مزار قطب الدين حيدر عارف نامي و متوفي به سال 618 هجري قمري

به گزارش ايرنا وجه تسميه تربت حيدريه به اعتبار نام قطب الدين حيدر، عارف نامي و متوفي به سال 618 هجري قمري، تقريبا از قرن نهم هجري به بعد بر اين منطقه نهاده شده است.
قطب‌الدين حيدر، از مشاهير عارفان اواخر قرن ششم و اوايل قرن هفتم، سرسلسلهٔ طريقت حيدريه بود كه از تركستان به زاوه مهاجرت كرد و در همانجا در گذشته و مدفون شد و شهر به حرمت او به تدريج تربت قطب‌الدين حيدر و بعدها تربت حيدري و سرانجام تربت حيدريه نام گرفت.
مقبره اين عارف نامي مشتمل بر ايواني مرتفع، ورودي و محوطه زير گنبد است كه در اصل از بناهاي دوره تيموري است و با گنبدي 2 جداره بر تاق نماهاي شانزده گانه مستقر شده است.
اين بنا در دوره شاه عباس صفوي به سال ۱۰۲۳ هجري به همت خواجه سلطان محمود تربتي حاكم تربت با مصالح سنگ و گچ و بسيار مستحكم مرمت و بازسازي شده است.
بر اساس شواهد و كشفيات باستان شناسي اطراف شهرستان تربت حيدريه و بويژه در غار ماپري، سنگ نگاره هاي كدكن و سفال هاي مكشوفه از چند محوطه تاريخي، از وجود زيستگاه هايي در هزاره هاي چهارم و پنجم قبل از ميلاد در اين منطقه حكايت دارد.
به لحاظ عقبه تاريخي، اين منطقه در گذر زمان از جمله مناطق آباد و پررونق بوده و روزگاري نيز جزو قلمرو اشكانيان به شمارمي آمده است.
تربت حيدريه در عصر صفوي به دليل موقعيت ويژه اش (استقرار در مسير جاده هرات) از اهميت بسزايي برخوردار بوده و در طول دهه نخست قرن دهم اين ولايت به دليل قرار داشتن در خاك خراسان در معرض فتنه ازبكيه قرار گرفت و در كشمكش هاي بيش از 200 ساله قزلباشان صفوي، بارها و بارها به وسيله سواران ازبك غارت شد.
قلعه تربت نيز چون در كنار شاهراه بزرگ غرب به شرق (پايتخت به هرات) قرار گرفته در فتنه هاي خراسان نيز، مورد تاراج قرار داشته، هر چند در دوره قاجار اسحاق خان قرايي برج و باروي محكمي براي شهر ساخت و اوضاع تربت حيدريه را سامان داد، اما از حمله ازبك ها و تركمن ها صدمات فراواني متحمل شد.
در خصوص معرفي جاذبه هاي تاريخي و گردشگري اين خطه مدير اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي گردشگري شهرستان تربت حيدريه به خبرنگار ايرنا گفت: تاكنون از مجموع 200 اثر تاريخي و گردشگري شناسايي شده در سطح شهرستان، تعداد 47 بنا و محوطه تاريخي و 2 اثر معنوي و ناملموس در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
علي محمدي افزود: شاخص ترين اين آثار مجموعه تاريخي و فرهنگي قطب الدين حيدر، كاروانسراي طبسي، كاروانسراي لاري، حمام حاجي رييس، مقبره و مسجد شيخ حيدر كدكني، رباط كامه، رباط كسكك، مزار بوري آباد، مزار شيخ ابوالقاسم گوركاني، چندين آب انبار،‌ سرا، بازار سنتي و بيش از 40 خانه تاريخي در بافت تاريخي شهر است.
وي به معرفي تفرجگاه ها و مناطق گردشگري تربت حيدريه پرداخت و گفت: در محدوده شهرستان سه رشته كوه به هم پيوسته كه عموماً جهت شرقي غربي دارند و به همراه ارتفاعات پراكنده در جنوب و جنوب شرقي عمده ارتفاعات اين شهرستان را تشكيل مي دهند.
محمدي افزود: وجود اين كوه هاي متعدد كه جلگه هاي وسيعي را در برگرفته از عوامل مهم تنوع آب و هوايي در اين ناحيه به شمار مي روند كه از مهم ترين مناطق مي توان به آبشار رودمعجن، رودخانه حصار، ارتفاعات ملكوه، مناطق ييلاقي صنوبر، بكاول، كامه و سريشا، منطقه شكارممنوع سريشا، موزه حيات وحش، باغ ملي و پيشكوه اشاره كرد.
وي گفت: اين مناطق قابليت بازديد براي گردشگران اكوتوريسم، توريسم روستايي و عشايري و گردشگران ورزشي را دارند.
محمدي به ميراث‌ معنوي منطقه نيز اشاره و اظهار كرد: آيين 'كف زني' بايگ تربت حيدريه كه 2 سال قبل در شوراي ثبت ميراث معنوي كشور در فهرست ميراث معنوي آثار ناملموس كشور به ثبت رسيد، از جمله ميراث فرهنگي مهم منطقه است.
وي افزود: كف يكي از شب چره هاي زمستاني و مراسم كف زني يكي از آداب و رسوم قديمي مردم منطقه بايگ تربت حيدريه است كه ماده اوليه آن از ريشه گياهي به نام 'چوبك' يا 'بيخ' به دست مي آيد و بعد از كندن پوست و قطعه قطعه كردن آن، چند بار در آب جوشانده و سپس در تغار با چوبي مخصوص به طور منظم هم مي زنند و پس از اضافه كردن شيره انگور، به صورت كف در مي آيد كه پس از سفت و شيرين شدن، صرف مي كنند.
محمدي با بيان اينكه در بايگ از اين كف نيز براي تهيه حلواجوزي كه سوغات مخصوص منطقه تربت حيدريه است استفاده مي كنند، افزود: چله كشي ابريشم بايگ تربت حيدريه نيز به عنوان نخستين اثر معنوي ناملموس اين خطه پارسال به ثبت ملي رسيده بود.
از ديگر ميراث معنوي تربت حيدريه مشاهير، آداب و رسوم سنتي، موسيقي مقامي، هنرهاي سنتي، غذاهاي محلي و پوشش‌هاي سنتي در روستاها، بازي هاي بومي و محلي هستند كه مدير ميراث فرهنگي تربت حيدريه به آن ها اشاره كرد.
محمدي صنايع دستي و مشاغل سنتي اين خطه را نيز ارزشمند خواند و گفت: آهنگري، مسگري، نجاري، نمدمالي، حصيربافي و همچنين فرشبافي از جمله اين مشاغل بوده و هست.
وي در ادامه به وجود گياهان دارويي منطقه اشاره كرد و گفت: وجود جلگه هاي وسيع و كوه هاي پراكنده، باعث تنوع آب وهوايي و در نتيجه گوناگوني محصولات كشاورزي اين خطه شده است.
محمدي افزود: كنگر، انواع گون، انواع درمنه، لاله، ريواس، گل گاوزبان، كلپوره، آويشن، گل ختمي و كما از جمله مهترين گونه هاي گياهي دارويي منطقه هستند.
وي در ادامه به بيان ويژگي هاي شاخص شهرستان تربت حيدريه پرداخت و گفت: تربت حيدريه از ديرباز دروازه ورودي به مشهد از بخش جنوب خراسان بوده و وجود بيش از 13 كاروانسراي تاريخي نشان از موقعيت راهبردي اين شهرستان در گذشته داشته است.
محمدي افزود: وجود بيش از 40 خانه مربوط به دوران قاجار در بافت داخلي شهر، كاروانسراي شورحصار، مياندشت، ‌كامه و لاري مربوط به دوران صفويه و تيموري از ديگر جاذبه هاي شاخص تاريخي تربت حيدريه است.
شهرستان تربت حيدريه داراي چهار بخش مركزي، جلگه رخ، كدكن و بايگ، چهار شهر، هشت دهستان و 136 آبادي با جمعيت 69 هزار و 974 نفر است كه از اين تعداد 121 روستا بالاي 20 خانوار و حدود 70 هزار نفر از جمعيت اين شهرستان ساكن روستاها هستند.
مركز شهرستان 225 هزار نفري تربت حيدريه در 150 كيلومتري جنوب غربي مشهد قرار دارد.
شهر 130 هزار نفري تربت حيدريه در 150 كيلومتري جنوب غربي مشهد قرار دارد.
6121 /1744