شهرستان خواف پيش از اسلام جزئي از قلمرو پارتيان بوده و سابقه تاريخي آن به چندين هزار سال قبل مي رسد كه در عهد اشكانيان و ساسانيان جزو شهرهاي آباد ايران بود اما امروزه وسعتي در حدود يك دهم خواف قديم دارد.
شهرستان مرزي خواف از شمال به شهرستان رشتخوار، از شرق به افغانستان و شهرستان تايباد، از جنوب به قاين و از غرب به شهرستان هاي گناباد و تربت حيدريه محدود مي شود.
اين شهرستان در طول تاريخ محل عبور شاخه اي از جاده ابريشم به طول 10 هزار كيلومتر بوده است كه در قرن اول قبل از ميلاد پايتخت وقت كشور چين را از طريق هرات به ايران وصل مي كرد.
*منطقه حفاظت شده سيرخون
منطقه سيرخون به وسعت 54 هزار و 328 هكتار از سال 1391 به عنوان منطقه حفاظت شده به مناطق تحت مديريت سازمان حفاظت محيط زيست پيوست.
اين منطقه داراي 12 كيلومتر مرز مشترك با كشور افغانستان است كه با برخورداري از رودخانه كالشور مژن آباد زيستگاههاي تالابي، بياباني و جنگل دست كاشت گونه تاغ زرد از مناطق ديدني و گردشگري و توقفگاه و كريدور مناسبي براي پرندگان مهاجر محسوب مي شود.
بيش از 10 گونه انواع پرندگان آبزي و كنارآبزي همچون اردك كله سبز، سرحنائي، اردك مرمري، خوتكا، چنگر، اگرت سفيد، حواصيل خاكستري، سنقر تالابي، كبوتر چاهي و نوك پهن و اردك مرمري در منطقه حفاظت شده سيرخون مشاهده شده است.
* صنايع دستي شهرستان خواف
قالي بافي و گليم بافي از مهم ترين صنايع دستي مرسوم در منطقه خواف به شمار مي رود كه از گذشته هاي دور در اين منطقه رايج بوده است. در گذشته بيشتر قالي هاي 6 و 12 متري به دست تواناي زنان خوافي بافته مي شد و از چند سال قبل قاليچه هاي 2 تا 2.5 متري، پشتي و تابلو فرش و قالي هاي بزرگ هم به آن اضافه شده است.
بيشتر طرح هايي قالي و قاليچه ها و پشتي هاي دست باف خواف چهارگلي، گل سوزني، خشتي، تركمني، گل بلوچي، گاشه بند سفيد، كلاتگي، سنگاني و قاسم آبادي است.
*مجموعه تاريخي و فرهنگي خواجه يار
اين مكان در ارتفاعات موسوم به خواجه يار مشرف به شهر خواف واقع است و مشتمل بر گورستاني منسوب به شهداي صدر اسلام، بناي كوچك 2 طبقه و آب انباري از دوره قاجار است و جاذبه هاي تاريخي ارتفاعات خواجه يار با چشم انداز وسيعي به مركز شهر، تفريحگاه كوهستاني خوافيان و مناطق مجاور به شمار مي رود.
*مسجد جامع سنگان
بناي مسجد جامع سنگان واقع در پايين خواف از يادگارهاي معماري اوايل سده هفتم به شمار مي رود ، اين اثر مذهبي در ابتدا به صورت 2 ايواني ساخته شده و در حال حاضر داراي يك ايوان در ضلع غربي و رواق هاي طرفين است و در مقابل ايوان قبله، ايوان ديگري در ضلع شرقي قرار داشته كه تخريب و شبستاني جايگزين آن شده است.
نكته حائز اهميت در اين بنا تغيير وضعيت پايه هاي ايوان قبله به علت زلزله هاي متعدد است به طوري كه فاصله پايه هاي ايوان در مبنا از فاصله آن در پاكار طاق كمتر است.
* مسجد رباط زيارت آباد
اين مسجد جزئي از يك مجموعه معماري شامل رباط، خانقاه، آب انبار و سقابه مي باشد كه در هفت كيلومتري روستاي فدك قرار دارد و معماري آن مشتمل بر تالار وسيعي است كه بر فراز ديوار سنگي آن قاب سرتاسري آجري ايجاد شده و كتيبه اي آجري به شيوه كوفي در داخل قاب جاي داده شده است.
اين بنا در بررسي هاي سال 1367 كشف و در همان سال تثبيت و استحكام يافت.
*كوشك سلامه
بناي تاريخي كوشك سلامه خواف تا پيش از سال 1326 هجري شمي در زير تلي از خاك پنهان بود تا اينكه خاكبرداري و تجديد بناي آن آغاز شد.
كوشك مزبور مشتمل بر سه طبقه بوده و باز پيرايي آن با نماي آجري سبب شده اين بنا ظاهر ابنيه دوره صفويه را پيدا كند اما به استناد متون دوران اسلامي اين بنا از سده ششم در اين مكان وجود داشته است.
*مسجد ملك زوزن
مسجد ملك زوزن تنها بناي آجري به جا مانده از بقاياي شهر تاريخي زوزن و يادماني ارزشمند از شكوه و عظمت اين منطقه است ، نام بنا برگرفته از ملك ابوبكر بن علي زوزني بزرگترين حكمران اين خطه در دوره خوارزمشاهيان است كه به استناد كتيبه موجود مربوط به سال 615 هجري قمري است.
آنچه از معماري بنا باقي مانده، 2 ايوان كوچك و بزرگ مقابل هم در اضلاع شرقي و غربي است كه هسته بناي عظيمي بوده كه به عنوان مسجد - مدرسه بنيان گرديده و به دليل حملات سپاهيان مغول در 617 هجري قمري كار ساخت آن نيمه تمام رها شده است.
*مدرسه غياثيه خرگرد
مدرسه غياثيه خرگرد در مجاورت روستاي خرگرد به فاصله پنج كيلومتري خواف و بر سر راه تايباد واقع است.
اين مدرسه تاريخي از جمله ابنيه چهار ايواني و آجري است كه در زمان شاهرخ تيموري توسط 2 برادر معمار به نام هاي قوام الدين و غياث الدين شيرازي به سال 848 هجري قمري ساخته شده است.
بنا در 2 طبقه و با 32 غرفه و حجره، هشت تالار مربع در گوشه ها و 2 تالار بزرگ در طرفين هشتي ورودي به عنوان مسجد و مدرسه ساخته شده است.
* آس بادهاي نشتيفان
آس باد (آسيابهاي بادي) بنايي شكل گرفته از خشت و گل و متشكل از 2 واحد ساختماني شامل سالن اصلي آس باد در طبقه همكف و محفظه محيط چرخ و پره در پشت بام ورودي طبقه همكف در جهت مخالف وزش باد قرار دارد و در آن قطعات متحرك آس باد و سنگ هاي بزرگ و مدور قرار دارد و در نقطه اي ديگر از اين مكان انبارك گندم و غله است.
بخش فوقاني آسبادخانه نيز شامل يك تير عمودي و يك تير افقي بر روي چرخ و پره مي باشد، پره در مناطقي مانند خواف از چوب ساخته مي شود، آس بادها معمولا در كنار هم و متصل به يكديگر ساخته مي شوند كه يكي از دلايل آن مقاومت در برابر بادهاي 120 روزه است.
چرخش اين آسياب ها محتاج باد قوي، مداوم و طولاني 120 روزه سيستان است كه استان هاي خراسان، به ويژه خواف تا نهبندان را در برمي گيرد.
مراحل ثبت آسبادهاي خواف به عنوان دومين اثر خراسان رضوي در فهرست آثار جهاني در دست انجام است و سازمان يونسكو تحقق آن را منوط به آزاد سازي حريم آن كرده كه اقداماتي در اين راستا در دست انجام است.
*مزار پيراحمد خوافي
اين بنا مدفن پير احمد خوافي وزير دانشمند شاهرخ تيموري است كه به دستور وي ابنيه خيريه و عام المنفعه بسيار از جمله مدرسه غياثيه خرگرد، مزار زين الدين ابوبكر تايبادي، مسجد جامع هرات و ده ها اثر معماري ديگر بنيان نهاده شد.
مكان مزبور درون شهر خواف واقع شده و داراي ورودي ايوان شكل است كه مزار پيراحمد خوافي نيز در ميان 2 قبر ديگر در اين محدوده ديده مي شود.
* آرامگاه حافظ ابرو
شهاب الدين عبدالله بن زين الدين لطف الله بن عبدالرشيد ملقب به حافظ ابرو در زمره مشاهير مورخان ايران در عصر تيموري است.
وي در جواني به خدمت امير تيمور راه يافت و در عصر سلطنت شاهرخ به اوج شهرت خود رسيد و از تاليفات ارزشمند وي مي توان به زبده التواريخ، جغرافياي تاريخ خراسان و تاريخ ملكوت كرت اشاره كرد.
*منطقه گردشگري خواجه يار
منطقه كوهستاني و ييلاقي خواجه يار در جنوب شهر خواف و در جوار رودخانه خواجه يار در ارتفاعات مشرف به شهر قرار گرفته و داراي فضايي سرسبز و خرم با آب و هوايي مفرح و داراي پارك كوهستاني مي باشد كه به عنوان تفريحگاه كوهستاني مورد توجه اهالي شهرستان خواف قرار دارد.
*مجموعه گردشگري كبوداني
مجموعه گردشگري كبوداني در هشت كيلومتري شهرستان خواف و در منطقه جلگه اي واقع شده است، اين مجموعه مشتمل بر آرامگاه سلطان محمد كبوداني، عارف قرن هشتم و مسجد تاريخي است و منطقه كبوداني نيز از آب و هواي مفرح و زمين سرسبز و خرم برخوردار است.
*منطقه گردشگري روستاي زرداب
روستاي زرداب در 30 كيلومتري شمال خواف در منطقه اي كوهستاني و خوش آب و هوا قرار دارد و داراي پوشش متنوع گياهي مي باشد.
آبشار زرداب نيز در اين منطقه مناظر چشم انداز و بديع به وجود آورده است.
*منطقه گردشگري روستاي نياز آباد
اين منطقه گردشگري در 45 كيلومتري شرق خواف و 19 كيلومتري جنوب سنگان واقع است كه از باغات پسته پوشيده شده و به بافت روستايي كهن آن زيبايي مضاعف بخشيده است.
در روستاي نياز آباد تپه اي موسوم به قلعه شاپور و آرامگاه مجد ماضي نيز قرار دارد.
*بند سلامه
اين بناي تاريخي در 6 كيلومتري شمال شرق روستاي سلامه قرار دارد و مقارن با نظام الملك خوافي وزير سلطان حسين بايقرا در اواخر سده نهم هجري بنيان نهاده شده است.
ديواره بند مزبور از مصالح سنگ و ساروج ساخته شده و طول آن بيش از 300 متر و عرض تاج آن حدود چهار متر است.
ساختار اين سازه در مسير كالي بنا شده كه آبهاي ارتفاعات جنوبي كرديال را از طريق خير آباد به دشت سلامي مي رساند و آب سد از طريق يك كانال انحرافي تامين مي شود.
امروزه اين مكان به دليل آب فراوان، خاك حاصلخيز و آب و هواي مطلوب به عنوان يك تفرجگاه آبي در خواف مشتاقان طبيعت را به سوي خود جلب مي كند.
از مجموع 450 اثر تاريخي شناسايي شده در خواف 92 اثر در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
شهرستان 140 هزار نفري خواف با 123 كيلومتر مرز مشترك با افغانستان در 267 كيلومتري جنوب مشهد قرار دارد.
2095/ 6053
تاریخ انتشار: ۲۶ اسفند ۱۳۹۶ - ۱۷:۵۶
گناباد- ايرنا- خواف يكي از شهرستانهاي جنوبي خراسان رضوي با برخورداري از جاذبه هاي گردشگري متعدد و 450 اثر تاريخي و سياحتي از توان و ظرفيت هاي خوبي براي جذب گردشگران و مسافران برخوردار است.