اگروتوريسم؛ گردشگري كشاورزي

احمدرضا فيضي پور كارشناس مسئول مديريت جهاد كشاورزي شهرستان آزادشهر در ماهنامه داخلي سازمان جهادكشاورزي گلستان نوشت: در نواحي روستايي مزارعي وجود دارند كه با داشتن يك قابليت خاص يا چشم انداز بسيار مناسب، ممكن است به عنوان مكاني براي گذران اوقات فراغت از سوي بازديدكنندگان شهري يا غيربومي انتخاب شوند. گردشگرانِ گريزان از محيط هاي پرازدحام و متراكم شهري و در سيطره تكنولوژي به دنبال يافتن مكان هاي جديد براي تجربه هاي متفاوت گردشگري هستند و كشاورزان براي افزايش درآمد خود، ارائه خدمات گردشگري و گشودن فضاي مزرعه بر روي بازديدكنندگان را به عنوان يك تنوع در عملكرد مزرعه و منبع درآمد جديد مي پذيرند.
گردشگران در تعطيلات از خدمات كشاورزان در مزرعه يا باغ بهره مند مي شوند، اقامت شبانه در خانه كشاورزي يا سياه چادر عشاير پيدا ميكنند، محصولاتي كه نياز دارند را خودشان برداشت و يا حتي بخشي از توليد را تأمين مالي مي كنند تا نياز خانواده با نظارت خود آن ها توليد شود و در ازاي بهره مندي از اين خدمات، مبالغي به كشاورز پرداخت مي كنند.
از آنجا كه گردشگري كشاورزي، در محيط هاي روستايي انجام مي شود كه قطعاً نسبت به شهرها، هزينه هاي پايين تري دارند، امكان گردشگري نه تنها براي قشر مرفه، بلكه براي اقشار متوسط و بعضاً ضعيف جامعه نيز وجود دارد. از اين رو كشور در بخش توريسم داخلي مي تواند از جمعيت عظيم طبقه متوسط و ضعيف نيز كسب درآمد كند.
بطور كلي گردشگري كشاورزي يك شيوه محرك ركود اقتصادي در نواحي روستايي است كه آثار آن عبارتند از گسترش بهره برداري از مزرعه، نوآوري در درآمدسازي و كسب درآمد مازاد، يافتن مصرف كنندگان جديد محصولات كشاورزي، افزايش آگاهي و استفاده از محصولات و خدمات محلي، درك و توجه بيشتر به اهميت نگهداري زمين هاي مورد استفاده، كسب درآمد براي اعضاي خانوار كشاورز و ديگر كساني كه در مزرعه كار نمي كنند، تشويق كشاورزان به ادامه كشاورزي، كمك به احيا و توسعه سنت ها، هنرها و صنايع محلي، افزايش و احياء نمادهاي محلي براي جلب توجه بازديدكنندگان، پيشرفت و بهبود فرهنگ، نيازمندي به مديريت محيطي سالم براي چشم انداز روستايي، تدارك فرصت براي مديريت بحران هاي اقتصادي در زمينه كشاورزي، افزايش پايداري در طولاني مدت براي تجارت كشاورزي، افزايش درآمد و ارتقاء سطح زندگي ساكنان، حفظ بافت سنتي روستاها و جلوگيري از مهاجرت.
ابزارهايي براي رسيدن به اين مهم نياز است كه اولين و مهم ترين آن ها، فرهنگ سازي در ميان جوامع محلي و باغدار و كشاورز از يك سو و مسافران و گردشگران و همچنين مسئولان از ديگر سو است. فرهنگ سازي در ميان جوامع محلي از اين نظر مهم است كه بدانند راه اندازي اين نوع گردشگري به نفع آنهاست و به كاهش هزينه ها، درآمدزايي، اشتغال، شهرت، توسعه صنايع دستي و ...مي انجامد.
ساير ابزارهاي مهم در توسعه اگروتوريسم كه بايد مد نظر كشاورزان و مسئولين باشد، تنوع بخشي خصوصاً در مورد محصولات باغي، توسعه گلخانه هاو محصولات گلخانه اي، اطلاع رساني دقيق جهت جذب گردشگر و تدوين برنامه هاي مناسب جهت ايجاد يا توسعه مناظر زيبا كه گردشكر را مجذوب خود نمايد، توجه به راه هاي ارتباطي مطلوب با دسترسي آسان به مناطق گردشگري و زمين هاي كشاورزي و باغات، فراهم كردن امكانات و زيرساخت ها و خدمات اقامتي و رفاهي براي اقامت گردشگران، خدمات انتظامي براي فراهم كردن محيط امن و پيش بيني شده در سطح مطلوب، به نحوي كه دغدغه ي ذهني براي گردشگر ايجاد نگردد و بتواند به راحتي ضمن استفاده از جنبه هاي تفريحي و رفاهي منطقه، با رضايت كامل در بخش هاي مختلف هزينه نمايد، انتخاب مزارع و باغات پايلوت و مناطقي كه داراي نزديكي بيشتري با عوامل طبيعي بوده و تكنولوژي ها و فناوري هاي نوين انسان در آنها دخالت كمتري داشته است با تنوع زيستي كشاورزي بالا و چشم اندازهاي طبيعي غني جهت تبليغ و جذب گردشگر و مهمتر از همه، برنامه ريزي است.
بازسازي و تغيير كاربري بخشي از اماكن روستايي به مكانهايي كه در آنها مي توان براي يك يا دو روز يا حتي چند ساعت از طبيعت بهره برد و از محصولات بومي و اصيل روستا استفاده كرد، مي تواند مرحلۀ اول ايجاد اين صنعت باشد. اين اماكن بدين ترتيب تبديل به نوعي مهمانسراي خانگي مي شوند كه در آن مسافر (گردشگر) مانند عضوي از خانواده بوده و در صورت تمايل، مي تواند در امور روزمرۀ روستا و فعاليت هاي آن شركت كند.
هرچند تاكنون اقداماتي در برخي از استان ها و مناطق در جهت توسعه توريسم كشاورزي انجام گرفته است؛ نظير برگزاري جشن برداشت زعفران درآزادشهر، خرمن در گرگان، زغال اخته در قزوين، لوبيا در اهر و ...، كه در جلب نظر گردشگران داخلي تاحدي موفق بوده اند ولي به نظر مي رسد كافي و مؤثر نبوده و گسترش فعاليت هاي اينچنيني و با هدف جذب گردشگران خارجي را مي طلبد.
نبود تورهاي تخصصي براي معرفي توريسم و توان روستايي نيز تأثير مهمي در توسعه نيافتگي اگروتوريسم و توريسم روستايي دارد، كما اينكه در حال حاضر دفاتر مسافرتي ترجيح مي دهند كه بيشتر در حوزه جهانگردي فعاليت كنند تا ايرانگردي و اگروتوريسم.
استان گلستان به دليل دارا بودن شرايط اقليمي خاص، آب و هواي مناسب، خاك حاصلخيز، تنوع قوميتي شامل تركمن ها، فارسي زبانان، سيستاني ها، بلوچ ها، ترك ها، مازنداني ها و قزاق ها) با آداب، رسوم و سنت هاي خاص هركدام (نقاط باستاني بخصوص برج قابوس، مدرسه عماديه، موزه گرگان، كاروانسراي قزلق، ميل رادكان، پل هاي شاه عباسي، روستاي فارسيان قانچي و ...، صنايع دستي منجمله ابريشم بافي، پشتي، جاجيم و قاليچه تركمني و غذاهاي محلي نظير كنجدي، بابتو، مارمرده، نان كاك، نان شيرمال و ...و بازارهاي محلي و مرزي، ظرفي تهاي فراواني در زمينه گردشگري دارد. وجود آب و هواي متفاوت در مناطق مختلف استان و پراكندگي روستاها و زمين هاي كشاورزي در مناطق مختلف كوهستاني و جلگ هاي، ظرفي تهاي فراواني براي توليد انواع محصولات كشاورزي به وجود آورده است كه اين، خود عامل مهمي در جذب گردشگران طبيعت و توسعه گردشگري كشاورزي است.
در استان گلستان بيش از 72 نوع محصول مهم زراعي و باغي همچون گندم، جو، سويا، كلزا، پنبه، ذرت، برنج، زيتون، هلو، زعفران، گياهان دارويي و ... توليد مي شود كه در برخي از اين محصولات، به لحاظ كمي و كيفي رتبه هاي بالا در كشور را در اختيار دارد. همچنين انتخاب 37 روستاي هدف گردشگري در استان در سال 94 نشان مي دهد كه پتانسيل بسيار مناسبي در جذب گردشگران بومي و غيربومي و توسعه توريسم روستايي و از قبِلَ آن، گردشگري كشاورزي وجود دارد كه بايد حداكثر استفاده از آن به عمل آيد.
در روستاي وامنان شهرستان آزادشهر كه خاستگاه زعفران در استان است، توسعه توريسم زعفران از طريق برگزاري جشنواره، همايش و نمايشگاه و با در نظرگرفتن ساير نيازمندي ها منجمله اقامتگاه، امنيت، راه روستايي، حمل ونقل و ...، مي تواند منجر به وقوع اتفاقات خوشا يند در منطقه، شهرستان و استان در زمينه گردشگري و جذب گردشگران داخلي و حتي خارجي شود. در اقامت چندروزه گردشگران در اين نواحي، ضمن آموزش عملي كاشت و داشت زعفران، در مزرعه اقدام به برداشت زعفران مي كنند، در خانه هاي روستايي ساكن شده، اقدام به تميز و خشك كردن زعفران نموده، غذاهاي محلي مصرف كرده، در بازي ها، مسابقات، سرگرمي هاي محلي، مراسم عروسي وجشنواره ها شركت كرده، از پياده روي، سواركاري و ماهيگيري لذت برده و نهايتا با جاذبه هاي سنتي و نقاط ديدني روستا آشنا مي شوند.
راهكارهايي براي رشد صنعت گردشگري كشاورزي به اين شرح پيشنهاد مي شود: فرهنگ سازي گردشگري كشاورزي در بين شهروندان و كشاورزان، انجام مطالعات و تحقيقات لازم براي تدوين طرح توسعه، برنامه ريزي، توسعه تدريجي و تنوع بخشي در توليدات، توسعه زيرساخ تها و امكانات در جامعه ميزبان، تأسيس دفاتر جذب توريسم در روستاها و روستاگردي و ايرانگردي دركنار جهانگردي، انجام اقدامات فرهنگي و زيباسازي محيط روستاها، انتشار كتابچه ها و بولتن هاي تبليغي از اماكن و جاذبه هاي توريستي روستا، ايجاد بازاچه هاي محلي، موقت، كنار مزرعه اي و جاده اي) خصوصا در مناطق پرتردد (جهت عرضه بي واسطه محصولات كشاورزي به گردشگر، راه اندازي مهمان سراهاي توريستي و محلي، برنامه هايي نظير موسيقي و غيره، توليد و پخش برنامه هاي راديويي و تلويزيوني از اماكن و مناظر زيبا و دلنشين روستاها، انتخاب و گزينش تعدادي از روستاهاي شاخص و معرفي آن ها ) كه وامنان آزادشهر داراي شاخص هاي موردنظر است (مجهز كردن آنها به امكانات و وسايل رفاهي و تفريحي و ترويج فرهنگ توريسم در آنها، برگزاري جشنواره هاي صنايع دستي، محصولات كشاورزي و آداب و رسوم، فراهم آوردن شرايط گردشگري و تفريح گردشگران در فضاي باز مزرعه و ايجاد فرصت آموزش به گردشگران علاقمند به يادگيري اصول كشاورزي به صورت عملي و كاربردي و حمايت از اين فعاليتها و در اختيار قرار دادن تسهيلات با بهره مناسب.
به نظر مي رسد تعامل بين دستگاه هاي متولي نظير محيط زيست، ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، شهرداري، جهادكشاورزي و ساير ارگانهاي ذيربط ) بسته به مورد(و با مديريت واحد نظير استانداري و فرمانداري ها بايد بيشتر باشد تا شاهد ايجاد تحولي عظيم در توسعه پايدار استان خصوصا در بخش گردشگري و كشاورزي باشيم.
6204/2729