'چَرشنبه بایرامی' نماد رویش پاكی و گرمی مردم آذربایجان

به گزارش ایرنا، بعد از ظهر روز سه شنبه آخر سال و به عبارتی شب چهارشنبه در مقابل خانه ها تلی از هیزم خودنمایی می كند و وقتی خورشید غروب كرد، هیزم ها برافروخته می شود.
دختران آذری نخستین كسانی هستند كه از روی آتش می پرند و برای خوشبختی خود می گویند 'آتیل باتیل چارشنبه، بختیم آچیل چارشنبه' و سپس كودكان و جوانان و حتی مردان و زنان از این شادی بی نصیب نمی مانند و صدای هلهله جوانان در آخرین چهارشنبه سال فضا را پر می كند.
افروختن آتش كه تمام شد، مردم به خانه ها بر می گردند و كوچكترها بر سر سفره های غذا و میزهای مزین به آجیل، گردو، بادام و تخم مرغ رنگ شده بزرگان می نشینند.
غذای مخصوص این سفره ها در بیشتر خانه ها 'كوفته شورباسی' یا همان كوفته است و در كنار آن دلمه كلم و برگ مو نیز قرار می گیرد.
هدیه بردن یا 'چَرشنبه لیق' رسم دیگر چهارشنبه سوری در آذربایجان است و در این روز برادر به خواهر'چارشنبه لیق' یا هدیه ای می برد و در مقابل خواهر نیز پیراهن و جوراب یا هدیه دیگری به برادرش می دهد.
فرستادن خنچه خانواده داماد به خانواده عروس هم از رسم های دیرینه این روز در خطه آذربایجان است و این خنچه را آئینه، لباس، طلا و شرینی تشكیل می دهد.

** شال سالاماق، زیباترین سنت چهارشنبه سوری آذربایجان
یك مردم شناس 'شال سالاماق' را زیباترین سنت چهارشنبه سوری در دیار آذربایجان عنوان كرد و افزود: در این شب پنجره ها و درها باید باز یا نیمه باز می ماند چون جوانان، زنان، دختران و كودكان برای ' شال سالاماق' یا شال اندازی می آمدند و مدتی پس از شب شال های رنگانگی همانند روسری از لای پنجره یا در به اتاق انداخته می شد.
به گفته عیسی عزیز نژاد، شال ها همانند بادبادك به ریسمانی در بیرون بسته می شد و فردی كه برای شال اندازی و گرفتن تحفه مراجعه كرده بود، می گفت: 'بیزه چرشنبه لیق ورن' یعنی 'هدیه چهارشنبه سوری ما را بدهید'.
وی ادامه داد:هدیه ها شامل تخم مرغ رنگ شده، جوراب، بادام، گردو و پول بوده و صاحب خانه از گوشه شال می گرفت و هدیه ها را به آنها می بست و می گفت: 'چك، الله مطلبین وئرسین' یعنی ' بكش خدا آرزویت را برآورده كند '.
روزنه های سقفی در خانه های كاهگلی كه دارای تنوری برای پختن نان بوده، بهترین مكان برای انداختن شال شب چهارشنبه سوری بود و در گذشته جوانان به پشت بام می رفتند و شال های خود را از 'باجا' یا روزنه به درون خانه می انداختند و پس از دریافت هدیه های خود، آب خنك داخل كوزه های سفالی را به داخل خانه می پاشیدند و پشت بام را ترك می كردند.
این كارشناس مردم شناسی در اداره كل میراث فرهنگی آذربایجان غربی ادامه داد: علاوه بر شال كجاوه یا قوطی كه از مقوا درست شده و 2 شمع روشن در آن قرار می گرفت و یك طرف آن برای گذاشتن هدیه باز است از روزنه خانه های قدیمی برای دریافت هدیه انداخته می شد.

** شال اندازی و چهارشنبه سوری در منظومه حیدربابا
استاد شهریار در منظومه حیدربابای خود آئین شال اندازی را در قالب شعر اینگونه آورده است: بایرامیدی گئجه قوشی اوخوردی/ آداخلی قیز بیگ جورابین توخوردی/ هركس شالین بیر باجادان سوخوردی/ آی نه گوزل قایدادی شال سالاماق/ بیك شالینا بایراملیق باغلاماق/ شال ایسته دیم من ده ائوده آغلادیم/ بیر شال آلیب تئز بلیمه باغلادیم/ غلام گلیه قاشدیم، شالی سالادیم/ فاطمه خالا منه جوراب باغالادی/ خان ننه می یادا سالیب آغلادی/
این شعر را به زبان فارسی می توان در قالب زیر معنی كرد:
عید بود و مرغ شب آواز می خواند/ دختر نامزد شده برای داماد جوراب نقشین می بافت/ و هر كس شال خود را از دریچه ای می انداخت/ وه چه رسم خوبی است شال اندازی/ هدیه عیدی به شال داماد بستن/ من هم گریه كردم و شالی خواستم/ شالی گرفته و به كمر بستم/ شتابان به طرف خانه ی غلام (پسرخاله ام) رفتم/ و شال را آویزا ن كردم/ فاطمه خاله جورابی به شالم بست/ مادر بزرگم را به یاد آورد و گریه كرد.

** آئین آب پاشیدن در چهارشنبه سوری
به گفته مردم شناس اداره كل میراث فرهنگی آذربایجان غربی، در سه شنبه آخر سال و همزمان با شال اندازی، مراسم آب پاشیدن نیز اجرا می شود و بزرگ و كوچك با پاشیدن آب به روی یكدیگر با توجه‌ به مظهر روشنایی بودن آن، به یكدیگر آرزوی روشنایی و شادی می كنند.
عیسی عزیزنژاد ادامه داد: صبح چهارشنبه آخر سال هم مردم آذربایجان غربی قبل از طلوع خورشید كوزه به دست به كنار رودخانه ها می روند و پس از بازگشت آب كوزه را به چهارگوشه خانه می پاشند تا سالی پر خیر و بركت داشته باشند.
این مردم شناس افزود: صبح چهارشنبه سوری مردم ارومیه كنار رودخانه 'شهرچای' جمع می شوند و چندین بار از روی آب می پرند و به روی هم آب می پاشند.
بهرام اسدی، نویسنده ادبیات وفولكور آذربایجان نیز به خبرنگار ایرنا گفت: در فرهنگ آذربایجانی و در ماه اسفند چهار چهارشنبه وجود دارد كه عبارتند از موشتولوقچی (خبرچی)، كول (خاكستر)، قره (سیاه) و قیزیل (چهارشنبه طلایی) كه امروزه نیز به این نام ها معروف است.
وی ادامه داد: چهارشنبه آخر سال را در این منطقه 'آخیر چرشنبه' می گویند كه این چهارشنبه آخری نیز مهم تر از سایر چهارشنبه هاست و جشن های بزرگی در آن برپا می شود.
اسدی اضافه كرد: مردمان این خطه اولین چهارشنبه سال را 'یئل چرشنبه سی' منسوب به باد می دانند و اعتقاد دارند كه در آن روز باد خواهد وزید، دومین چهارشنبه را ' توپراق چرشنبه سی' منسوب به خاك، سومین را ' اود چرشنبه سی' یا آتش و چهارمین چهارشنبه ماه اسفند را منسوب به آب می دانند و معتقدند كه در این زمان از یخ بستن خاك كاسته می شود و زمین نفس می كشد.
نویسنده ادبیات و فولكور آذربایجان ادامه داد: منابع تاریخی نشان می دهد كه آتش در میان مردم منطقه آذربایجان جایگاه والایی داشته است و مردم این خطه حافظ آتش بوده اند و بر همین اساس در آخرین چهارشنبه سال مردم آتش می افروزند و از روی آتش می پرند.

* مراسم چهارشنبه سوری با استفاده از مواد محترقه تحریف شده است
نویسنده ادبیات و فولكور آذربایجان با انتقاد از تحریف مراسم چهارشنبه سوری در آذربایجان، اظهار كرد: متاسفانه این رسم كهن و اصیل امروزه به دست عده ای تحریف شده و چهره واقعی آن تغییر یافته و شكل كاریكاتوری به خود گرفته است.
بهرام اسدی بیان كرد: استفاده از ترقه، مواد منفجره و خطرناك جای آتش را گرفته و آسیب های زیادی به جامعه زده است و نكته مهم اینكه هیچ كدام از این اقلام جایی در آئین چهارشنبه سوری نداشته و تنها ساخته برخی افراد است.
وی افزود: رفتار خشونت آمیز و مغایر با عرف و منش جامعه نظیر آنچه كه امروزه تحت عنوان چهارشنبه سوری شاهد آن هستیم در هیچ كدام از آئین های ایرانی و آذربایجانی دیده نشده است.
اسدی ادامه داد: كسانی كه با منفجر كردن ترقه و پراكندن آتش، سلامتی مردم را هدف قرار می دهند با تن دادن به رفتاری آمیخته به هرج و مرج روحی، آئین چهارشنبه سوری را تحریف می كنند.
3072/8135
گزارش از شهین بیدادرس