حفر چاههای دستی كشاورزی ، بلای جدید منابع آبی مازندران

گزارش میدانی خبرنگار ایرنا از دشت 110 هزار هكتاری ' هراز ' در مركز مازندران كه بیشترین اراضی كشاورزی بویژه شالیزاری را دارد نشان می دهد كه بسیاری از كشاورزان آستین را برای حفر چاههای دستی با هدف تامین آب مورد نیاز كشاورزی در زمان كمبود این مایع حیات بالا زده اند.
بر اساس این گزارش ، به نظر می رسد بر سر هر یك از قطعات زمین های شالیزاری در این منطقه در حال حاضر یك تا 2 حلقه چاه دستی حفر شده است .
چاههای دستی به چاههائی گفته می شود كه بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته و تخصص لازم حفر می شود و معمولا زیر 40 متر عمق دارند.
چاههائی كه خبرنگار ایرنا تعدادی از آنها را مشاهده كرده در بعضی از مناطق كمتر از 10 متر عمق دارند و به همین دلیل برای كندن آنها نیازی به چاه كن های ماهر و با تجربه نیست .
نكته شگفت انگیز این كه بسیاری از این كشاورزان اطلاعی از تبعات منفی برداشت بی رویه آب از چاههای دستی ندارند و معتقدند كه این آب ها جزو سفره های زیرزمینی نیستند و برداشت آن خسارتی به دنبال ندارد .
بعضی از این كشاورزان مدعی هستند كه نظرشان با دیدگاههای كارشناسی منطبق است و تنها در زمانی كه با كمبود آب برای كشت و كار خود مواجه شوند ، از آب چاههای دستی استفاده خواهند كرد .
سطح آب زیرزمینی در مناطق جلگه ای مازندران بویژه شهرستان هائی كه فاصله آنها به ساحل دریای خزر نزدیك تر است ، بالاتر از سایر نقاط است و به طور معمول حفاران چاه به احتمال بسیار زیاد تا قبل از عمق 20 متری به آب می رسند. در بعضی از نقاط آب در عمق كمتر از پنج متر قرار دارد .
پیگیری های خبرنگار ایرنا نشان می دهد كه حفر چاههای دستی نیاز به اخذ مجوز ندارد و سهولت در كندن این گونه چاهها بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته و تخصص و مهارت ، بر شدت عمل كشاورزان و احتمال سوراخ سوراخ كردن بیشتر دشت های استان افزوده است .
** خرده مالكی ، بنزین بر آتش حفر چاه
برنجكاری به عنوان گل سر سبد محصولات كشاورزی مازندران ، ممر اصلی درآمد بسیاری از روستائیان استان محسوب می شود و خرده مالكی شالیزارها در این وضعیت سبب می شود تا خطر كم آبی برای آنان مضاعف و طمع حفر چاه دستی ناگزیر شود .
بر اساس گزارش های رسمی ، میانگین سرانه شالیزاری در مازندران هفت دهم هكتار است و با توجه به این كه بیشتر كشاورزان به كشت ارقام محلی با عملكرد سه تا چهار تن محصول در هر هكتار گرایش دارند ، دستیابی به آب برای زنده نگه داشتن این نوع كشت برایشان حكم مرگ و زندگی را دارد .
برنج مصرفی قاطبه كشاورزان مازندرانی نیز از ارقام محلی است و این موضوع هم سبب می شود تا در مقابل كشت های جایگزین یا كشت ارقام پرمحصول مقاومت كرده و در مقابل برای تامین آب مورد نیاز به هر وسیله ممكن متوسل شوند.
برنج ارقام محلی مانند انواع طارم نیاز به مصرف آب بیشتری دارند و در عین حال فروش تولید مازاد آنها در بازار بویژه بازار مازندران آسان تر و به صرفه تر است .
البته كشت دوم برنج اعم از پرورش ساقه یا دونوچ و كشت دوباره هم كه در سال های اخیر رواج یافته و هر سال بر وسعت آن اضافه می شود ، دستیابی به آب مكفی و ذخیره سازی آن توسط كشاورزان برنجكار را تشدید كرده است .
** حفر چاه ، راه فرار از هشدارها
كمبود منابع آبی و پدیده خشكسالی تا حدی در مازندران جدی است كه جهاد كشاورزی مازندران اعلام كرد كه كشاورزان ارقام پر محصول كه نیاز آبیاری بیشتری نسبت به ارقام محلی دارند ، كشت نكنند .
سازمان جهاد كشاورزی مازندران همچنین با توجه به آمار های كاهش بارندگی و كمبود آب ذخیره شده در پشت سدها و آببندان و روان آب های رودخانه ای ، در برخی از مناطق شرقی استان بویژه زمین های پائین دست سد شهید رجائی از كشاورزان خواسته است اصلا برنج كشت نكنند.
بر اساس آمار شركت آب منطقه ای مازندران میزان آبگیری سدهای این خطه شمال كشور در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 40 درصد كمتر است.
درحال حاضر حدود 58 درصد از ظرفیت سدهای مازندران آبگیری شد و همچنان 48 درصد از ظرفیت این مخازن آبی خالی است.
بنا بر این گزارش ، كاهش بارندگی در سال زراعی جاری ، دبی آب رودخانه های استان را هم به حدود 45 درصد رسانده است.
در مجموع در نیمه نخست سال زراعی جاری ، میزان بارش ها نیز برابر گزارش هواشناسی حدود 14 درصد نسبت به مدت مشابه كاهش نشان می دهد.
طبق گزارش هواشناسی مازندران دمای هوا در این استان هم كه بر تبخیر و كاهش راندمان بهره برداری از آب اثرگذار است ، در سال 96 نسبت به سال 95 حدود 2.2 درجه گرم تر شد.
همسو با این گزارش ها ،جهاد كشاورزی مازندران به شالیكاران برخی از مناطق شرق مازندران توصیه كرد از كاشت برنج دست بردارند و به كشت دانه های روغنی كلزا و گنجد و یا كشت علوفه ای روی بیاورند.
ارقام غالب كشت برنج در مازندران ارقام محلی نظیر طارم محلی و هاشمی است ولی ارقام پرمحصولی مانند ' شیرودی' ،' فجر ' و 'ندا ' نیز در این استان كشت می شود .
میزان آب مصرفی اراضی شالیزاری به ازای هر هكتار به طور میانگین در ارقام محلی هشت تا 9 هزار مترمكعب و در ارقام پر محصول تا 12 هزار متر مكعب است.
** خطر خشكی ریشه درختان و پوشش گیاهی مراتع
كارشناسان هشدار می دهند كه برداشت آب های زیرزمینی در دسترس از طریق چاههای دستی اگر چه ممكن است در كوتاه مدت تبعاتش را نشان ندهد ، ولی در میان مدت و بلند مدت باعث خشكیدن ریشه درختان مناطق جلگه ای و ریشه های پوشش گیاهی مراتع خواهد شد.
به اعتقاد این كارشناسان ، پائین رفتن آب سفره های زیر زمینی كه ره آورد حفر بی رویه چاه های دستی و همچنین چاههای عمیق و نیمه عمیق است ، موجب می شود تا ریشه گیاهان در مناطق مختلف تشنه تر از گذشته شوند و این فرایند در ادامه حیات زیستی پوشش گیاهی دشت های استان را با مشكل مواجه كرده و سبب خشك شدن زودهنگام گیاهان در فصل بهار شود.
مازندران 460 هزار هكتار زمین مازندران زراعی و باغی و حدود یك میلیون و 700 هزار هكتار نیز جنگل و مرتع دارد.
یكی از كارشناسان منابع آب در مازندران در خصوص گسترش حفر بی رویه چاه های دستی 12 تا 20 متری در این استان گفت : ممكن است كه با توجه به بالا بودن سطح آب ، حفر این چاهها صدمه ای به سفره های زیر زمینی نزند ، اما به طور یقین با گسترش حفر آنها ، ریشه درختان باغات ، مراتع و جنگل های استان دیرتر به منابع آبی می رسند.
وی كه خواست نامش در گزارش ذكر نشود ، افزود : این مشكل ممكن است در كوتاه مدت نشان ندهد ، اما باید بپذیریم كه این نظر علمی در آینده با توجه تغییرات اقلیمی ، نفوذ و گسترش خشكسالی در مازندران عملی می شود.
او ادامه داد : همان طوری كه سال ها ی سال آب رودخانه های مازندران خروشان بوده و به راحتی به دریای خزر می ریخت ولی امروز با مشكلات جدی روان آب مواجه هستیم ، حفر بی رویه چاههای دستی هم در آینده ریشه تمامی درختان باغات ، و مراتع استان را می خشكاند.
این كارشناس ارشد اقلیم شناسی و خشكسالی گفت : برداشت بی رویه از سفره های آب زیر زمینی ، نخست منابع آب و در ادامه فعالیت های كشاورزی و اقتصادی استان را تهدید می كند.
وی حفر چاههای دستی را مقدمه كندن چاههای نیمه عمیق و عمیق دانست و افزود : پس از حفر چاه های دستی و برداشت آب ، ذخیره آبی یا سطح آب پائین می رود و در آن زمان كشاورزان ناچار به حفر چاههای نیمه عمیق و عمیق می شوند كه مشكلات اقتصادی و زیست محیطی فراوانی را به دنبال خواهد داشت
این كارشناس تاكید كرد : متاسفانه منشاء تمامی مشكلات در مازندران ، برخورد سهل انگارانه با آنها در آغاز به امید پیدا شدن راه حل اساسی بود ولی نه تنها چنین راه حلی پیدا نشد بلكه مشكلات با گذشت زمان پیچیده تر شده و به مرحله لاینحل رسیده است .
وی با اشاره به شكننده بودن محیط زیست مازندران ، تاكید كرد : خطر حفر چاههای دستی از آن دست خطراتی است كه در صورت بی توجهی به فاجعه خواهد انجامید و باید مسئولان ذیربط هر چه زودتر نسبت به حل این مشكل چاره اندیشی كنند .
**ممنوعیت صدور مجوز حفر چاه در مازندران
مدیر آب منطقه ای مازندران هم اعلام كرد كه در اجرای طرح احیاء و تعادل بخشی سفره های زیرزمینی ، محدودیت برداشت آب زیرزمینی از 2 سال پیش در استان در حال اجراست.
ابراهیم یخكشی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : در استان مازندران امكان توسعه بهره برداری از آب زیرزمینی وجود ندارد ، به همین دلیل از 2 سال پیش تاكنون هیچگونه مجوز جدیدی برای آب زیرزمینی در بخش كشاورزی از سوی شركت آب منطقه ای استان صادر نشده است.
وی به حفاران غیر مجاز و بدون پروانه در استان هشدار داد و خطاب به كشاورزان گفت : فقط 25 حفار مجاز در استان وجود دارند كه فقط می توانند كار لایروبی و كف شكنی چاههای مجاز را انجام دهند و حق حفر چاه را ندارند .
یخكشی تاكید كرد : هرگونه حفاری غیرمجاز در بخش آب زیرزمینی مشمول جرایم سنگین از جمله توقیف كلیه ادوات حفاری به مدت حداقل 6 ماه می شود و حفاران غیرمجاز باید به دنبال معیشت و شغل جایگزین باشند.
یخكشی با قدردانی از مشاركت مردم بخصوص همیاران آب در اطلاع رسانی موارد خلاف ، گفت : در سال 96 دهها دستگاه ادوات غیرمجاز حفاری از جمله تراكتور ، دكل و دیگر تجهیزات حفاری توقیف و ضبط و به پاركینگ ها منتقل شد كه این اقدام نقش موثری در جلوگیری از حفاری چاههای غیرمجاز داشته و امیدواریم در سال جدید كه با كم آبی مواجه هستیم مردم همكاری بیشتری به عمل آورند.
بنابر اعلام شركت آب منطقه ای ،در مازندران 90 هزار حلقه چاه مجاز و 57 هزار حلقه چاه فاقد پروانه بهره برداری وجود دارد و سالانه بیش از بر یك میلیارد متر مكعب از آب زیرزمینی برداشت می شود.
مدیر عامل شركت آب منطقه ای گفت : آمار ها نشان می دهد در سال های اخیر كاهش بارش و روان آب و اضافه برداشت از سفره زیرزمینی موجب شد تا در سل جاری با كاهش 50 میلیون متر مكعبی آب زیرزمینی در مقایسه با دوره میانگین 10 ساله مواجه باشیم.
وی بیان داشت : این امر سب شد تا شوری آب و افت آب زیرزمینی برخی از دشت های استان از جمله دشت بهشهر و بندرگز كه یك دشت ممنوعه است ، مورد تهدید قرار بگیرد.
در حال حاضر شالیكاران مازندران مشغول آب تخت كردن زمین های شالیزاری و در برخی از مناطق نیز عملیات نشاكاری هستند.
مازندران 230 هزار هكتار شالیزاری دارد كه پارسال به خاطر كمبود آب 213 هزار هكتار زیر كشت برنج رفت.
سالانه حدود یك میلیون و 50هزار تن برنج سفید در مازندران تولید می شود.
گزارش از : سیدرضا هاشمی كروئی
6990/1654