این خانه امن نیست

«نمی توانم با پدر و مادرم زندگی كنم. شرایط خانواده ام خوب نیست، با من سر سازگاری ندارند، احساس می كنم تو خونه؛ جایی ندارم».
اینها جملات دختر 14 یا 15 ساله ای است كه از ترس پدر و مادری كه می خواستند او را به زور شوهر دهند، شنیده می شد؛ دختركی كه شاید مفهوم كانون گرم خانواده را نفهمد اما خوب می داند كه تنها راه نجاتش از ازدواج اجباری، فرار از خانه است.
نگاه معصومانه اش چنان خیره به دستان گرم بازدیدكنندگان از مركز (خانه امن) بود كه گویا با چهره اش التماس می كرد كه نگذارید خانواده ام به اینجا بیایند، ترسی در وجودش بود. هر بار كه زبان می گشود فقط این جمله را می شنیدیم «این خانه دیگر جای من نیست».
دستان گرمش را در میان دستانم گرفتم، در چشمانش برق شادی دیده می شد. انگار دخترك چیزی نمی خواهد جز اینكه در این خانه امن بماند تا پدر و مادرش نتوانند به زور او را شوهر دهند.
خانه های امن، اماكنی هستند كه برای حمایت از زنان و دختران خشونت دیده یا در معرض خشونت از جمله موارد همسرآزاری در سراسر كشور، ایجاد شده، زنان و دختران در معرض خشونت می توانند در این محیط های امن، اقامت كنند. اكنون حدود 30 خانه امن در كشور فعالیت دارد.

* از خانه فرار كرده ام
دختری كه با ناامیدی تمام به اورژانس اجتماعی آمده و اكنون در خانه امن زندگی می كند، با ترس و دلهره نمی تواند از مشكلش بگوید. با لحنی كودكانه می گوید، «بهت بگم» وقتی اطمینان حاصل می كند لب به سخن می گشاید.
«من از خانه فرار كردم چون می خواستند من را به زور شوهر بدهند، من سنی ندارم كه بخواهم شوهر كنم. می خواستم خودكشی كنم. در را به روی من قفل كرده بودند و می گفتند اگر ازدواج نكنی نمی توانی اینجا زندگی كنی».
« هیچ تلفنی در دسترس نداشتم، با هزاران مشكل خودم را به اورژانس اجتماعی رساندم».
فرار، مساله ای كه تنها به ایران اختصاص ندارد، طبق آمار سازمان بهداشت جهانی سالانه یك میلیون نوجوان 13 تا 19 ساله از خانه فرار می ‏كنند كه 74 درصد آنها دختر هستند.
طبق آخرین گزارش های رسمی به نقل از «حسن اسد بیگی»، رئیس اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی در 6 ماهه نخست سال گذشته (1396)، 644 دختر فراری در بهزیستی پذیرش شدند كه نسبت به 100 مورد فرار پسران قابل تامل است.
دخترك دیگری كه در خانه امن زندگی جدیدی را شروع كرده است، می گوید: پدر و مادرم مشكل اعتیاد داشتند، حتی خاله ام هم پدرم و مادرم را به كمپ برد اما دوباره شروع به مصرف مواد مخدر كردند، پدر و مادرم از هم جدا شدند و من الان پیش ناپدری و نامادریم زندگی می كنم».
دخترك كه از خانه فرار كرده و به اورژانس اجتماعی پناه آورده است، ادامه می دهد: ناپدری و نامادریم هم اعتیاد دارند و مورد آزار و اذیت قرار گرفتم.
اورژانس اجتماعی با شماره 123 كه روزانه به تماس های زیادی از دختران و بانوان پاسخ می دهد، شاید برای خیلی ها ناآشنا باشد اما كسانی كه مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند با این شماره خوب آشنا هستند.

*240 مركز اورژانس اجتماعی در كشور
اكنون بیش از 240 مركز اورژانس اجتماعی در كشور وجود دارد كه تعداد 40 مركز آن در سال 96 راه اندازی شده است.
دخترك 15 ساله می گوید: خودم فرار كردم و مستقیم به این مركز (اورژانس اجتماعی) آمدم. می دانستم مركز كجاست.
این كودك معصوم كه دیگر از خانه و خانواده اش ناامید شده است، ادامه می دهد: زن دایی ام می تواند به من كمك كند تا از اینجا (خانه امن) بروم.
شاید هر روز در خبرها شنیده باشید كه دختران یا حتی پسران زیادی از خانه خود فرار می كنند و خانه شان را مكانی امن برای زندگی نمی دانند اما باید سوال كرد تا چه زمانی باید این آسیب ها را دید. چرا باید كانون گرم خانواده به سردی بگراید و برخی كودكان طاقت زندگی در آن را نداشته باشند؟ علت چیست و چرا چنین است؟
یكی دیگر از مددجویان در خانه امن كه پسر بچه ای 6 ساله هم دارد، می گوید: شوهرم مصرف كننده موادمخدر (معتاد) است. به دلیل اینكه بیكار بود، خودم مجبور بودم كار كنم و هزینه های زندگی ام را تامین كنم، اما چون مواد مصرف می كرد به من تهمت و انگ می زد. دیگر نمی توانستم به كارم ادامه بدهم.
وی ادامه می دهد: خانواده ها (خانواده خودم و خانواده شوهرم) هم به جای اینكه به ما برای ادامه زندگی مان كمك كنند انگار تلاششان این بود كه زندگی ما از هم بپاشند، در مدت ازدواج بارها مورد ضرب و شتم قرار گرفتم. خانواده ها را در جریان قرار دادم و چون دیگر سرپناهی نداشتم متاسفانه خانواده ها تصمیم بر جدایی ما گرفتند. دنبال طلاق رفتیم به ذهنم رسید كه به اورژانس اجتماعی زنگ بزنم تا بتوانم در این خانه امن حداقل در كنار فرزندم زندگی آرام تر و امن تری داشته باشم.
این زن كه حدود 30 سال سن دارد می گوید: چون از نظر روحی و روانی امنیت نداشتم، حدود دو ماه است كه به این مركز آمده ام و اكنون درگیر مشكلات زندگی ام هستم و اگر بتوانم با در اختیار داشتن تسهیلات، خانه ای مستقل داشته باشم، می توانم زندگی ام را بهتر بگذرانم.
یكی از مددكاران اجتماعی این خانه امن نیز می گوید: این مركز در بین 14 استان به صورت پایلوت دارای وكیل دادگستری است. بقیه مراكز، مشاور حقوقی دارند. مسئله اصلی ما مشكلات حقوقی و قضایی این بانوان است.
وی تصریح می كند: متاسفانه در دادگستری و مراجع قضایی نبود شناسنامه دار شدن بچه ها به علل مختلف به دلیل اینكه سرپرست شان آنها را قبول نمی كند یا بدسرپرست هستند؛ دچار مشكل هستیم. در برخی مواقع سرپرستان خانواده، این كودكان معصوم را قبول نمی كنند، البته سازمان بهزیستی دو سال است كه این كودكان را نگهداری می كند.
وكیل این خانم نیز می گوید: نمی توانیم ارتباطات بین سازمانی را حل كنیم به ویژه در خانه های امن. چون بسیاری از این دختران مشكل جدی دارند.
این صحبت ها در جریان بازدید یك روزه معصومه ابتكار، معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهوری از یكی از خانه های امن كشور شنیده شد و صد البته كه هزاران نفر از دختران این سرزمین با انواع آسیب های اجتماعی مواجه هستند، چه خوب است كه با انجام فعالیت های پیشگیرانه و هدایت بهتر نوجوانان و جوانان و آموزش مهارت های زندگی به خانواده ها بتوان از این گونه آسیب ها به ویژه خشونت علیه كودكان و نوجوانان جلوگیری كرد.

* ابتكار: افزایش آسیب های اجتماعی رنج آور است
معصومه ابتكار، وجود آسیب های اجتماعی را به عنوان یك مشكل جدی به ویژه در حوزه زنان و دختران مههم می داند و می گوید: دیدن آسیب های اجتماعی بانوان بسیار رنج آور و آزاردهنده است.
وی تصریح می كند: افزایش آسیب های اجتماعی در میان دختران و بانوان خاطره خوشی برای ما نمی گذارد. وقتی به خانه های امن می روم، تحمل اوضاع برایم بسیار سخت است چون مشكلات بسیار زیاد است و همه باید برای رفع مشكلات آنها تلاش كنیم.
ابتكار اضافه می كند؛ افزایش آسیب های اجتماعی كه بخشی از آن از طریق تماس با اورژانس اجتماعی منعكس می شود برای ما رنج آور است چون نشان می دهد، دختران و زنان به حدی مورد آزار و اذیت قرار می گیرند كه اورژانس را سرپناهی برای خودشان می دانند.
ابتكار با یادآوری فعالیت خانه های امن برای مادران و فرزندانشان در كشور ادامه می دهد: وقتی به خانه های امن می روم و كودكانی كه خانه خودشان كه باید برایشان محل محبت، عشق، نشاط و حمایت باشد، را رها می كنند و مجبور به آمدن به خانه امن به همراه مادران خود شده اند، این موضوع بسیار برایم دردناك است.
ابتكار می گوید: كانون اصلی زندگی همه ما خانواده است. هیچكس مهربان تر از پدر و مادر نیست و آنها فقط دلسوز هستند. بالاخره همه باید به خانواده برگردیم، اما این افراد به حدی رنج دیده اند كه حاضر به حضور در خانه های خودشان نیستند كه همه باید برای آنها تلاش كنیم كه از مشكلاتشان كاسته شود و دیگر شاهد این دخترانی كه از خانواده گریزان باشند، نباشیم.
ابتكار درباره مشكلاتی كه گریبان این دختران كوچك را گرفته است، می گوید: ما حتما با خانواده آنها صحبت می كنیم تا بتوانیم آنها دوباره به كانون گرم خانواده شان برگردانیم.
ابتكار می گوید: خانه امن مكان مناسبی است و حتما به این افراد كمك می شود. امیدواریم بتوانیم مشكلاتشان را به حداقل برسانیم.
معاون رئیس جمهوری از اینكه دختران و بانوان آسیب دیده و خشونت دیده در كشور با اورژانس اجتماعی آشنا شده اند، ابراز رضایت می كند اما می گوید: اینكه افزایش شمار تماس گیرندگان را شاهد هستیم، نگران كننده است.
می گوید: شمار زنان تماس گیرنده با اورژانس اجتماعی افزایش یافته است و این نشان می دهد كه افرادی كه خشونت دیده هستند، به خوبی می دانند كه اورژانس اجتماعی و مددكاران آن می توانند یاریگرشان باشند پس همه باید برای معرفی بیشتر اورژانس اجتماعی تلاش كنیم.
معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری می گوید: متاسفانه بخشی از مشكلات و آسیب های اجتماعی امروز جامعه ناشی از نشنیدن صدای نسل جوان و فقدان گفت ‌و گوهاست كه همین عامل می ‌تواند منشا بروز بسیاری از آسیب‌ها و معضلات اجتماعی شود.
یكی از مسئولان اورژانس اجتماعی بدون ذكر نام خود می گوید: ما تا 21 روز فرصت می دهیم كه خانواده های این افراد به سراغشان بیایند اگر در این مدت زمان تعیین شده خانواده هایشان آمدند كه پس از بررسی شرایط به كانون خانواده بر می گردند اما پس از این مدت تیم تخصصی ما با اقوام نسبی و سببی آنها رایزنی می كند و اگر قابل بازگشت به خانواده بودند، بازگردانده می شوند. در غیر این صورت در این مراكز می مانند.
وی ادامه می دهد: حتی اگر خانواده ها مشكل معیشتی داشته باشند كمك هایی به آنها می شود تا بتوانند زندگی شان را بگذرانند.
ابتكار، اظهار می كند: هیچ كانونی گرم تر و بهتر از خانواده نیست و همه شما بالاخره روزی به این كانون برمی گردید. تلاش می كنیم كه این مشكلات دخترانی كه از كانون گرم خانواده جدا می شوند، به حداقل برسد. البته بسیاری از این كودكان با شماره 123 تماس برقرار می كنند و خودشان را از این جهنم نجات می دهند.
ابتكار ادامه می دهد: امیدواریم مشكل خانه های امن و دخترانی كه نیاز به كمك حقوقی و مشاوره با خانواده ها را دارند به زودی حل شود البته خیلی اوقات خانواده گسترده می تواند مشكلات را به راحتی حل كند.

* برخی خانواده ها مهارت مواجهه با آسیب را ندارند
ابتكار معتقد است: برخی خانواده ها مهارت مواجه با آسیب را ندارند و مشكلات را بدتر می كنند.
وی خاطرنشان می كند: وقتی دختری می گوید خانه جای من نیست و نمی توانم زندگی كنم به یك تشخیص درستی رسیده است كه دیگر نمی تواند آنجا طاقت بیاورد پس باید خانواده گسترده مشاوره شوند تا به آنها كمك شود.
ابتكار می گوید: مهمترین اقدامی كه می توان برای این افراد كه به اورژانس اجتماعی یا خانه های امن پناه می آورند، ارائه خدمات پس از حادثه است. مسئولان اورژانس اجتماعی ارائه خدمات را به صورت شبانه روزی دارند و امیدواریم این خدمات به شكل مطلوبی به این افراد ارائه شود.
یك اپراتور اورژانس اجتماعی می گوید: آمبولانس 123و حتی مركز اورژانس اجتماعی برای بسیاری از مردم شناخته شده است.
وی ادامه می دهد: شماره تلفن 1480 برای مشاور كودك نیز وجود دارد. بچه هایی كه 15 یا 16 سال دارند و ناپدری یا نامادری یا هر مشكلی دیگر در این زمینه دارند با این شماره تماس می گیرند و در اورژانس اجتماعی مسائل آنها بررسی می شود.
وی اضافه می كند: روزانه 10 تا 12 مورد تماس مرتبط در زمینه خشونت یا مسائل مربوط به آسیب های اجتماعی به مركز اورژانس برقرار می شود البته روزانه 100 مورد تماس با اورژانس اجتماعی برقرار می شود اما بسیاری از این تماس ها مربوط به دیگر حوزه هاست و اگر كسی به مداخله نیاز داشته باشد از طریق واحد سیار به این افراد كمك می شود.
اپراتور مركز اورژانس اجتماعی ادامه می دهد: در صورت نیاز برخی افراد آسیب دیده به صورت حضوری در اورژانس اجتماعی حاضر می شوند و حتی برای موضوع ضرب و شتم واحدهای سیار اورژانس به صورت 24 ساعته وارد عمل می شود.
وی درباره اینكه برای حضور در منازل افرادی كه ضرب و شتم شده یا خشونت را تجربه كرده اند، چه اقداماتی انجام می شود، اظهار می كند: برای این موضوع حكم قضایی را می توانیم به راحتی دریافت كنیم حتی در برخی مواقع با حضور قاضی كشیك اقدام می كنیم.
وی اضافه می كند: تیم مشاوره ای ما برای كسانی كه دچار خشونت می شوند پس از حادثه نیز وارد عمل می شود.
فرزانه امیر یزدانی، رئیس گروه دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی كشور می گوید: با كمك سازمان های مردم نهاد (سمن ها) فعال در بحث خشونت خانگی، 15 خانه امن غیردولتی تاسیس شده است و هفت خانه امن دولتی در سراسر كشور فعالیت دارند. استان های بزرگ معمولا خانه های امن دولتی دارند.

* خانه امن كجاست؟
وی تصریح می كند: خانه های امن تنها مراكز حمایتی هستند كه در آنها مادر و فرزند از هم جدا نمی شوند تا استرس كمتری به مادر وارد شود.. آنان می توانند فرزندان پسر كمتر از 12 سال و فرزندان دختر بدون محدودیت سنی را همراه خود به خانه های امن بیاورند. مدت اقامت در خانه های امن نیز چهار ماه بوده كه قابل تمدید است.
رئیس گروه دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی كشور اظهار می كند: در خانه های امن، خدماتی مانند مددكاری اجتماعی، روانشناختی و حقوقی در سطح فردی، خانوادگی و اجتماعی ارائه می شود. ظرفیت هر خانه امن ، پنج نفر است .
امیریزدانی می افزاید: گاهی زنان خشونت دیده ای كه به خانه های امن می آیند می خواهند به خانه بازگردند. برای آنان طرح ایمنی ارائه می كنیم و اقدامات محافظت كنننده در برابر خشونت را به آنان آموزش می دهیم. اگر لازم شود برنامه ریزی مداخله ای و توانبخشی حرفه ای نیز برای زنان در خانه های امن انجام می شود.
رئیس گروه دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی كشور خاطرنشان می كند: همچنین در اغلب موارد خشونت خانگی، قربانیان خشونت خانه را ترك می كنند درحالی كه می توانیم احكامی داشته باشیم كه فرد خشونت ورز را از خانه دور كنیم.
امیریزدانی، فحاشی را یكی از مصادیق خشونت خانگی عنوان می كند و می گوید: قانونی برای اصلاح فرد خشونت رسان و گذراندن ساعاتی برای اصلاح رفتار فرد فحاش نداریم. از سوی دیگر، گزارش مددكار اجتماعی در همسرآزاری جزو مستندات محسوب نمی شود كه البته این مورد جدیدا در لایحه امنیت زنان و لایحه حمایت از كودكان دیده شده است.
رئیس گروه دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی كشور ادامه می دهد: سازمان بهزیستی كشور حدود دو سال است كه وارد بحث خانه های امن شده است اگر چه كه در سال 87 این سازمان در مراكز مداخله بحران فردی و اجتماعی در این زمینه فعالیت هایی انجام می داده است.
«هدف خانه های امن، حمایت از زنان تحت تاثیر خشونت خانگی و فرزندان تحت حضانت آنان است تا در یك مكان جدید از خدماتی، بهره مند شوند».
زنان خشونت دیده یا در معرض خشونت و زنان و دختران رانده شده از خانه می توانند با شماره تلفن های اورژانس اجتماعی 123 یا صدای مشاور 1480 تماس بگیرند تا در خانه های امن اسكان داده شوند.
به امید روزی كه دیگر هیچ فردی خشونت را تجربه نكند و سایه همه پدران و مادران بر سر كودكان معصوم این مرز و بوم سنگینی نكند.

گزارش از مهناز بیرانوند
اجتمام * 7268*3063
** آگاهی از آخرین اخبار اجتماعی و حوادث ایران و جهان در كانال تلگرام گروه اجتماعی ایرنا:
@irnaej
https://t.me/irnaej