سد هراز ؛ حكايت 30 ساله چشم بستن بر واقعيت خشكسالي

به گزارش خبرنگار ايرنا ، موضوع هدر رفت آب هاي سطحي در استان پر باران مازندران همواره مورد بحث مردم و دست اندركاران پس از پيروي انقلاب اسلامي بوده است ، اما هنوز آب پر آب ترين رودخانه استان بدون استفاده در طول سال به دريا مي ريزد.
هر چند در سال هاي اخير ، بويژه پس از پيروزي انقلاب ، هشت سد كوچك و بزرگ در مازندران از جمله سد شهيد رجايي در ساري و البرز در سوادكوه احداث شد و مشكل آب زراعي بخشي از زمين هاي مازندران را رفع كرد ، اما ساخت سد بر روي رودخانه پر آب هراز مورد غفلت قرار گرفت.
آب به عنوان مهم ترين نياز كشاورزي مازندران محسوب مي شود ، اما به رغم اهميت كشاورزي اين استان در تامين امنيت غذايي كشور ، اكنون فقط حدود 11 درصد آب سطحي استان ذخيره مي شود.
مازندران يكي از مناطق پرآب ايران به شمار مي آيد ، اما به دليل اين كه از آب هاي سطحي اين استان استفاده مطلوبي نمي شود و حجم وسيعي از اين منابع آبي بدون بهره برداري مفيد به درياي خزر مي ريزد، در مواقعي از سال كشاورزان اين منطقه با مشكل كم آبي مواجه مي شوند.
** دوگانه غرقابي و خشكسالي
بحران كم آبي كشاورزي بويژه براي برنجكاري در حالي در سال هاي اخير در مازندران به سمت بحراني شدن حركت كرده كه معضل غرقاب بودن بيش از 100 هزار هكتار از زمين هاي كشاورزي پائين دست استان در 6 ماهه دوم هر سال ، همچنان لاينحل باقي مانده و عملا استفاده از اين اراضي براي كشت دوم را منتفي كرده است.
در طي 30 سال اخير به دليل عدم مهار و كنترل اين منبع و نيز يكپارچه نشدن اين اراضي ، بخش مهمي از اراضي كشاورزي مازندران در پاييز و زمستان در وضعيت غرقابي قرار مي گيرد.
كم آبي در مازندران در گذشته هاي دور بيشتر در مناطق شرقي و آن هم اواخر مرداد ماه رخ مي داد ، اما اينكه خشكسالي و كم آبي به دشت هراز با رودخانه پر آب روان در آن منطقه آن هم در فروردين ماه از فصل بهار نمود پيدا كند ، تهديد جدي عليه كشاورزي استان است.
گزارش يك ساله شركت آب منطقه اي مازندران از روان آب رودخانه ' هراز' به عنوان مهم ترين رودخانه استان كه سالانه يك ميليارد متر مكعب روان آب را در خود عبور مي دهد ، با منفي 2 درصد نسبت به شاخص 50 ساله مواجه شده است.
اكنون درحالي شاليزارهاي دشت هراز مازندران در تنش آبي قرار گرفته اند كه تازه نشا كاري در كمتر از 10 درصد زمين هاي شاليزاري اين دشت آغاز شده است.
اغلب كشاورزان مناطق مركزي مازندران در حالي كه هنوز مشغول آماده سازي شاليزارهاي خود براي نشا هستند، با كمبود شديد آب و خشكسالي رو به رو شدند.
كشاورزان شهرستان هاي آمل، بابل، محمود آباد و فريدونكنار كه آب مورد نياز را از دشت هراز تامين مي كردند، پمپ هاي چاه هاي آب كشاورزي را روشن كرده تا كارهاي آماده سازي شاليزارها را انجام دهند.
مشاهدات خبرنگاران ايرنا حاكيست كه نوبت دهي آب رودخانه ها هم از سوي شركت آب منطقه اي مازندران در حال انجام است، اما به دليل كاهش روان آب رودخانه ها، اين مقدار آب پاسخگوي نياز شاليزارها نيست.
** خشكسالي ، واقعيت 30 ساله
در حالي كه بر اساس آمار و ارقام هواشناسي ، زنگ هشدار رخنه و پيشروي خشكسالي به عنوان يك واقعيت تلخ استان مازندران از يك دهه پيش به صدا در آمد ، اما هنوز مسئولان نسبت به هدر رفت آب هاي سطحي بي تفاوت هستند.
كاهش بارندگي و تغيير الگوي بارش ، كم شدن دبي آب رودخانه ها ، پايين رفتن ايستايي آب هاي زيرزميني و پيشروي آب شور به آب شيرين در سواحل نشانه هاي پيشروي خشكسالي در استان مازندران است.
كارشناس ارشد مطالعات اقليمي و اقليم دريا و ساحل اداره كل هواشناسي مازندران ، با تحليل روند خشكسالي استان در سه دهه اخير( از سال 1365 تا1395) ، گفت : بر اساس داده هاي مركز ملي خشكسالي و با توجه به نمودار و نقشه هاي تهيه شده ، فراواني و شدت وقوع خشكسالي در استان مازندران رو به افزايش است.
رحيم يوسفي زاده افزود : تحليل‏ها نشان مي دهد طي 10 سال اخير نسبت به دوره‏هاي آماري 30 سال گذشته ، شدت و فراواني خشكسالي افزايش پيدا كرده است ، به طوري كه طي يك دوره 30 ساله ، 13 سال آن با انواع خشكسالي، 9 سال با شرايط نرمال و تنها هشت سال با شرايط ترسالي مواجه بوده است.
وي گفت : در 10 سال اخير ، استان مازندران هفت بار انواع خشكسالي ، يك سال تر سالي و 2 سال وضعيت نرمال را تجربه كرده است و در اين مدت تعداد دوره هاي نرمال رو به كاهش بوده است.
اين كارشناس ارشد هواشناسي مازندران گفت : گزارش مركز ملي خشكسالي همچنين نشان مي دهد ، روند خشكسالي هفت ساله كه نمايه آب هاي زير زميني و چشمه هاست نشان مي دهد كه در 30 سال اخير تعداد سال هاي همراه با خشكسالي و نزديك به آن در استان نسبت به سال‏هاي تر سالي و نزديك به آن خيلي بيشتر بوده به نحوي كه پنج سال داراي شرايط نرمال ، 6 سال ترسالي و 19 سال همراه با انواع خشكسالي مواجه بوده است.
وي ادامه داد: از سال 1380 تا انتهاي 1394 استان مازندران به طور مستمر درگير خشكسالي هاي هيدرولوژيكي(آب هاي زيرزميني) بوده و شدت آن از سال1390 تا 1394 خيلي بيشتر از كل دوره آماري است.
وضعيت خشكسالي يك ساله 96 مازندران نشان نيز مي دهد كه 99 درصد از مساحت استان با انواع خشكسالي هواشناسي رو به رو شده و خشكسالي در 38درصد از ارتفاعات شهرستان ساري ' بسيار شديد ' بوده است.
** تكميل سد مخزني هراز ، نزديك ترين اميد براي كشاورزي
در حالي كه ساخت سد هراز ( منگول ) در سال هاي 69 و 70 رديف اعتباري در بودجه ملي كشور گرفت ، اما به دليل اختلافات سياسي ، زيست محيطي و اجتماعي ، عمليات اجرايي آن حدود 18 سال بعد در سال 1388 آغاز شد.
سد مخزني هراز آمل از نوع خاكي با هسته رسي به ارتفاع 150 متر و 373 متر طول تاج سد به ظرفيت نهايي 650ميليون مترمكعب بر روي رودخانه هراز درحال ساخت است و عمليات خاك ريزي اين سد نيز در حال انجام است.
ضرورت و اهميت تكميل هر چه سريع تر و به بهره برداري رساندن سد هراز به اين است كه اين سد به تنهايي مي تواند حدود 700 ميليون متر مكعب آب برابر با هشت سد بزرگ و كوچك و 800 قطعه آببندان فعلي استان ، ذخيره سازي را انجام بدهد.
مدير عامل شركت آب منطقه اي مازندران در باره اهميت ساخت سد مخزني هراز و روند پيشرفت اين سد گفت : سد هراز بزرگ ترين سد مخزني در شمال كشور است و اين سد بر اساس برنامه عقب است و اكنون حدود 60 درصد پيشرفت فيزيكي دارد.
ابراهيم يخكشي در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود : براي اجرا و ساخت سد و ايجاد جاده جايگزين هراز آمل به بيش از 200 ميليارد تومان اعتبار نياز است.
وي توضيح داد : كار ساخت سد هراز در سه سال گذشته با توجه جدي دولت تدبير و اميد با سرعت بيشتري همراه بوده و در اين مدت با اختصاص بيش از 120 ميليارد تومان اعتبار ملي بيش از 30درصد پيشرفت فيزيكي داشته است.
مديرعامل شركت آب منطقه اي مازندران، با اشاره به اينكه توليد 25 مگاوات برق از سد هراز آمل پيش بيني شده است ، بيان داشت : با بهره برداري از سد هراز مشكلات كم آبي بيش از يكصد هزار هكتار از اراضي پايين دست سد و شهرستانهاي آمل ، بابل ، محمودآباد ، فريدونكنار وبابلسر رفع و آب شرب مورد نياز بيش از يك ميليون نفر از ساكنان اين مناطق نيز تامين خواهد شد.
يخكشي با بيان اينكه بخش زيادي از آب هاي استان در فصل غير زراعي وارد دريا مي شود ، گفت : در حال حاضر فقط 11 درصد از آب هاي سطحي مازندران مهار مي شود.
براساس آمار ، نزولات آسماني در مازندران سالانه 15 ميليارد مترمكعب است كه هشت ميليارد مترمكعب آن تبخير شده و هدر مي رود و 6 ميليارد و 850 ميليون مترمكعب باقي مي ماند كه از اين ميزان چهار ميليارد و 900 ميليون مترمكعب آب هاي سطحي شامل رودخانه ها، چشمه ها و يك ميليارد و 950 ميليون متر مكعب آب هاي زيرزميني است كه از آب هاي سطحي فقط 750ميليون مترمكعب يعني 11درصد آن مهار مي شود.
گزارش از : سيدرضا هاشمي كروئي
6990/1654