خشكسالی زخمی عمیق بر شریان حیاتی كرمان

به گزارش ایرنا ، كارشناسان بخش كشاورزی استان كرمان می گویند: این استان 183 هزار كیلومتر مربعی كه 11 درصد خاك كشور را به خود اختصاص داده با وجود شرایط اقلیمی و جغرافیایی خشك و كویری سالانه حدود 6 و نیم میلیون تن محصولات زراعی از آن برداشت می شود.
آنان در گفت و گو با ایرنا افزودند: علاوه بر این سالانه 130 تا 150 هزار تن پسته، 200 هزار تن خرما و 85 گونه از انواع مركبات در این استان تولید می شود كه طی سالهای متمادی خشكسالی این بخش را بشدت تحت تاثیر قرار داده است.
معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی استان كرمان می گوید: خشونت خشكسالی در این استان طی سال زراعی جاری بخصوص در حوزه باغی و زراعی بیش از پیش خود را نشان داده است.
محمدرضا پورخاتون خشكسالی را پدیده ای طبیعی، آرام و مرموز دانست و گفت: ماهیت این پدیده نسبت به سایر حوادث طبیعی كمتر شناخته شده است.
وی افزود: قرار گرفتن كرمان بر روی كمربند خشك دنیا ، نوسانات شدید بارش و پراكنش نامناسب آن از ویژگی های ذاتی این استان است.
پورخاتون متوسط بارندگی سالانه استان كرمان را 120 میلی متر اعلام كرد و اظهار داشت: این میزان در سال زراعی جاری تاكنون حدود 40 میلی متر بوده است.
وی ادامه داد: بر اساس بررسی های انجام شده استان كرمان به طور مداوم در 40 درصد سال های مورد مطالعه دچار خشكسالی بوده كه با توجه به روند حركتی خشكسالی ها در 30 سال اخیر، این استان درگیر سه دوره خشكسالی بوده است.
معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی استان كرمان اضافه كرد: طولانی ترین دوره خشكسالی مربوط به دوره اخیر است كه از سال 77 آغاز و هم اكنون نیز ادامه دارد.
پورخاتون تصریح كرد: خشكسالی فعلی نسبت به سایر دوره های خشكسالی این استان دارای تداوم و شدت بیشتری است و موجب كمبود شدید منابع آبی و كاهش آب های زیرزمینی و آب های سطحی شده است.
پورخاتون اظهار داشت: دمای بالا، رطوبت ناچیز موجود در هوا و پوشش ابری اندك موجب افزایش تبخیر آب و تعرق و كاهش آب در خاك شده كه در نهایت كاهش عملكرد تولید محصولات كشاورزی را در پی داشته است.
وی تصریح كرد: كمبود بارندگی و برداشت بیش از حد آب از سفره های زیرزمینی موجب بیلان منفی آب های زیرزمینی شده است، بطوری كه سالانه در استان كرمان با اضافه برداشت 900 میلیون متر مكعب از سفره های آب های زیر زمینی روبرو هستیم.
وی گفت: بیشتر دشت های استان كرمان با خطر شور شدن آب به دلیل پیش روی سفره های آب شور مواجه شده است.
پورخاتون تاكید كرد: دشت های شمالی و غربی استان بویژه دشت های منطقه رفسنجان، زرند و سیرجان از مناطق حاد استان كرمان در بخش كمبود آب هستند.
وی گفت: سالانه دستكم 2 تا سه هزار هكتار از باغات شمال استان كرمان به دلیل كمبود آب رها یا خشك می شود و پیش بینی می شود از حدود 15 سال گذشته تاكنون بیش از 15 هزار هكتار از باغات در این استان رها و خشك شده باشد.
این مسئول در جهاد كشاورزی استان كرمان از تقویت و بكارگیری مبانی علمی هواشناسی در كشاورزی كشور، تشكیل، تقویت، حمایت و بكارگیری جدی تشكل های مردمی در امر خشكسالی و گسترش و تقویت ارتباط با محققان علمی - اجرایی بین المللی و مراكز فعال در كشورهای پیشرفته مرتبط با خشكسالی به عنوان اقدامات سازمان جهادكشاورزی در مقابله با پیامدهای خشكسالی نام برد.
پورخاتون ادامه داد: هماهنگی و سازماندهی واحدهای مختلف دولتی مرتبط با خشكسالی در قالب برنامه های خشكسالی توام با وظایف شفاف و مسئولیت های مشخص، تهیه طرح جامع خشكسالی كشور و ارائه مقابله با خشكسالی كلی برنامه های كوتاه مدت و بلندمدت، جلوگیری از بیلان منفی برداشت از آب های زیرزمینی و منطقی كردن برداشت و در صورت امكان افزایش ذخایر آبی آن ها از دیگر اقدامات در ارتباط با مقابله با پیامدهای خشكسالی است.
معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی استان كرمان اظهار داشت: كشاورزان با اجرای روش های نوین آبیاری می توانند از همان مقدار آبی كه در كشاورزی استفاده می كنند بیشترین محصول را برداشت كنند.
وی گفت: به منظور استفاده صحیح از آب های موجود می توان بخشی از منابع آب را كه تبخیر شده و از دسترس خارج می شود كاهش دهیم و آب صرفه جویی شده را در بخش های دیگر مورد استفاده قرار دهیم.
وی تصریح كرد: آب را باید در جایی مصرف كرد كه بهره وری آن زیادتر باشد.
پورخاتون از كشت محصولاتی كه نیاز كمتری به آب دارند با تعیین الگوی كشت مناسب در دشت های استان به عنوان یكی از راه های مقابله با خشكسالی و مدیریت منابع آبی یاد كرد.
وی گفت: استفاده دوباره از آب های تلف شده و اضافی در آبیاری، ایجاد انگیزه برای استفاده از سامانه های آبیاری نوین در كشاورزی از دیگر راهكارهای مدیریت منابع آبی در استان كرمان است.
پورخاتون اقدامات انجام شده در جهاد كشاورزی شمال استان كرمان را در زمینه مقابله با آثار و پیامدهای خشكسالی مطلوب ارزیابی كرد.
معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی استان كرمان افزود: 900 میلیون مترمكعب بیلان منفی سفره های آب زیرزمینی شمال این استان به طور سالانه و طبق آمار شركت آب منطقه ای است.
وی تاكید كرد: ورودی سفره های آب زیرزمینی با بارندگی های اندك تامین نمی شود و كف شكنی و تغییر چاه های آب توسط كشاورزان موجب كاهش سطح آب های زیر زمینی می شود.
وی با اشاره به كاهش بیلان منفی سفره های آب زیرزمینی با توجه به ثابت بودن میزان بارندگی در استان، گفت: كشاورزان بیشترین استفاده را از سفره های آب زیر زمینی می كنند.
وی تاكید كرد: حدود 92 درصد آب استحصالی شمال استان كرمان در بخش كشاورزی مصرف می شود.
وی كل حجم آب استحصالی شمال استان كرمان را 6.5 میلیارد مترمكعب اعلام كرد و گفت: بیش از پنج میلیارد متر مكعب در بخش كشاورزی استفاده می شود.
این كارشناس با بیان این كه بیش از 90 درصد آب كشاورزی از آب های زیر زمینی تامین می شود تصریح كرد: كمتر از 10 درصد آب مورد استفاده كشاورزان از طریق استحصال آب های سطحی است.
وی از اجرای آبیاری نوین در باغات و مزارع كشاورزی استان كرمان به عنوان راهی برای ساماندهی و ارتقای راندمان آب این استان نام برد.
معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی استان كرمان با بیان این كه راندمان آبیاری تحت فشار در بخش آبیاری قطره ای بیش از 70 درصد است گفت: در بخش آبیاری بارانی این راندمان حدود 60 درصد و راندمان آبیاری سنتی به طور متوسط در استان 30 تا 35 درصد است.
وی افزود: وقتی مزرعه با شیوه سنتی آبیاری می شود حدود 65 تا 70 درصد آب هدر می رود و هدر رفت آب در شیوه های نوین آبیاری حدود 30 درصد است.
پورخاتون با بیان این كه راهی جز افزایش راندمان آب بخش كشاورزی استان كرمان وجود ندارد گفت: اجرای سامانه های آبیاری تحت فشار اقدامی مهم در این راستا است.
وی سطح آبیاری تحت فشار شمال استان كرمان را 50 هزار هكتار اعلام كرد و گفت: این وسعت نسبت به سطح زیر كشت حدود 20 درصد از این سطح است.
وی با بیان این كه شوری آب یكی از مشكلاتی آب كشاورزی استان كرمان است اظهار داشت: این مشكل به دلیل پایین رفتن سطح آب زیر زمینی و بیلان منفی تعدادی از دشت ها اتفاق می افتد.
پورخاتون شوری آب در شمال استان كرمان را بین 700 میكروموس بر سانتی متر تا 12 هزار میكروموس بر سانتی متر، متغیر دانست و تاكید كرد: شوری 12 هزار میكروموس بسیار بالاست.
پورخاتون گفت: برخی مناطق شمال استان كرمان به دلیل بالا بودن شوری آب امكان اجرای سامانه های تحت فشار را ندارند.
وی سطح زیر كشت شمال استان كرمان را 530 هزار هكتار اعلام كرد و گفت: در 250 هزار هكتار از این اراضی امكان اجرای آبیاری تحت فشار وجود دارد.
وی بر حفظ اشتغال در كشاورزی، و افزایش بهره وری و توسعه كشت های گلخانه ای تاكید كرد و گفت: كشاورزان باید با وجود كمبود آب سطح زیر كشت باغات را كاهش دهد تا عملكرد در واحد سطح پایین نیاید.

** بحران كم آبی در كرمان از مرحله خشكسالی گذشته است
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد كشاورزی استان كرمان نیز گفت: معضل كم آبی در استان كرمان از مرحله خشكسالی گذشته و اكنون بحث تغییر اقلیم مطرح است.
علی باقری با اشاره به شرایط سخت خشكسالی در استان كرمان افزود: اكنون شرایط آنقدر دشوار شده كه علوفه ای برای دام وجود ندارد.
وی با بیان اینكه اقلیم استان كرمان خشك بود و اینك به سمت شرایط كویری پیش می رود اظهار كرد: میزان علوفه تولیدی مراتع سال به سال در حال كاهش شدید است و به تبع آن تعداد دام نیز باید كاهش پیدا كند.
وی تصریح كرد: تامین امنیت غذایی جامعه یكی از وظایف سازمان جهاد كشاورزی است و و عواملی مانند جنگ، خشكسالی و غیره نمی تواند این وظیفه را تحت الشعاع قرار دهد.
باقری به اجرای برنامه های كوتاه و بلند مدت در راستای كاهش و مدیریت تاثیرات خشكسالی بر بخش دام استان كرمان اشاره و تصریح كرد: 26 هزار تن جو طی سال گذشته با قیمت 980 هزار تومان در راستای این هدف بین دامداران استان كرمان توزیع شد.
وی گفت: برنامه های بلندمدت نیز برای مقابله با خشكسالی در بحث تامین گوشت استان كرمان با استفاده از نژادهای پربازده در دام در حال اجرا است.
وی تاكید كرد: در تولید شیر نیز استفاده از دام سبك شیرده با استفاده از نژادهای بز شناخته شده كه بازده خوبی در تولید شیر دارند مورد تاكید است.
باقری با بیان اینكه استفاده از گاوهای 2 منظوره شیری و گوشتی به منظور صرفه جویی در مصرف علوفه در استان كرمان در دستور كار قرار دارد اظهار داشت: در بخش تامین گوشت مرغ نیز نژادهای پربازده و معروف دنیا به منظور صرفه جویی در بخش های مختلف كه بیشتر به مصرف آب بر می گردد وارد استان شده است.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد كشاورزی استان كرمان بر نظارت زنجیره های تولید مواد خام دامی از مزرعه تا سفره ها توسط سازمان جهاد كشاورزی اشاره كرد و گفت: باید هزینه های تولید را در خط تولید با كاهش بیماری ها و تلفات و تامین نهادها كاهش دهیم و هزینه های بعد از تولید را نیز با فراوری كم كنیم.
وی تعداد دام سبك استان كرمان شامل گوسفند و بز را بین سه میلیون و 900 تا چهار میلیون راس عنوان كرد و گفت: درصدد كاهش این آمار و جایگزینی نژادهای مقرون به صرفه هستیم.
باقری گفت: حدود 130 هزار راس گاو و گوساله نژادهای پربازده در استان كرمان هویت گذاری شده است.
وی اظهار داشت : قاچاق دام اقتصاد، دامپروری و سلامت استان را تهدید می كند گفت: راهی جز هویت گذاری دام در سامانه ای مشخص نداشتیم.
وی با بیان اینكه تامین علوفه مورد مصرف دام میزان آب زیادی احتیاج دارد گفت: بنابراین توصیه نمی كنیم تامین كننده علوفه باشیم.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد كشاورزی استان كرمان افزود: سیاست كلی ما بر این است از نژادهای پر بازده دام با تعداد اندك در استان كرمان استفاده شود و تامین و علوفه مورد نیاز دام را از سایر استانها و حتی خارج از كشور تامین كنیم كه به نوعی وارد كردن آب مجازی است.
وی با بیان اینكه یكی از وظایف ما تولید عسل، ملكه و ژله رویال است كه وابسته به وجود تولیدات گیاهی و گل است گفت: در این بخش نیز به سمت اصلاح نژاد و تولید ملكه های پربازده رفته ایم.

** بی توجهی به طرح های آبخوانداری پخش سیلاب در استان كرمان
مسئول بخش تحقیقات حفاظت خاك و آبخیزداری مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی كرمان نیز با نگاهی تحقیقاتی و پژوهشی كه البته لازمه رفع این معضل است خشكسالی را در استان مورد بحث قرار می دهد.
پیمان معدنچی از اجرای طرح آبخوانداری و پخش سیلاب در این استان به عنوان نمونه ای از اقدامات انجام شده مركز تحقیقات در راستای مهار سیلاب ها و روان آبها اشاره كرد.
وی ادامه داد: كشاورزان ساكن در مناطق اجرای طرح پخش سیلاب، اقرار دارند با اجرای این طرح آب چاههای كشاورزی آنها 2 برابر شده است.
معدنچی گفت: هزینه ای به منظور اجرای طرح های آبخوانداری و پخش سیلاب در استان كرمان تخصیص داده نمی شود.
وی با بیان اینكه ذخیره آب به صورت زیرزمین از تبخیر آن جلوگیری می كند در حالی كه آب در شرایط دیگر نگهداری مجدد شرایط تبخیر را پیدا می كند و از دسترس خارج می شود.
وی با بیان اینكه عملیات سدسازی و محاسن این اقدام را انكار نمی كنم گفت: اجرای اینگونه طرحها در بسیاری از مواقع استان را نجات داده اما آبخوانداری راه بهتری است و 40 سال تجربه تحقیقاتی در پس این كار نهفته است.
مسئول بخش تحقیقات حفاظت خاك و آبخیزداری مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی كرمان تاكید كرد: نخستین ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب آب باریك بم در استان كرمان احداث شد و اكنون یك دشت لم یزرع به جنگلی سرسبز بدون نیاز به آبیاری تبدیل شده و پذیرای گونه های گیاهی و جانوری مختلف است.
وی با اشاره به تغییرات آب و هوایی در آب باریك بم به دلیل اجرای ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب گفت: جنگلكاری این محدوده جلوی تخریب سیلاب سال گذشته را در این منطقه گرفت.
معدنچی از مسئولان خواست در راستای اجرای این طرح ها در كرمان مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی این استان را یاری كنند.
وی رسالت بخش تحقیقات و آبخیزداری را حفاظت از آب و خاك و انجام امور تحقیقاتی در حوزه های آبخیز استان عنوان و اظهار داشت: اقداماتی كه در مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی استان كرمان انجام می شود از جنس پژوهش است .
وی ادامه داد: خوب است بخش اجرایی نیز اقدامات خود را با پژوهش و تحقیقات همراه كند و این مجموعه از اجرای طرح های اجرایی با پشتوانه تحقیقاتی استقبال می كند.
معدنچی با تاكید بر اینكه خشكی و خشكسالی با یكدیگر تفاوت دارند و كشور ما در كمربند خشك و بیابانی دنیا قرار گرفته و این موضوعی همیشگی است گفت: خشكسالی پدیده ای است كه گاهی رخ می نماید.
مسئول حفاظت خاك و آبخیزداری مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی كرمان ادامه داد: تعریف خشكسالی از دید دانشمندان این است كه در یك دوره طولانی میزان نزولات جوی از میزان مقدار میانگین نزولات بلندمدت بالای 40 سال در هر منطقه كمتر باشد.
وی خشكسالی را در بخش هایی مانند هواشناسی، كشاورزی، هیدرولوژی، اقتصادی، اجتماعی دانست گفت: باید درگام اول پدیده خشكسالی كه گریبان استان كرمان را گرفته بدرستی شناخت.
معدنچی از خشكسالی به عنوان پدیده ای خزنده و تدریجی نام برد و افزود: شناخت خشكسالی مولفه های مختلف دارد و در مرحله نخست باید آمار و اطلاعاتمان را در بحث خشكسالی در استان كرمان تكمیل كنیم كه این اقدام توسط مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی استان كرمان انجام شده است.
به گفته معدنچی ،با اقدامات و پژوهش های انجام شده اكنون ما می توانیم اطلاعات توزیع مكانی شدت خشكسالی در مناطق استان را در اختیار مدیران ذیربط قرار دهیم.
وی تصریح كرد: كمبود آب و خشكسالی موجب بروز آفات در گیاهان و برخی مشكلات زیست محیطی می شود در همین راستا مركز تحقیقات 2پایان نامه دكترا و 2 طرح را در زمینه خشكسالی اجرا كرده است.
وی اضافه كرد: امكانات، آمار اطلاعات و متخصصان خوبی در مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی استان كرمان وجود دارد كه می توان با استفاده از این نیروهای تخصصی اقدامات مفید و تاثیرگذاری در بخش پژوهش و ارائه راهكارها در زمینه تطبیق با شرایط خشكسالی به منظور به حداقل رساندن خسارات وارده این شرایط خاص با حمایت مسئولان انجام داد.
مسئول بخش تحقیقات حفاظت خاك و آبخیزداری مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی كرمان با تاكید بر اینكه پژوهش های انجام شده در مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی استان كرمان فقط محدود به كتابخانه ها نیست گفت: تحقیقات انجام شده در این مركز در بخش های مختلف كاربردی و تاثیرگذار است.
وی با اشاره به اینكه در بخش كشاورزی مسائل پیچیده ای وجود دارد تصریح كرد: به طور معمول كشاورزان ترجیح می دهند همان كاری را انجام دهند كه پدران آنها انجام می داده اند و كمتر به اجرای طرح های نوین اعتماد می كنند.
معدنچی افزود: كشاورزان به دلیل اینكه به محصول بیشتر برسند آب بیشتری مصرف می كنند و این اقدام در مناطق مختلف استان كرمان موجب نشست زمین شده است.
وی اظهار داشت : كشاورزان آنطور كه باید آموزش ندیده اند و تفاوت كشاورز امروز با نسل های گذشته در استفاده از ادوات مدرن تر است اما اصل كار آنها با نسل های قبل تفاوتی نكرده و این امر موجب وارد شدن ضرر به جامعه می شود.
وی افزود: برداشت آب از دشت های استان كرمان در بخش كشاورزی بسیار زیاد است و در برخی از دشت ها نیز بدون مطالعه، آب موجود به كویر می رود و از دسترس خارج می شود.
معدنچی تاكید كرد: مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی استان كرمان بر روی 6 نقطه از دشت هایی كه آب زیر قشری در جهت شیب و به سمت كویر حركت می كند مطالعه انجام داده است.
مسئول حفاظت خاك و آبخیزداری مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی كرمان تاكید كرد: با احداث سدهای زیر زمینی بدون هزینه های هنگفت می توان آبی كه به سمت كویر حركت می كند و از دسترس انتفاع بشر خارج می شود را در دسترس قرار دهیم.
وی ادامه داد: احداث سدهای زیرزمینی نیز بعد از مكان یابی و تحقیقات می تواند انجام شود.
دشت هایی كه نشست می كنند از انتفاع خارج می شوند و خطرات جانبی در محیط زیست ایجاد می كنند.
رییس سازمان جهاد كشاورزی جنوب استان كرمان هم با اعلام اینكه سطح باغات تحت پوشش این سازمان 80 هزار و 924 هكتار است، افزود: از این میزان پنج هزار و 449 هكتار به علت كمبود و گاها نبود آب، خشك و فاقد برداشت شده است.
سید یعقوب موسوی با بیان اینكه 161 هزار هكتار سطح زیر كشت محصولات زراعی جنوب كرمان است، گفت: در زمینه توسعه آبیاری، نوار تیپ در سطح 51 هزار و 350 هكتار از اراضی زراعی جنوب كرمان در دولت تدبیر و امید انجام شده است.
وی ادامه داد: در حوزه تولید محصولات گندم، كلزا، حبوبات و ذرت كه به عنوان الگوی توسعه آبیاری تحت فشار به شمار می روند، در صورت تامین منابع مورد نیاز، توسعه 80 درصدی آبیاری تحت فشار در این محصولات تا پایان برنامه ششم در دستور كار قرار خواهد گرفت.
موسوی افزود: توسعه استفاده از مالچ پلاستیكی در سطح 36 هزار و 500 هكتار، توسعه خاك ورزی حفاظتی در سطح 44 هزار و 85 هكتار، توسعه كشت نشائی در سطح 21 هزار و 300 هكتار، توسعه كشت های خطی و ردیفی به منظور تسهیل در آبیاری و صرفه جویی در زمان آبیاری در سطح 63 هزار و 400 هكتار و بهبود تغذیه گیاهی با استفاده از كودهای آلی به میزان 327 هزار و 312 تن از اقدامات انجام شده بخش زراعت سازمان جهاد كشاورزی جنوب كرمان در مبارزه با خشكسالی طی دولت تدبیر و امید بوده است.
موسوی تصریح كرد: طی چهار سال گذشته سطح زیر كشت محصولات آب بَر و آسیب پذیر در جنوب كرمان، 27 هزار هكتار كاهش یافته است.
وی افزود: تولید نهال سالم و استاندارد با شرایط كنترل محیط در سطح 2 هكتار با ظرفیت تولید سالانه 350 هزار اصل نهال، اجرای طرح های توسعه زیتون و گونه های با مصرف پایین آب سالانه در سطح 20 هكتار، تهیه و توزیع نهال سالم كشت بافتی و پیوندی نخیلاتی و گیاهان سردسیری در منطقه، اجرای طرح های حذف و جایگزینی و اصلاح باغات بصورت سالانه، توسعه كشت گیاهان دارویی با مصرف پایین آب سالانه در 30 هكتار و توسعه كشت های گلخانه ای و كشت های باغی در محیط های كنترل شده از جمله اقدامات سازمان جهاد كشاورزی در بخش باغات بوده است.
موسوی تصریح كرد: 14 هزار حلقه چاه مجاز و 9 هزار و 400 حلقه چاه غیر مجاز در جنوب كرمان وجود دارد كه برداشت بی رویه از این چاهها منابع اب این منطقه را در آستانه نابودی قرار داده است .
وی به خشكسالی های اخیر اشاره كرد و گفت: اجرای طرح سامانه های نوین آبیاری، مطالعه جامع در زمینه آثار و تبعات خشكسالی بر وضعیت منطقه، احیا و مرمت قنوات و چشمه ها، انتقال آب از طریق لوله های پلی اتیلن، احداث استخر ذخیره آب و مدیریت صحیح در استفاده از منابع آب از طریق ایجاد تشكل آب برآن، از جمله خدمات سازمان جهاد كشاورزی در مقابله با معضل خشكسالی است.
3029/ 7450/ 5054