چرنوبيل ايران را دريابيد

اميد خزاني در اين يادداشت آورده است: توفان ديروز در استان‌هاي آذربايجان غربي و شرقي تنها نوك آن كوه يخ است كه در ماه‌ها و سال‌هاي آينده مي‌تواند فاجعۀ زيست محيطي بسا خانمان‌سوزتري از حادثۀ چرنوبيل در دوران اتحاد شوروري را براي ساكنان حوزه درياچۀ اروميه رقم زند.

بيماري هاي حاد ريوي، انواع سرطان‌ها، نازايي‌هاي ناشي از توفان‌هاي نمك بستر خشك‌شدۀ درياچه، مي‌تواند نسل مردمان ساكن آن ديار را به كام نيستي بكشاند. كاش حادثه تنها محدود به شكسته شدن درخت‌ها و فرو ريختن سازه‌هاي در حال ساخت بود اما اتفاق نه چندان غيرمنتظره و تلخي رخ داده است:

نگين فيروزه اي ايران كه مي‌توانست قطب گردشگري eco- tourism منطقه شود ، عملا در اثر سوء مديريت و فقدان مديريت استراتژيك از بين رفته است و اكنون فقط انتخاب بين بد و بدتر‌ها مانده است!

انتخاب بين قرباني شدن 6 ميليون انسان در اثر توفان نمك و يا اصرار بر ادامۀ كشاورزيِ كم‌بازده سنتي با داعيه يا هدف خودكفايي توليدات كشاورزي و صنعتي منطقه!

ما بدون در نظر گرفتن واقعيت‌هاي اقليمي‌مان ، در دام شعار سرمايه‌داري ' توليد بيشتر، مصرف بيشتر' افتاديم ، آن هم از خطرناك‌ترين نوع آن در بخش توسعه سنتي كشاورزي كه چوب حراج زد به بيش از 3/2 منابع آبي تجديد ناپذيرمان!

افزايش 300 درصدي سطح زيركشت با راندمان پايين 35 درصد از 150 هزار هكتار در سال 58 به 450 هزار در سال 85 و حفر 24 هزار حلقه چاه غيرمجاز و 40 سد در حوزه درياچه خطا يا حتي خيانتي بود كه فقدان مديريت استراتژيك در حق ايران و آيندگان اين سرزمين مرتكب شده است.

تداوم توفان هاي نمك باعث تخريب صدها هزار هكتار از مزارع حوزه آبريز اروميه در سه استان خواهند شد و حتي در اندك زماني سطح زير‌كشت منطقه را به كمتر از 3 دهه پيش تقليل خواهند داد.

عكس‌هاي منتشر شده جاده ها و مزارع اطراف درياچه اروميه كه جزو حاصل‌خيزترين مناطق ايران هستند، يادآور تصاوير بعد از آزمايش بمب هيدروژني توسط آمريكا در سال 1954موسوم به Castle Bravo است؛ بزرگ‌ترين آلودگي راديواكتيو طول تاريخ.

درياچۀ اروميه بالقوه قابليت تبديل شدن به حادثه‌اي بس تاسف‌بارتر از چرنوبيل را دارد. چون دامنۀ تاثيرگذاري‌اش مناطق گسترده‌اي از ايران را فرا‌خواهد گرفت و در بالاي ليست بزرگترين فجايع زيست محيطي محصول دست بشر بالاتر از فاجعه رآكتور چرنوبيل، آلودگي 1952 لندن و منطقه آرال شوروي سابق قرار خواهد گرفت. چرنوبيل هنوز پس از 32 سال از وقوعش قرباني مي گيرد و حداقل تا 20000 سال ديگر براي سكونت امن نخواهد بود!

براي درك فاجعۀ توفان‌هاي نمك حوزه درياچه اروميه كافي است 6100 كيلومتر مربع –معادل 10 برابر كشور بحرين و 80 درصد كشور قطر- ميلياردها تن نمك انباشته در بستر درياچه اروميه را تصور كنيد كه هر لحظه با اندك باد و توفاني مي توانند خاكستر مرگ و خرابي معادل چندين بمب هيدروژني را تا محدوده زنجان و قزوين پخش كنند!

زمان اتخاذ تصميم‌هاي دشوار و دردناك و غيرانتخاباتي براي ايران‌زمين فرا‌رسيده است. بحران زيست‌محيطي بسيار زودتر از افق 1400 انتخاباتي فرارسيده و از دشت هاي تشنه خوزستان و اصفهان تا آذربايجان همه جا را در برگرفته است و 'خيلي زود دير شده است'.

محيط زيست كه محصول ميليونها سال تكامل است از قوانين علي و معلولي سختي پيروي مي كند كه قادر است انتقام سختي از ساكنان كره زمين كه خود به آنها زندگي بخشيده است، بكشد.براي مثال منطقه گوييوو چين كه بزرگترين مدفن زباله هاي الكترونيكي دنيا بوده است، با وجود تدابير به كارگرفته شده ساليان سال است كه قرباني مي گيرد. 88 درصد كودكان ساكن منطقه داراي مسموميت سربي هستند و چندين برابر نرخ متوسط دنيا، آمار نازايي و ناباروري منطقه است.

هميشه واكنش دير يا با تأخير به قوانين طبيعت فاجعه‌بار بوده است اما همچنان بايد اميدوار بود تا درياچۀ اروميه و ساكنانش مصداقي براي اصطلاح ' too little too late ' 'خيلي دير، خيلي اندك' از نظر مديريتي نباشند.

عصرايران/5فروردين 97
اول*1566