آيينه خانه بجنورد چشم انتظار مسافران نوروزي

به گزارش ايرنا، خراسان شمالي در مسير استان هاي شمالي به مشهد مقدس واقع شده است كه بيش از يكهزار و 200 اثر تاريخي در اين استان شناسايي شده و 583 اثر آن به ثبت رسيده است؛ بناي آيينه خانه شهر بجنورد هم يكي از بناهاي ثبت شده در فهرست آثار ملي كشور است.
آيينه خانه مفخم كه هم اكنون به عنوان موزه اسناد و نسخ خطي از آن استفاه مي شود در دوره قاجاريه همراه با بناهاي ديگري از جمله عمارت مفخم، كلاه فرنگي، حوضخانه و سردر، در باغ بزرگي قرار داشته و مجموعه دارالحكومه مفخم را تشكيل مي داده است.
اين بنا در دهه 1300 هجري، همزمان با دوره حكومت ناصرالدين شاه به دستور يارمحمد خان شادلو، معروف به سردار مفخم ساخته شده و به عنوان فضاي اداري و ديواني، براي انجام ديدارهاي رسمي سردار مفخم با رجال سياسي عهد قاجار و نيز انجام مراسم تشريفات نظامي و رايزني در باب مسائل سياسي و اجتماعي با سران ايل شادلو و ديگر رجال سياسي دوره قاجار مورد استفاده قرار مي گرفته است.
معروف است كه طراحي نقشه ساختماني آيينه خانه به دست ميرزامهدي خانشقاقي ( ممتحن الدوله) نخستين مهندس معمار ايراني كه از دانشكده معماري پاريس فارغ التحصيل شده بود، انجام شده است.
ساختمان آيينه خانه در دو طبقه به ابعاد تقريبي11×18 متر و به ارتفاع حدود 10 متر ساخته شده كه در مجموع 9 اتاق دارد. يكي از اتاق هاي طبقه فوقاني تالاري است به ابعاد 8×3 متر كه تمام ديوارها و سقف آن با طرحهاي زيبايي آيينه كاري شده و به خاطر وجود همين تالار است كه اين بنا را آيينه خانه ناميده اند.
بناي آيينه خانه به شماره 1167در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده و از سال 1379 تاكنون به عنوان موزه ي اسناد و نسخ خطي مورد استفاده قرار مي گيرد.

**ويژگي هاي معماري اين بنا
بناي آيينه خانه يك ساختمان دو طبقه است كه نماي اصلي آن در ضلع شمالي به طور كامل كاشيكاري شده و نمونه ي بارز هنر قاجاري است.
اين بنا سه در ورودي دارد: ورودي بزرگتر در ضلع شمالي و دو ورودي كوچكتر در ضلع هاي شرقي و غربي قرار دارند. هر سه ورودي به يك راهروي شرقي- غربي متصل مي شود كه در يك طرف آن 4 اتاق و در طرف ديگر چند حجره و نيز دو رشته پلكان در منتهي اليه شرقي و غربي وجود دارد كه به طبقه فوقاني راه پيدا مي كند.
ورودي اصلي بنا در وسط ضلع شمالي حدود 220 سانتي متر عرض دارد و سقف آن با قوس كليل پوشش يافته است. در دو سوي اين ورودي چهار نيم ستون به قطر حدود 105 سانتي متر و ارتفاع بيش از 10 متر وجود دارد كه تمام بدنه آنها با كاشي هاي فيروزه اي، لاجوردي و نيز كاشيهاي سياه و سفيد و زرد پوشيده شده است.
دو نيم ستون وسطي كه درست در طرفين ورودي قرا گرفته بلندترند و بر بدنه هر يك دوازده بار نام محمد(ص) به خط كوفي معقلي با كاشيهاي زرد و سياه رنگ نقش شده است.
نيم ستونهاي جانبي كوتاهترند و تمام بدنه ي آنها با كاشيهاي موزاييك و طرح هاي هندسي زيبا آراسته شده است، در حد فاصل نيم ستونهاي طرفين ورودي، دو طاقنماي نسبتاً عميق وجود دارد كه با كاشيهاي هفت رنگ و موزاييك، نماي سازي شده است. بر قاب روي اين طاقنماها نقوش اسليمي و يك ترنج هندسي نقش شده كه در وسط آن نقش شيري كه گاوي را از پاي در آورده تصوير شده است.
در تمام نقوش مذكور كه بر كاشي هاي هفت رنگ نقش شده و نيز نقوش بخش هاي ديگر، غلبه با رنگ زرد است، در دو سوي ورودي بنا در همين ضلع نقش دو سرباز مسلح قاجار ديده مي شود كه به طور نمادين همچون دو نگهبان هميشه بيدار با چشماني گشاده پيوسته ورود و خروج به اين ساختمان را كنترل مي كنند و اين سنتي است كه از ايران باستان به دوره قاجار رسيده است.
بر بالاي ورودي اصلي پنجره بزرگ تالار آيينه قرار دارد كه با قوس جناقي پوشش يافته و تمام بخشهاي آن با نقش ترنج ها و شمسه ها توام با نقوش گياهي و پيچك ها زينت يافته است. بر بالاي اين پنجره يك شمسه بزرگ وجود دارد كه زماني نقش شير و خورشيد به عنوان نماد سلطنتي ايران بر آن نقش شده بود و پس از تخريب، جاي خود را به نقوش اسليمي بخشيده است.
ظاهرا در بالاي اين بخش و در روي افريز كتيبه هايي وجود داشته كه قلمرو زير نفوذ سردار مفخم از منطقه استرآباد و نردين گرفته تا اسفراين، جوين، سبزوار، جاجرم و بجنورد را معرفي مي كرده است.
در حد فاصل ستونهاي بزرگ و كوچك نيز قاب نيم دايره كوچك تري وجود دارد كه با نقوش اسليمي و پيچك ها تزيين شده است. در مجموع پلان، نماسازي، جزئيات معماري و كاشي كاري بناي آيينه خانه نمونه ي بارز هنر معماري دوره قاجار قلمداد مي شود. سقف آيينه خانه در اصل همانند بناي عمارت پوشش سفالي داشته كه در تعميرات دوره هاي بعد برداشته شده و با ورق گالوانيزه جايگزين شده است.
**تالار آيينه
تالار آيينه كه محور اصلي اين ساختمان است در طبقه دوم قرار گرفته و از طريق دو رشته پلكان انتهاي شرقي و غربي راهروي طبقه اول قابل دسترسي است. اين اتاق، سه در از جنس چوب صندل دارد كه با استخوان ترصيع شده اند.
در كف تالار سنگ مرمر مرغوب بكار رفته و آيينه كاري تمامي بدنه و سقف تالار را دربرگرفته است. در اين آيينه كاري ها 17 طرح مختلف شامل طرح هاي زيباي هندسي و گياهي، طرح چهل چراغي كه در وسط تالار آويخته بوده و نيز نماي بيروني آيينه خانه به طرز استادانه اي اجرا شده است.
گرداگرد بخش فوقاني ديوارها، در قسمت قرنيز رديفي از عكسهاي قديمي شامل عكس 134 تن از رجال سياسي و شخصيت هاي برجسته دوره صفوي و قاجار در زير قابهاي شيشه اي نصب شده است.
علاوه بر اينها 13 قاب خوشنويسي شده به خط نستعليق و شكسته نستعليق به طرز مشابهي بر روي ديوار ضلع جنوبي تالار نصب شده بود كه پس از انجام عمليات مرمت از جاي خود برداشته شده و اكنون در گنجينه ي موزه نگهداري مي شود.
در اين قاب ها آياتي از قرآن كريم به طرز زيبايي نوشته و تذهيب شده كه در يك نمونه امضاي كاتب با عبارت «راقم عبدالعلي 1226 هجري قمري» قابل تشخيص است و نام ساختمان آيينه خانه برگرفته از همين تالار آيينه است
**بناي عمارت مفخم (موزه باستان شناسي و مردم شناسي)
عمارت مفخم بزرگترين و شاخص ترين اثر تاريخي دروۀ قاجار در خراسان شمالي است كه در اوايل دهۀ 1300 هجري قمري بدستور يار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، حاكم منطقه شمال خراسان، به عنوان محل سكونت وي و خانواده اش ساخته شده است.
اين بناي مجلل 34 اتاق با دو تالار بزرگ دارد. نماي اصلي ساختمان در سمت جنوب است كه سراسر آن به زيباترين وجهي با انواع فنون كاشيكاري معرق، معقلي، هفت رنگ و با طرح ها و نقوش انساني، حيواني، اسليمي، ختايي و هندسي زينت يافته است.
مصالح بكار رفته در بنا آجر با ملات گچ است و هر طبقه ساختمان داراي دو ايوان شمالي و جنوبي مي باشد، سرتاسر بنا با كاشي هاي خشتي و هفت رنگ زيبا در اندازه و شكل هاي مختلف به رنگهاي فيروزه اي، زرد، صورتي، بنفش، سفيد، سبز، سرخ و سياه كاشي كاري شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زينت داده شده است.
نماي بيروني ساختمان تصاويري از دو فرشته بالدار، چهره هاي انساني، نقاشي از گل و گياه و پرنده، طبيعت و طرحهاي هندسي سده 13 را به تماشا مي گذارد.
اين بناي تاريخي با شماره 952 در فهرست آثار تاريخي به ثبت رسيده است. بناي عمارت مفخم پس از مرمت و احيا به موزه بزرگ باستان شناسي و مردم شناسي استان تبديل شده است.
موزه هاي مردم شناسي از جمله موزه هاي تاريخي هستند كه در آن گوشه اي از فرهنگ اقوام و ملل يك منطقه را در قالب هاي آداب و رسوم، مشاغل سنتي و صنايع دستي به نمايش گذاشته مي شود. بخش مردم شناسي موزه از سه موضوع كلي اقوام، مشاغل و آئين ها تشكيل شده است.
اخبار خراسان شمالي را در كانال تلگرامي اخبار ايرنا خراسان شمالي به نشاني 🆔 @IRNABOJNURD پيگيري كنيد.
ع/ 6042 انتشار: سيدحسين قدسي