اهمیت راهبردی چابهار در تعاملات منطقه ای ایران و هند

به گزارش ایرنا، پس از سفر محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه و محمد آخوندی وزیر راه و شهرسازی ایران به پاكستان كه برای توسعه همكاری با پاكستان و چین در بندر چابهار اهمیت راهبردی داشت، هند باید در تعاملات آینده خود درباره این پروژه (توسعه بندر چابهار)بازبینی كند.
هند تاكنون با تقویت روابط دوجانبه، همكاری با ایران در بندر چابهار را مدیریت كرده است. در عین حال، در تلاش برای دستیابی به یك فهم مشترك با ایران و افغانستان جهت دسترسی به یك مسیر جایگزین به آسیای مركزی از طریق چابهار نیز بوده است.
اما این رویكرد هند با توجه به گسترش روز افزون روابط چین و ایران و همچنین این واقعیت كه سازمان همكاری شانگهای هر روز اعتبار بیشتری در اوراسیا می یابد احتیاج به بازبینی دارد.
ظریف با دعوت از چین و پاكستان برای همكاری در چابهار اعلام كرد این پروژه برای محاصره كردن و یا محدود كردن هیچ كشوری نیست.
هند برای توسعه بندر چابهار ایران متعهد به سرمایه گذاری 500 میلیون دلاری شده است. فاز اول این بندر در ماه دسامبر سال گذشته با حضور حسن روحانی رئیس جمهور ایران و نمایندگانی از هند و سایر كشورهای منطقه افتتاح شد. از طرف دیگر ایران و افغانستان در حال توافق برای ایجاد یك كریدور حمل و نقل بین المللی هستند و اولین محموله گندم هند از طریق بندر چابهار به افغانستان ارسال شد.
بندر چابهار یك موفقیت در روابط هند و ایران است و پس از عملیاتی شدن آن، تحولات زیادی پیرامون این بندر اتفاق افتاده و بر اساس خبرهای منتشر شده ترافیك باری از بندر كراچی به چابهار منتقل شده است.
بندر چابهار هزینه های حمل و نقل و زمان برای صادرات كالاهای هند را تا یك سوم كاهش می دهد. این بندر همچنین تجارت میان هند، افغانستان و ایران را با توجه به مخالفت های پاكستان برای استفاده از خاك این كشور، افزایش خواهد داد.
ایران معتقد است بندر چابهار یك رقیب برای بندر گوادر پاكستان نیست و دو بندر چابهار و گوادر را 'خواهران' یكدیگر می داند و قصد دارد به گوادر برق و سایر كالاها را صادر كند.
چابهار یك بندر راهبردی است كه دیپلماسی تجارت دریایی هند با سواحل غربی خود و همچنین ایران و افغانستان را میسر می سازد. نشست سه جانبه هند، ایران و افغانستان در سال گذشته توسعه یكپارچه زیرساخت های ارتباطی از جمله شبكه های جاده ای و راه آهن و توسعه بندر را تقویت كرد و دسترسی و ادغام بازارهای منطقه ای را تسهیل بخشید.
با وجود اینكه هند بندر چابهار را به عنوان یك رقیب با بندر گوادر در خصوص امنیت انرژی و دریایی محسوب می كند اما رویكرد آن در قبال چابهار بر اساس چارچوب همكاری و هماهنگی منطقه ای است. نقطه نظر هند در خصوص امنیت و رشد برای تمام این منطقه این رویكرد را تایید می كند. با توجه به این رویكرد، هند باید یك فهم جامع منطقه ای را به كار بگیرد كه نه تنها به توسعه بندر چابهار كمك كند بلكه آن را به یك مركز تجاری در منطقه تبدیل كند.
علاوه بر این هند باید بر راههای گسترش همكاری چین و ایران و همچنین تحول در سازمان همكاری شانگهای كه در فعالیت های آینده خود بر پروژه های ارتباطی تاكید خواهد كرد مطالعه كاملی انجام دهد.
روابط امروز ایران و چین از همیشه گسترده تر شده است. چین یك رویكرد چند جانبه را در مقابل ایران به كار گرفته است. این كشور یك رابطه باثبات دوجانبه و همچنین یك رابطه مستحكم منطقه ای از طریق سازمان همكاری شانگهای با ایران ایجاد كرده است. چین همچنین در بدست آمدن توافق هسته ای ایران یا برجام با كشورهای غربی نقش مهمی ایفا كرده است.
ایران همچنان بزرگ ترین صادر كننده نفت به چین است. تهران در سال 2005 به همراه هند و پاكستان به عنوان ناظر در سازمان همكاری شانگهای قرار گرفت اما چین تلاش های زیادی برای عضویت دائم ایران انجام داد.
رویكرد دهلی نو در چابهار مبتنی بر مفهوم آسیای مركزی و جنوب آسیا است كه هسته اصلی سیاست ارتباط با جنوب آسیا و هند را تشكیل می دهد. پروژه خط لوله گاز تركمنستان- افغانستان - پاكستان- هند(تاپی) كه دهلی نو آن را ترغیب می كند بخشی از این سیاست است.
رویكرد هند در فعال كردن دوباره كریدور بین المللی ارتباطی شمال - جنوب نمونه دیگر طرح هند برای ارتباط با منطقه است. ارتباطات، اكتشاف انرژی، به اشتراك گذاشتن نگرانی های امنیتی در مورد تروریسم و ایجاد حضور سیاسی، برخی از عواملی هستند كه سیاست آسیای میانه هند را شكل می دهند. چین نیز سازمان همكاری شانگهای را یك مجموعه مهم برای ارتباط با منطقه آسیای مركزی و جنوب آسیا می داند.
سازمان همكاری شانگهای به دنبال تبدیل شدن به یكی از مهمترین مجموعه ها در منطقه اوراسیا كه می تواند فهم چین و روسیه را به یكدیگر نزدیك كند، می باشد. شی جین پینگ رئیس جمهور چین و ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در سال 2015 توافق كردند كه پروژه یك جاده یك كمربند چین را با اتحادیه اقتصادی اوراسیای روسیه مرتبط كنند. این ارتباط از نظر استفاده از ارز محلی در تجارت دوجانبه، همكاری های مالی از طریق صندوق جاده ابریشم و تحت سرمایه گذاری بانك سرمایه گذاری آسیا قابل توجه است.
برای هند چالش اصلی ایفای نقش راهبردی خود در میان طرح های چین و روسیه در منطقه است.
یكی از آزمون های بزرگ تر برای هند چگونگی ادغام با سازمان همكاری شانگهای در آینده است. هند در مقابل طرح یك جاده یك كمربند چین یك سكوت راهبردی اختیار و با كریدور اقتصادی چین و پاكستان به دلیل عبور آن از منطقه مورد اختلاف كشمیر مخالفت كرده است.
نیاز گسترده هند به انرژی یكی از اصول مهم سیاست ارتباط با آسیای مركزی این كشور است. برای بدست آوردن منابع انرژی، هند با یك رقیب سرسخت یعنی چین مواجه خواهد بود. كمربند اقتصادی جاده ابریشم چین در تعامل این كشور با آسیای مركزی بسیار اهمیت دارد. از طریق این پروژه چین نه تنها به دنبال دست یابی به اقیانوس هند از طریق خشكی است بلكه قصد دارد كریدورهای اقتصادی مناطق مركزی و جنوبی آسیا كه در آن بنادر گوادر و چابهار نقاط بسیار مهم و راهبردی محسوب می شوند را به یكدیگر متصل كند.
اما بزرگ ترین چالش هند كریدور اقتصادی چین و پاكستان است كه بخش جدایی ناپذیر كمربند اقتصادی جاده ابریشم محسوب می شود. بودجه پیشنهادی اولیه برای این پروژه 46 میلیارد دلار بود اما اكنون چین آن را به 62 میلیارد دلار افزایش داده است. چین همچنین اعلام كرده است كه تا 30 سال آینده كنترل پروژه آبی كاروت را در اختیار خواهد داشت.
دوم اینكه كریدور اقتصادی چین و پاكستان قرار است استان شین شیانگ چین را به بندر گوادر متصل كند. حجم حمایت مالی چین برای بندر گوادر بسیار بالاتر از تعهد مالی هند در بندر چابهار است.
به دلیل عبور این كریدور اقتصادی از منطقه مورد اختلاف كشمیر، هند همچنین اعلام كرده است كه این طرح حاكمیت ارضی هند را نقض می كند. اگر چه چین تاكنون در خصوص مساله كشمیر موضع بی طرفانه اتخاذ كرده است اما ممكن است در آینده به دلیل منافع خود در كریدور اقتصادی پاكستان، موضع خود را تغییر داده و به یك بازیگر سوم در كشمیر تبدیل شود كه طبیعتا هند به شدت با این امر مخالف است.
چین در زمینه پروژه های مرتبط با انرژی توانسته است از هند در منطقه پیشی بگیرد. اهداف اصلی هند در منطقه تحقق 'تاپی' و خط لوله گاز ایران، پاكستان و هند اعلام شده است. اخیرا چین در خصوص خط لوله گاز ایران، پاكستان و هند ابراز علاقه مندی كرده اما در خصوص تاپی واكنشی نشان نداده است.
به طور خلاصه بندر گوادر بخش مهمی در كریدور اقتصادی چین و پاكستان و همچنین كریدور اقتصادی جاده ابریشم چین است. بدست آوردن كنترل گوادر توسط چین به معنی به چالش كشیده شدن منافع امنیتی و انرژی هند در اقیانوس هند است.
با توجه به فاصله جغرافیایی دورهند از منطقه آسیای مركزی، ارتباط یك مساله مهم میان هند و منطقه است. ارتباط خشكی از طریق جاده لداخ به شین شیانگ چین در شمال این كشور یك گزینه برای دهلی نو است اما با توجه به نگرانی های هند در خصوص كمربند اقتصادی جاده ابریشم چین این گزینه ممكن است قابل اجرا نباشد.
هند به طور سنتی از طریق مسیرهای تجاری ابریشم و ادویه جات روابطی نزدیك تر با آسیای مركزی داشته است. اكنون زمان آن رسیده است كه هند برای احیای این روابط اقدام كند. این امر می تواند از طریق رسیدن به یك درك گسترده تر با چین با توجه به توسعه بندر چابهار هم در داخل و هم در خارج شورای همكاری شانگهای میسر شود.
در شرایط منطقه ای كه همكاری با رقابت همراه می شود، دهلی نو باید یك رویكرد بازتر و متنوع تر در قبال بندر چابهار به كار گیرد. این امر سبب ایجاد فرصت های راهبردی بیشتر می شود و به پیشرفت هند كمك كرده و یك مسیر خشكی جدید به آسیای مركزی را شكل می دهد.
گزارش: وحیده دینداری
آساق**267**1424**1337