلات چلنگری اشاره كرد و گفت: كوره ذوب كه به صورت سنتی و با استفاده از آجر ساخته می شود، انواع پتك ها، چكش ها و انبرهای مخصوص شكل دهی اشیاء و نیز سندان های كوچك و بزرگ از ابزارهای چلنگری به شمار می رود.
وی اظهار كرد: برای انجام كار چلنگری، صنعتگر بعد از انتخاب آهن یا فولاد مناسب، قطعه مورد نظر را داخل كوره می گذارد به نحوی كه كاملا سرخ شده و قابلیت شكل پذیری داشته باشد و گاهی این عمل چندین بار تكرار می شود تا شیء مورد نظر ساخته و پرداخته شود.
وی ادامه داد: برای بعضی از تولیدات كار چكش خواری و پتك زدن به صورت طاقت فرسایی تكرار می شود تا ناخالصی های داخل آهن یا فولاد گرفته شده و محصول با كیفیت ساخته شود؛ از مهمترین مراحل ساخت این گونه محصولات روش آبدهی آهن یا سرد كردن آن است كه مهارت زیادی می طلبد.
به گفته وی برای ساخت محصولات بزرگتر 2 یا سه صنعتگر به صورت هماهنگ و با فاصله زمانی معین با پتك های بزرگ روی آهن ضربه می زنند؛ به طوری كه آهن گداخته و قابل شكل دهی می شود.
به گزارش ایرنا افول بسیاری از مشاغل سنتی در عصر حاضر با پیشرفت های تكنولوژی دور از انتظار نیست اما در عین حال صیانت از صنایعی كه بخشی از فرهنگ و هویت مناطق و ظرفیتی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به شمار می رود، نباید از دید برنامه ریزان و به ویژه قانونگذاران دور بماند.
8135/3072
** گزارشگر: شهین بیدادرس ** انتشار: علیرضا فولادی