نگاهی به وضعیت گونه در حال انقراض پلنگ ایرانی

به گفته فعالان و متولیان محیط زیست وجود جمعیت مطلوبی از گونه در خطر انقراض پلنگ ایرانی در شرق و شمال شرق ایران نشان می دهد كه هنوز پرچم این گونه ارزشمند و ذخیره ژنتیكی در این منطقه برافراشته و بالا است.
ایران جزو 20 كشور نخست جهان به لحاظ تنوع زیستی و دارای هزار و 163 گونه جانوران مهره دار است. محیط زیست ایران 10 گونه از گربه سان را میزبانی می كرد اما 40 سال پیش دو گونه شامل ببر مازندران و شیر ایرانی منقرض شدند ولی هنوز هشت گونه گربه سان در كشور شناخته شده و زندگی می كنند كه همه آنها در خراسان رضوی زیست دارند.
این هشت گونه‌' یوزپلنگ آسیایی، پلنگ، گربه سیاه گوش، گربه كاراكال، گربه شنی، گربه جنگلی، گربه پالاس و گربه وحشی' را شامل می شوند. گرچه آمار دقیقی از شمار این گونه ها بخاطر فعالیت شبانه، مخفیانه و سبك زندگی ویژه آنان نمی توان به دست داد اما ارائه آمار اعلام موجودیت آنان بر اساس میزان مشاهدات صورت می گیرد.
پلنگ ایرانی به عنوان یك گونه ارزشمند و تحت حفاظت در فهرست گونه های در خطر انقراض قرار دارد، گونه ای كه حضورش در شمال و شرق ایران به ویژه در خراسان رضوی دلگرم كننده و به نسبت مطلوب است.

* پلنگ ایرانی در حال انقراض
گونه پلنگ ایرانی در كنار سه گونه 'اردك سرسفید، بالابان و كركس مصری' جزو چهار گونه در حال انقراض در خراسان رضوی و بخشی از 29 گونه فهرست شده این استان در فهرست قرمز حفاظتی اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت(IUCN) به عنوان معتبرترین مرجع اعلام نظر درباره وضعیت حفاظتی گونه های جانوری و گیاهی، قرار دارد.
چندی پیش نتایج پژوهش علمی در خراسان رضوی نشان داد 'پارك ملی تندوره' در این استان میزبان بیشترین جمعیت پلنگ در خاورمیانه است. خراسان رضوی با دارا بودن 435 گونه مهره دار از كل گونه های مذكور در كشور حدود 38 درصد این تنوع را به خود اختصاص داده است. بطور تفكیكی این استان دارای 69 گونه پستاندار، 286 گونه پرنده، 66 خزنده، 12 گونه ماهی و دو گونه دوزیست است.
خراسان رضوی با دارا بودن دهها منطقه حفاظت شده، شكار ممنوع و پناهگاه حیات وحش و شمار انبوهی از گونه های جانوری و گیاهی از تنوع زیستی بالا و ارزش ژنتیكی فراوانی برخوردار است. 'پارك ملی تندوره، اثر ملی طبیعی دریاچه بزنگان و پناهگاه حیات وحش شیراحمد' سه منطقه برجسته به لحاظ تنوع زیستی و جذابیت گردشگری در خراسان رضوی محسوب می شوند.
مناطق حفاظت شده 'هزارمسجد، حیدریه، منطقه گردشگری سلامی در خواف، منطقه حفاظت شده خواجه، ارس، باغ كشمیر، منطقه در بادام و نیز منطقه حفاظت شده قرچقه' از دیگر مناطقی هستند كه در این استان از طبیعت بكر و دست نخورده ای برخوردارند.
وجود گونه های جانوری مختلف و متنوع در این مناطق بسیار مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد و از این منظر خراسان رضوی ظرفیتهای بسیار فراوانی را دارا است.

* تندوره بهشت پلنگ ایرانی
پارك ملی تندوره بهشت پلنگ ایرانی و منطقه ای مهم به لحاظ ارزش گونه های زیستی در ایران و خاورمیانه محسوب می شود. این منطقه سال 1347 به عنوان 'منطقه حفاظت شده' تحت قرق قرار گرفت و سال بعد به پارك وحش تندوره تغییر نام یافت. از سال 1353 مساحت این پارك تقلیل یافت و طی مصوبه شماره 101 شورای عالی محیط زیست مورخ 21 شهریور ماه 1361 به عنوان پارك ملی تندوره معرفی شد. مساحت كنونی پارك ملی تندوره 35 هزار و 540 هكتار و مساحت منطقه حفاظت شده تندوره 9 هزار و 50 هكتار است.
پارك ملی و منطقه حفاظت شده تندوره در محدوده شهرستان درگز واقع در شمال خراسان رضوی نزدیك مرز تركمنستان در منطقه ای كوهستانی با صخره ها و تپه ماهورهای متعدد و دره های ژرف و پرشیب پوشیده از گیاهان مختلف قرار دارد و یكی از بهترین زیستگاههای جانوران وحشی به ویژه قوچ و میش اوریال نیز می باشد.
مدیركل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: بر اساس پژوهشهای میدانی انجام شده حضور حداقل 35 قلاده پلنگ در پارك تندوره مستندسازی شده است.
حمید صالحی افزود: این مستندسازی از طریق هزار قطعه عكس از این گونه ارزشمند در طول سه سال اجرای پروژه تحقیقاتی انجام شد و اوایل سال 1396 پایان یافت.

* ارزش بین المللی خراسان در زیست پلنگ
یك پژوهشگر مجری طرح مطالعاتی پلنگ در خراسان رضوی، به خبرنگار ایرنا گفت: پارك ملی تندوره خراسان رضوی به عنوان زیستگاهی امن برای بزرگترین جمعیت پلنگ نه تنها در خاورمیانه بلكه در گستره وسیعی از تركیه تا هند مطرح است.
دكتر محمدصادق فرهادی نیا افزود: به همین دلیل خراسان رضوی و منطقه پارك تندوره نقش مهمی در حفظ پویایی جمعیت پلنگ ایرانی در مناطق مرزی ایران و تركمنستان دارد.
وی ادامه داد: محدوده شمالی خراسان رضوی كه متصل به تركمنستان است یكی از مهمترین محلهای زیست پلنگ در كشور می باشد. مناطق حفاظت شده و پاركهای ملی متعددی در این حوزه در محدوده شهرستانهای كلات، درگز و قوچان سالها است كه از سوی سازمان حفاظت محیط زیست در حال حفاظت می باشد و این حفاظت توانسته تاحد زیادی شرایط مناسبی را برای زندگی پلنگ و طعمه هایش فراهم آورد.
مجری طرح مطالعاتی پلنگ در خراسان رضوی گفت: كسب اطلاعات و دانش فنی در خصوص وضعیت و جمعیت پلنگ و طعمه هایش، ارتقا حفاظت و تقویت امكانات و آموزش مردم سه ركن اصلی به منظور ایجاد شرایط بهتر برای زیست این گربه سان است.

* تراكم پلنگ حایت وحش در خراسان رضوی
دكتر فرهادی نیان افزود: 9 زیرگونه از پلنگ در سطح جهان وجود دارند. كشورهای غرب و مركز آسیا یعنی از تركیه و عراق تا اقغانستان و تركمنستان زیستگاههای مهم یكی از این 9 زیرگونه یعنی 'پلنگ ایرانی' است.
وی گفت: پلنگ ایرانی تقریبا بیش از 85 درصد محدوده ای را كه در گذشته در آن زندگی می كرده از دست داده است اما بیشتر جمعیت آن امروزه در كشور ایران زندگی می كنند.
پژوهشگر محیط زیست افزود: تقریبا تمامی استانهای ایران زیستگاه پلنگ هستند اما از این میان استانهای شمال شرقی كشور به خصوص خراسان به دلیل تراكم بالاتر این گربه سان از اهمیت ویژه ای برخوردارند.
وی به نقش و حضور سازمانها و نهادهای بین المللی كه می توانند برای بقا پلنگ كمك كننده باشند اشاره و بیان كرد: انتقال فناوری و تجهیزات روز دنیا در این زمینه كمك فراوانی در حمایت از این گونه خواهد داشت. برای مثال گردنبندهای ماهواره ای از ابزار بسیار مهم در این زمینه هستند كه تهیه آنها نیازمند همراهی سازمانهای بین المللی است.
او ادامه داد: دانش فنی موجود در ایران درباره پلنگ و نیز بسیاری از گونه ها عمدتا مبتنی بر حدسیات و تصورات است تا واقعیتهای علمی لذا حضور و همراهی محققان معتبر بین المللی می تواند باعث توانمندسازی و آموزش پژوهشگران ایرانی شود.

* زیست قطعی پلنگ در 20 منطقه خراسان
معاون پایش و نظارت اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: حضور گونه پلنگ در 20 منطقه زیست محیطی این استان مستند است و رصد فعالیتهای این گونه به صورت مستمر انجام می شود اما نمی توان تعداد مشخصی از جمعیت آن داد.
محمد عرفانی افزود: پلنگ جزو گونه های گوشتخواران 'چتر' محسوب می شود و وقتی امروز جمعیت مطلوبی از پستانداران و علفخواران با 8.7 درصد افزایش نسبت به پارسال داریم این امر نشان می دهد طعمه گوشتخواران در خراسان به خوبی وجود دارد.
وی ادامه داد: پوشش گیاهی خوب، وضعیت مطلوب زیستگاه، جمعیت خوب علفخواران و پستانداران و مشاهده شمار خوبی از پلنگها همه نشانگر فراهم بودن فضا برای افزایش جمعیت این گونه در خطر انقراض در خراسان هستند.
معاون اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در ادامه به مشكلات و تهدیدات جدی فراروی افزایش جمعیت پلنگ و علفخواران اشاره و بیان كرد: تداوم سالها خشكسالی موجب شده منابع آبی با مشكلات جدی رو به رو شوند كه با تامین اعتبارات لازم از مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی تلاش داریم تا این وضعیت را مدیریت شود.
وی گفت: حضور و مشاركت فعال خیران محیط زیستی نیز می تواند در تامین منابع آبی این مشكل را زودتر برطرف كند تا گونه های ارزشمند زیست محیطی كه جزو ذخایر تنوع زیستی خراسان هستند حفظ و حمایت شوند.
عرفانی افزود: در مناطق جنوبی خراسان رضوی به خصوص شهرستانهای بجستان، گناباد، بردسكن، تربت جام و مه ولات نیازمند كمك و مشاركت افراد نیكوكار دوستدار محیط زیست هستیم.
وی ادامه داد: وضعیت خراسان رضوی در زمینه جمعیت گربه سانان مطلوب است و با هدف حمایت از این گونه ها برنامه ریزیها و سیاستهای تدوین شده ای اجرا می شود كه از آن جمله حفاظت و تلاش در جهت افزایش گونه هایی است كه طعمه گربه سانان هستند.
معاون پایش و نظارت اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: شب زی بودن مهمترین مانع برای شمارش دقیق و تخمین گربه سانان است.

* رتبه نخست كشور در تعداد مناطق تحت حفاظت
وی همچنین گفت: خراسان رضوی دارای 41 منطقه تحت حفاظت است. وسعت این مناطق معادل دو و نیم میلیون هكتار می باشد كه از این منظر و به لحاظ تعداد مناطق زیستی تحت حفاظت، این استان رتبه نخست كشور را دارد.
عرفانی تنوع بالای زیستی در خطه خراسان رضوی را ناشی از زیستگاهها ذكر و بیان كرد: ادامه رشته كوه البرز در این استان، قله بینالود، دشت سرخس، همجواری با صحرای قره قوم، نزدیكی با رودخانه هریرود و مجاورت با كویر مركزی ایران از جمله شرایط جغرافیایی و زیستگاهی متنوعی است كه خراسان رضوی را جزو استانهای برتر ایران در زمینه تنوع زیستی قرارداده است.
وی به فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی( ICUC) نیز اشاره و بیان كرد: از میان مجموع مهره داران ایران 74 مهره دار در این فهرست در رده های مختلف خطر و انتقراض قرار دارند. همچنین از مجموع گونه های جانوری استان 33 گونه در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی قرار دارند.
معاون اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی آهو را شاخص گونه های جانوری در این استان ذكر و بیان كرد: هم اكنون بالغ بر سه هزار راس آهو در خراسان رضوی وجود دارند ضمن اینكه كل و بز، قوچ و میش نیز در استان زیست می كنند.
7496/1858