سد هراز؛ حكایت 30 ساله چشم بستن بر واقعیت خشكسالی

به گزارش خبرنگار ایرنا ، موضوع هدر رفت آب های سطحی در استان پر باران مازندران همواره مورد بحث مردم و دست اندركاران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است ، اما هنوز آب پر آب ترین رودخانه استان بدون استفاده در طول سال به دریا می ریزد.
هر چند در سال های اخیر ، بویژه پس از پیروزی انقلاب ، هشت سد كوچك و بزرگ در مازندران از جمله سد شهید رجایی در ساری و البرز در سوادكوه احداث شد و مشكل آب زراعی بخشی از زمین های مازندران را رفع كرد ، اما ساخت سد بر روی رودخانه پر آب هراز مورد غفلت قرار گرفت.
آب به عنوان مهم ترین نیاز كشاورزی مازندران محسوب می شود ، اما به رغم اهمیت كشاورزی این استان در تامین امنیت غذایی كشور ، اكنون فقط حدود 11 درصد آب سطحی استان ذخیره می شود.
مازندران یكی از مناطق پرآب ایران به شمار می آید ، اما به دلیل این كه از آب های سطحی این استان استفاده مطلوبی نمی شود و حجم وسیعی از این منابع آبی بدون بهره برداری مفید به دریای خزر می ریزد، در مواقعی از سال كشاورزان این منطقه با مشكل كم آبی مواجه می شوند.
** دوگانه غرقابی و خشكسالی
در حالی تنش آبی و خشكسالی در دشت 110 هزار هكتاری ' هراز ' كه نیمی از زمین های برنجكاری مازندران را شامل می شود ، به نخستین روز از فصل بهار رسید كه غفلت و كم توجهی در ساخت سد هراز همچنان ادامه دارد.
در طی 30 سال اخیر به دلیل مهار و كنترل نكردن این منبع و نیز یكپارچه نشدن این اراضی ، بخش مهمی از اراضی كشاورزی مازندران در پاییز و زمستان در وضعیت غرقابی قرار می گیرد.
كم آبی در مازندران در گذشته های دور بیشتر در مناطق شرقی و آن هم اواخر مرداد ماه رخ می داد ، اما اینكه خشكسالی و كم آبی به دشت هراز با رودخانه پر آب روان در آن منطقه آن هم در فروردین ماه از فصل بهار نمود پیدا كند ، تهدید جدی علیه كشاورزی استان است.
گزارش یك ساله شركت آب منطقه ای مازندران از روان آب رودخانه ' هراز' به عنوان مهم ترین رودخانه استان كه سالانه یك میلیارد متر مكعب روان آب را در خود عبور می دهد ، با منفی 2 درصد نسبت به شاخص 50 ساله مواجه شده است.
اكنون درحالی شالیزارهای دشت هراز مازندران در تنش آبی قرار گرفته اند كه تازه نشا كاری در كمتر از 10 درصد زمین های شالیزاری این دشت آغاز شده است.
اغلب كشاورزان مناطق مركزی مازندران در حالی كه هنوز مشغول آماده سازی شالیزارهای خود برای نشا هستند، با كمبود شدید آب و خشكسالی رو به رو شدند.
كشاورزان شهرستان های آمل، بابل، محمود آباد و فریدونكنار كه آب مورد نیاز را از دشت هراز تامین می كردند، پمپ های چاه های آب كشاورزی را روشن كرده تا كارهای آماده سازی شالیزارها را انجام دهند.
مشاهدات خبرنگاران ایرنا حاكیست كه نوبت دهی آب رودخانه ها هم از سوی شركت آب منطقه ای مازندران در حال انجام است، اما به دلیل كاهش روان آب رودخانه ها، این مقدار آب پاسخگوی نیاز شالیزارها نیست.
** خشكسالی ، واقعیت 30 ساله
در حالی كه بر اساس آمار و ارقام هواشناسی ، زنگ هشدار رخنه و پیشروی خشكسالی به عنوان یك واقعیت تلخ استان مازندران از یك دهه پیش به صدا در آمد ، اما هنوز مسئولان نسبت به هدر رفت آب های سطحی بی تفاوت هستند.
كاهش بارندگی و تغییر الگوی بارش ، كم شدن دبی آب رودخانه ها ، پایین رفتن ایستایی آب های زیرزمینی و پیشروی آب شور به آب شیرین در سواحل نشانه های پیشروی خشكسالی در استان مازندران است.
كارشناس ارشد مطالعات اقلیمی و اقلیم دریا و ساحل اداره كل هواشناسی مازندران ، با تحلیل روند خشكسالی استان در سه دهه اخیر( از سال 1365 تا1395) ، گفت : بر اساس داده های مركز ملی خشكسالی و با توجه به نمودار و نقشه های تهیه شده ، فراوانی و شدت وقوع خشكسالی در استان مازندران رو به افزایش است.
رحیم یوسفی زاده افزود : تحلیل‏ها نشان می دهد طی 10 سال اخیر نسبت به دوره‏های آماری 30 سال گذشته ، شدت و فراوانی خشكسالی افزایش پیدا كرده است ، به طوری كه طی یك دوره 30 ساله ، 13 سال آن با انواع خشكسالی، 9 سال با شرایط نرمال و تنها هشت سال با شرایط ترسالی مواجه بوده است.
وی گفت : در 10 سال اخیر ، استان مازندران هفت بار انواع خشكسالی ، یك سال تر سالی و 2 سال وضعیت نرمال را تجربه كرده است و در این مدت تعداد دوره های نرمال رو به كاهش بوده است.
این كارشناس ارشد هواشناسی مازندران گفت : گزارش مركز ملی خشكسالی همچنین نشان می دهد ، روند خشكسالی هفت ساله كه نمایه آب های زیر زمینی و چشمه هاست نشان می دهد كه در 30 سال اخیر تعداد سال های همراه با خشكسالی و نزدیك به آن در استان نسبت به سال‏های تر سالی و نزدیك به آن خیلی بیشتر بوده به نحوی كه پنج سال دارای شرایط نرمال ، 6 سال ترسالی و 19 سال همراه با انواع خشكسالی مواجه بوده است.
وی ادامه داد: از سال 1380 تا انتهای 1394 استان مازندران به طور مستمر درگیر خشكسالی های هیدرولوژیكی(آب های زیرزمینی) بوده و شدت آن از سال1390 تا 1394 خیلی بیشتر از كل دوره آماری است.
وضعیت خشكسالی یك ساله 96 مازندران نشان نیز می دهد كه 99 درصد از مساحت استان با انواع خشكسالی هواشناسی رو به رو شده و خشكسالی در 38درصد از ارتفاعات شهرستان ساری ' بسیار شدید ' بوده است.
** تكمیل سد مخزنی هراز ، نزدیك ترین امید برای كشاورزی
در حالی كه ساخت سد هراز ( منگول ) در سال های 69 و 70 ردیف اعتباری در بودجه ملی كشور گرفت ، اما به دلیل اختلافات سیاسی ، زیست محیطی و اجتماعی ، عملیات اجرایی آن حدود 18 سال بعد در سال 1388 آغاز شد.
سد مخزنی هراز آمل از نوع خاكی با هسته رسی به ارتفاع 150 متر و 373 متر طول تاج سد به ظرفیت نهایی 650میلیون مترمكعب بر روی رودخانه هراز درحال ساخت است و عملیات خاك ریزی این سد نیز در حال انجام است.
ضرورت و اهمیت تكمیل هر چه سریع تر و به بهره برداری رساندن سد هراز به این است كه این سد به تنهایی می تواند حدود 700 میلیون متر مكعب آب برابر با هشت سد بزرگ و كوچك و 800 قطعه آببندان فعلی استان ، ذخیره سازی را انجام بدهد.
مدیر عامل شركت آب منطقه ای مازندران در باره اهمیت ساخت سد مخزنی هراز و روند پیشرفت این سد گفت : سد هراز بزرگ ترین سد مخزنی شمال كشور محسوب می شود اما بر اساس برنامه عقب است و اكنون حدود 60 درصد پیشرفت فیزیكی دارد.
ابراهیم یخكشی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : برای اجرا و ساخت سد و ایجاد جاده جایگزین هراز آمل به بیش از 200 میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
وی توضیح داد : كار ساخت سد هراز در سه سال گذشته با توجه جدی دولت تدبیر و امید با سرعت بیشتری همراه بوده و در این مدت با اختصاص بیش از 120 میلیارد تومان اعتبار ملی بیش از 30درصد پیشرفت فیزیكی داشته است.
مدیرعامل شركت آب منطقه ای مازندران، با اشاره به اینكه تولید 25 مگاوات برق از سد هراز آمل پیش بینی شده است ، بیان داشت : با بهره برداری از سد هراز مشكلات كم آبی بیش از یكصد هزار هكتار از اراضی پایین دست سد و شهرستانهای آمل ، بابل ، محمودآباد ، فریدونكنار وبابلسر رفع و آب شرب مورد نیاز بیش از یك میلیون نفر از ساكنان این مناطق نیز تامین خواهد شد.
یخكشی با بیان اینكه بخش زیادی از آب های استان در فصل غیر زراعی وارد دریا می شود ، گفت : در حال حاضر فقط 11 درصد از آب های سطحی مازندران مهار می شود.
براساس آمار ، نزولات آسمانی در مازندران سالانه 15 میلیارد مترمكعب است كه هشت میلیارد مترمكعب آن تبخیر شده و هدر می رود و 6 میلیارد و 850 میلیون مترمكعب باقی می ماند كه از این میزان چهار میلیارد و 900 میلیون مترمكعب آب های سطحی شامل رودخانه ها، چشمه ها و یك میلیارد و 950 میلیون متر مكعب آب های زیرزمینی است كه از آب های سطحی فقط 750میلیون مترمكعب یعنی 11درصد آن مهار می شود.
6990/1654