عمق تمدن و تاریخ در خراسان رضوی تا بدان جاست كه كهن‌ترین دست افزارهای مكشوفه در این استان متعلق به 800 هزار سال پیش است. این امر گویای عمق زمانی تاریخ، فرهنگ و تمدن در سرزمین خراسان و حضور و زیست انسانهایی از اقوام مختلف در این خطه است. قدمت اغلب محوطه ها در خراسان رضوی نیز از حدود 6 هزار سال پیش آغاز می شود و تا دوران اسلامی را دربرمی گیرد.
هم اكنون افزون بر 100 هزار اثر تاریخی قابل ثبت در فهرست آثار ملی در این استان وجود دارد كه تاكنون تنها یك هزار و 500 اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است كه البته حال و روز خوبی ندارند و غبار بی توجهی بر چهره، ترك های بی مهری بر اندام و داغ فراموشی بر دل این آثار نمایان است.
كوتاهی در حفاظت از میراث فرهنگی، سیمای این یادگاران هویت و تاریخ ملی را خراشیده و داغی جاودانه بر پیكره این آثار انداخته و از این رو دیگر عجیب نیست اگر هر از چند گاهی خبر تخریب یك اثر تاریخی توسط یك مجموعه و یا مشاهده تصاویر حال و روز ناخوش یك اثر ملی در خطه خراسان رضوی به گوش برسد.
شگفت آور نیست كه پس از اذان صبح روز 25 دی ماه بشنوی كه بنای مسجد تاریخی حوض معجردار مشهد، با بیش از 180 سال قدمت توسط شهرداری منطقه ثامن، بدون هیچ مانع و مشكلی فرو ریزد و این اثر تاریخی نیز در كنار آثاری همچون خانه حناساب، خانه جوان صبور، سرای تركمن و سرای فولادكار، خانه سبزواری های 1 و 2 و خانه تمدنی، برای همیشه از عرصه تاریخ محو شود.
تخریب مهدیه عابدزاده، نخستین مهدیه كشور كه در سال 1325 تاسیس شد و به عنوان یك مكان رویداد تاریخی توسط مالك آن تخریب شد، تخریب ژئوپارك كمر مقبولا، سنگ نبشته های تاریخی با قدمت 3500 ساله كه بدون حفاظت اكنون به جولانگاه یادگارنویسان بدل شده و در حال تخریب است، تخریب دره تمدن ها، تخریب قصر بلقیس (كوشك سلامه) در خواف كه بر اثر بی توجهی و تاخیر در بازسازی دچار آسیب های جدی شده است نیز از دیگر نشانه های بی توجهی به این عرصه و زخم های برجای مانده بر پیكر آثار تاریخی خطه تمدن خیز خراسان رضوی است.
*چوب ناهماهنگی بر سر آثار تاریخی
رئیس كمیسیون عمران شورای اسلامی شهر مشهد در این زمینه به خبرنگار ایرنا اظهار كرد: مشكل اساسی در این زمینه عدم هماهنگی مجموعه مدیریت شهری و اداره كل میراث فرهنگی استان است.
محمدهادی مهدی نیا بیان كرد: اگر مانند همه دنیا ساختار یكپارچه برای نحوه مواجهه با میراث فرهنگی در قانون وجود داشته باشد، قطعا در تعامل میان شهرداری و میراث فرهنگی شاهد نتایج مفید و نه مخرب برای آثار تاریخی خواهیم بود.
وی تصریح كرد: این وضعیت نابسامان در مواجهه با آثار تاریخی، نشان از خلل قانونی و موثر نبودن ساختارها دارد كه یك مجموعه برای منافع اقتصادی اقدام به تخریب آثار تاریخی می كند و یك مجموعه صرفا به ثبت آثار در فهرست ملی می پردازد.
* رهاشدگی پس از ثبت ملی آثار
این عضو شورای اسلامی مشهد با بیان اینكه اداره كل میراث فرهنگی در حوزه شناسایی و ثبت آثار در فهرست ملی بسیار خوب عمل كرده است، افزود: اما مساله اصلی این است كه با توجه به حجم اعتباراتی كه برای بازسازی، بهسازی و مرمت آثار تاریخی در نظر گرفته می شود شاهد نگاه موزه ای به آثار ملی هستیم و توجه به حفظ و مرمت آثار با این نگاه كه در زندگی جاری مردم و گردشگری شهر تاثیرگذار است، بسیار ضعیف می نماید.
مهدی نیا گفت: در اكثر غریب به اتفاق شهرهای اروپایی پهنه ها و سایت های تاریخی و میراثی به گونه ای در نظر گرفته می شود كه در مسیر این حوزه های گردشگری، زندگی جاری شهر هم بر سر جای خود باشد و زیبایی های زندگی در چهره آثار تاریخی قدیمی رخ نمایی كند، حال آنكه در شهر ما چنین نیست.
وی اظهار كرد: هم اكنون میراث فرهنگی صرفا به ثبت آثار می پردازد و به جای مرمت و حفظ اثر، اقدام به ایجاد محدودیت برای مردم و اشخاص می كند.
وی تصریح كرد: حوزه قوانین و مقرارت ما نیز مبتلا به نگاه موزه ای صرف به میراث فرهنگی و آثار تاریخی است حال آنكه اعتبارات لازم برای مواجهه صحیح با آثار تاریخی را نداریم .
وی گفت: به عنوان مثال برای مرمت خانه تاریخی 'توكلی' كه نیازمند اعتباری 20 میلیارد ریالی است تنها 200 میلیون ریال اعتبار منظور شده كه این وضعیت بودجه ای برای مرمت آثار تاریخی شامل همه آثار ملی می شود.
وی ادامه داد: در این وضعیت ثبت آثار در سایه بی توجهی به حفاظت و مرمت آن، به محض اینكه در راستای تمایلات مردمی، شهری و اقتصادی اتفاقی برای یك اثر تاریخی می افتد بلافاصله موضوع رسانه ای می شود حال آنكه علت اصلی رهاشدگی و بی توجهی به شاخصه های تاریخی و ضرورت حفظ و صیانت از آثار است.
وی اظهار كرد: نحوه مواجهه قوانین با آثار تاریخی و میراث فرهنگی در شهرهای مختلف یكسان است حال آنكه باید بنا به شرایط و ویژگی های هر شهر، این نگاه متفاوت و اعتبارات نیز متفاوت تر باشد.
وی با بیان اینكه بافت اقتصادی و فرهنگی مشهد با سایر شهرها كاملا متفاوت است، افزود: در اطراف حرم رضوی به جز كاركرد سكونتی، به دلیل حضور زائران، كاركرد میزبانی زائران در وجوه مختلف را نیز شاهدیم كه همین امر موجب شده طی دهه های گذشته تغییر فرم و كالبد بافت پیرامونی حرم رقم بخورد.
وی افزود: به همین دلیل اگر چه قدمت حرم رضوی به بیش از 1200 سال می رسد اما عمر خانه ها و بافت پیرامون حرم به 400 سال هم نمی رسد و علت آن بافت اقتصادی شهر است كه موجب بالا بودن تغییر و تحولات است. حال آنكه در شهرهایی مانند یزد و اصفهان چنین وضعی را شاهد نیستیم.
*نگاه توسعه ای با توجه به حفظ هویت شهر
مهدی نیا تاكید كرد: باید برای اصلاح وضعیت موجود در حوزه میراث فرهنگی بخصوص در مشهد از چهارچوب های گذشته بیرون آمد و مدیریت شهری و دست اندركاران توسعه شهر علاوه بر توجه به مسائل و منافع اقتصادی؛ به هویت شهر، میراث فرهنگی و حفظ آن نیز توجه و حساسیت داشته باشند.
وی تاكید كرد: در گام نخست نیازمند این تغییر گفتمان هستیم و سپس در بعد قوانین و اعتبارات توجهات را به نیازها و ضرورت ها جلب كرد.
وی تصریح كرد: میزان تقابل شهرداری های كشور با سازمان میراث فرهنگی در خیلی از شهرها و مناطق بالاست و این به معنای مشكل در ساختار است كه باید در سطح كلان اصلاح شود.
*عملكرد ضعیف میراث فرهنگی
عضو كمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا اظهار كرد: متاسفانه سرجمع عملكرد اداره كل میراث فرهنگی در زمینه حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی بسیار ضعیف است.
حجت الاسلام نصرالله پژمان فر بیان كرد: اندك نگاهی به خروجی عملكرد این اداره كل در حوزه میراث فرهنگی نشان می دهد كه تخریب آثار ملی، عدم مرمت، حفظ و مراقبت از آثار تاریخی و بی توجهی به آثار تاریخی در شرف نابودی و تخریب، بسیار بالاست.
وی گفت: این اداره كل بخصوص در موارد اخیر در مسائل مربوط به آثار تاریخی بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی كارنامه موفقی نداشته است.
وی تصریح كرد: نابودی و از میان رفتن شمار زیادی از آثار تاریخی ملی كه سرمایه های ملی محسوب می شوند، حاصل مدیریت ضعیف در این زمینه است و علت این ضعف در ضعف ساختاری است.
*ایجاد وزارت میراث فرهنگی، راه برون رفت
پژمان فر ادامه داد: ساختار سازمان میراث فرهنگی در حال حاضر توانایی انجام ماموریت های عظیم و فراوان را ندارد و مانند آن است كه از یك وانت بار ضعیف، انتظار حمل بار یك تریلی را داشته باشیم.
وی بیان كرد: انجام ماموریت های فراوان در سه حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این سازمان امكان پذیر نیست و راه برون رفت از این وضعیت، ارتقای آن به وزارتخانه است.
نماینده مردم مشهد اظهاركرد: تبدیل این سازمان به وزارتخانه مخالفان فراوانی را هم دارد كه عمدتا به دلیل نگاه شخصی و منفعتی است.
پژمان فر تاكید كرد: حفظ میراث فرهنگی صرفا با ارتقای این سازمان محقق می شود در غیر این صورت با ادامه وضعیت موجود هر سال سرمایه های میراثی و هویتی كه سرمایه هایی تجدید ناپذیر هستند، از میان می روند.
وی با بیان اینكه ارتقای سازمان میراث فرهنگی به وزارتخانه در پی یك كار كارشناسی جامع و كامل در دستور كار است، افزود: پس از تصویب نهایی لایحه بودجه سال 97 كل كشور، طرح مذكور در صحن علنی مجلس مورد بررسی قرار می گیرد.
*دغدغه های فراوان و عملكرد ضعیف در حوزه میراث فرهنگی
معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد نیز گفت: هم اینك وضعیت میراث فرهنگی و آثار تاریخی استان اصلا خوب نیست و شاهد عملكرد بسیار ضعیفی در این حوزه هستیم.
قاضی محمد بخشی محبی اظهار كرد: هم اكنون هزار و 800 مورد اثر تاریخی در استان وجود دارد كه یا باید در فهرست آثار ملی ثبت شود و یا باید حفاظت و مرمت شوند كه این موارد از دغدغه های اصلی حوزه دادستانی است.
وی بیان كرد: با توجه به وضعیت كنونی استان در حوزه حفاظت از آثار تاریخی و میراث فرهنگی و با عنایت به امكانات كم اداره كل میراث فرهنگی و كمبود نیرو در یگان حفاظت آن اصلا نمی شود نمره قبولی به حوزه نظارت و نگهداری از آثار تاریخی این اداره داد.
وی تصریح كرد: كمبود امكانات و نیرو توجیه مناسبی برای وضعیت نابسامان حوزه میراث فرهنگی نیست زیرا در شورای حفظ حقوق بیت المال بارها اعلام شده است كه سازمان های عضو این شورا آماده هرگونه همكاری در این زمینه هستند.
قاضی بخشی محبی گفت: حتی سازمان های مردم نهاد متعدد و دوستداران میراث فرهنگی كه شمار فراوانی در استان دارند، حاضرند در این زمینه همكاری كنند اما گویا اداره كل میراث فرهنگی در این زمینه توجه لازم را ندارد.
وی با بیان اینكه میراث فرهنگی امانتی در دست ماست كه باید به سلامت و كامل به دست نسل های آینده رسانده شود، افزود: قولهای مدیركل جدید میراث فرهنگی استان نشان از افزایش توجه به این بخش دارد كه امیدواریم در زمان كوتاهی شاهد تحقق وعده ها در این رابطه باشیم.
وی تاكید كرد: با توجه به سابقه احضار مدیركل قبلی میراث فرهنگی استان و مفتوح بودن موضوعات مربوط به بی توجهی و نابسامانی میراث فرهنگی، در صورت تداوم روند فعلی مدیركل جدید و در صورت نیاز مدیران كل سابق این اداره كل برای بیان توضیحات فراخوانده می شوند.
معاون دادستان مشهد بیان كرد: توقع دادستانی نسبت به موضوعات و دغدغه های میراث فرهنگی در استان جامه عمل نپوشیده و موضوعات مربوط از سوی دادستانی رصد می شود.
بخشی محبی گفت: گزارش های مردم و دوستداران میراث فرهنگی از شهرهای مختلف نشان از حال نامساعد آثار تاریخی در دیگر شهرستانهای استان نیز دارد.
وی گفت: به عنوان مثال به رغم وجود آثار تاریخی بسیار مهم و قدیمی در استان تنها یك اثر تاریخی استان در فهرست آثار جهانی ثبت شده است در حالی كه انتظار می رود آثاری همچون مجموعه تاریخی توس در فهرست جهانی ثبت و به جهانیان معرفی شود.
* 110 اثر تاریخی خراسان رضوی نیازمند مرمت اضطراری
معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز با اشاره به اینكه هم اكنون 110 اثر تاریخی استان نیازمند مرمت و بازسازی اضطراری اند، افزود: امسال برای 50 اثر از این تعداد برنامه مرمتی طراحی و در دست اجرا قرار گرفته است.
مرجان اكبری گفت: از جمله آثار تاریخی فهرست مرمت فوری امسال می توان به آرامگاه عبدالرحمن گهواره گر و پل چشمه گیلاس در چناران، ورودی شماره 2 قنات قصبه گناباد، مجموعه تاریخی بابالنگر خوشاب، مزار كبودانی خواف، مصلای طرق و مسجد تاریخی گناباد، رباط شوریاب و برنامه حفاظتی سنگ نگاره های طرقبه شاندیز اشاره كرد.
وی با بیان اینكه استان خراسان رضوی هزار و 500 اثر، بنا، محوطه و تپه تاریخی و آثار معنوی و مكان رویداد ثبت شده در فهرست ملی دارد، افزود: از مجموع اعتبارات پارسال در حوزه معاونت میراث فرهنگی تنها حدود 35 درصد، معادل 45 میلیارد ریال، تخصیص یافت.
وی ادامه داد: امسال نیز مجموع اعتبار مصوب در این حوزه 110 میلیارد ریال است كه 77 میلیارد ریال آن در نیمه نخست به شكل اوراق خزانه اسلامی تخصیص یافته است.
اكبری تاكید كرد: سعی داریم در انجام وظایف و حفاظت و مرمت آثار تاریخی كوتاهی نشود اما كمبود بودجه و اعتبار مهمترین مشكل ما در این زمینه است.
تلاش های خبرنگار ایرنا برای دریافت پاسخ و توضیحات مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در خصوص موارد مطرح شده بی نتیجه ماند.
گزارشگر: آرزو جاودانی
5132/7496
تاریخ انتشار: ۱۵ اسفند ۱۳۹۶ - ۱۱:۰۳
مشهد- ایرنا- حفاظت از آثار و بناهای باستانی و تاریخی به عنوان بخش هایی كوچك و به یادگار مانده از هویت، تاریخ و تمدن هر قوم و ملت، وظیفه همگان و بویژه متولیان قانونی و دستگاههای مسئول است اما این میراث تاریخی در استان خراسان رضوی حال و روز چندان مساعدی ندارند.