مردی برای فصل های سخت ایران

هر چند در نهایت بالاترین رای متعلق به خیابان كارگرشمالی بود كه همواره به نام امیرآباد خوانده می شود اما پروپاگاندای عجیب مخالفان موضوع، ناگهان نام خیابان نفت را به مصدق تبدیل كرد. خیابانی در منطقه میرداماد كه مدت هاست به نام نفت خوانده می‌شود و شركت‌های نفتی بزرگی چون پتروپارس در آن واقع شده است، در سالروز مرگ مصدق در تبعید، تابلوهایش تغییر كرد و به نام دكتر محمد مصدق تغییر نام داد.

اما این تنها دلیل نیست كه بتوان سال 96 را سال محمد مصدق دانست. در همین سال به دستور دولت محافظه كار آمریكا بخش دیگری از اسناد مربوط به كودتای 28 مرداد نیز آزاد شد تا برگی دیگر از تاریخ ایران و بیش از همه روایت كودتا ورق زده شود. اما امروز، روز تولد محمد مصدق است. مردی كه نامش با هیچ تلاشی از تاریخ ایران كنده نخواهد شد. چه آن زمان كه نامش روی تابلویی بر خیابانی نقش نبسته بود و چه حالا كه یادمانش در ابن بابویه برزمین افتاده است.

محمد مصدق به روایت خود در 29 اردیبهشت 1261 یا براساس محتویات شناسنامه 1258در سنگلج تهران به دنیا آمد. در زمان قاجار او را میرزا محمدخان مصدق السلطنه می‌شناختند و تا قبل از تصویب قانون منع استفاده از القاب با این عنوان شناخته می‌شد. او سیاستمدار، حقوق‌دان، نماینده هشت دوره مجلس شورای ملی و دو دوره نخست ‌وزیر ایران بود. محمد مصدق نخستین ایرانی دارنده مدرك دكتری رشته حقوق نیز هست. او در زمان انتقال سلطنت از قاجار به پهلوی، اگر چه از حكومت قاجار مایوس بود اما با توجه به شناختی كه از رضا شاه داشت، پیش بینی می كرد كه حكومتی بر مبنای دیكتاتوری ایجاد می‌كند و به همین لحاظ با پادشاهی او مخالفت كرد و بعد از آن یكی از منتقدان سرسخت رضاشاه شد. در زمان حكومت رضاشاه، مصدق به زندان افتاد و مدتی را در تبعید گذراند.

مصدق بعد از سقوط رضاشاه، از تبعید به عرصه سیاست بازگشت. او موفق شد در سال 1328 باهمكاری افرادی مانندشهیدسیدحسین فاطمی به تاسیس جبهه ملی ایران اقدام كند. جبهه ملی و در رأس آن‌ها مصدق، به پیشنهاد فاطمی برای شروع استعمارستیزی در ایران، ملی شدن صنعت نفت را درمجلس مطرح كردند.

شاید در دهه 1330 شمسی هیچ كس را نتوان یافت كه تا این حد توسط عوامل انگلیس و آمریكا علیه او مطلب نوشته باشند. آمریكایی ها بعدها و در جریان افشای اسناد كودتای 28 مرداد اعتراف كرده اند كه برای این امر هزینه گزافی پرداختند تا مردم را نسبت به دولت مصدق بدبین كنند یا میان جریان های مذهبی با دولت فاصله بیندازند زیرا بسیاری از كشورها تحت تاثیر مصدق و مبارزات او به ملی كردن ثروت ملی دست زدند و از این طریق به استعمار لطمه وارد كردند.

مصدق در 29 اسفند 1329 و در نخستین قدم پس از دست یافتن به مقام نخست وزیری، نفت ایران را ملی كرد اما موضوعی كه با توجه به بزرگی كار مصدق و یارانش برای ملی كردن صنعت نفت از آن می گذرند، این است كه او نه فقط صنعت نفت بلكه شیلات كشور را نیز در 12 بهمن سال 1331 ملی اعلام كرد و گامی بزرگ برای دست یافتن ایرانیان به سرمایه های ملی خود برداشت.

ایران در آن روزگار سرزمینی با منابع غنی و در عین حال دولت ها و حاكمیت و مردمی فقیر محسوب می شد. این واقعه كه در راستای سیاست موازنه منفی دولت مصدق ارزیابی می‌شود، به ده ها سال غارت منابع ملی ایران در عرصه شیلات توسط همسایه شمالی این كشوریعنی روسیه تزاری و بعدها اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی خاتمه داد و سرانجام با پیگیری‌ها و مجاهدات برخی رجال ایران همچون میرزا احمدعلی خان سپهر(مورخ الدوله سپهر) كه در این زمان ریاست هیات مدیره شركت شیلات ایران و شوروی را عهده دار بود و همچنین با رشادت و پایمردی نخست وزیروقت ایران، یعنی دكتر محمد مصدق، در روز 12 بهمن سال 1331 خورشیدی و پس از پایان موعد قانونی قرارداد مذكور، صنعت ماهی و شیلات ایران برای همیشه ملی اعلام شد.

محمدمصدق نیز همچون بسیاری از سیاستمداران بری از خطا و اشتباه نبود اما حقیقت غیرقابل كتمان در مورد این پیرعرصه سیاست ایران، علاقه مندی او به میهن و سرزمین و مردمانش بود.

تلاش های مصدق برای رسیدن این سرزمین به دموكراسی و آزادی در كنار تلاش‌هایش برای دستیابی ایران و ایرانیان به منابع غنی كشورشان، همان موضوعی بود كه بیش از همه موجب خشم دولت انگلستان و روسیه از وی شد. شاید به همین دلایل بود كه دولت انگلستان كه تا قبل از ملی شدن نفت، صاحب عمده نفت ایران بود، سعی در از میان برداشتن دولت محمد مصدق كرد؛ هر چند آرایش عجیب نیروهای جهانی را نیز در این میان نمی‌توان و نباید نادیده گرفت.

قدرت گرفتن كمونیست ‌ها در جهان و همین طور اتفاقات بین دو كره خود عامل مهمی شد كه دولت آمریكا نیز نه تنها در طرح كودتا در كنار انگلستان قرار بگیرد بلكه به یكی از اصلی‌ترین بازیگران و حتی طراح و مجری كودتا نیز تبدیل شود. اگر چه محمدرضاپهلوی بعدها همواره از كودتای بیست وهشتم مرداد با عنوان قیام مردمی و رستاخیر ملی ایران یاد می كرد اما حدود 50 سال پس از این كودتا بود كه اسناد افشا شده از سوی سازمان سیا به روشنی نشان داد آنچه به عنوان قیام ملی از آن سخن می گفتند، اولین مدل از این كودتاهای انجام شده توسط سازمان سیا بود كه بعدها نیز سعی كرد این مدل را در كشورهای دیگر جهان همچون شیلی نیز اجرا كند.

اما حال، آنچه پس از گذشت 65 سال از دكتر محمد مصدق برای ایرانیان باقی مانده است، چهره آزادیخواه، پرشور و استعمارستیزی بود كه بر بسیاری از كشورهای خاورمیانه همچون مصر نیز تاثیر گذاشت.

او نخستین دولتمرد خاورمیانه بود كه با اجرایی كردن اندیشه ملی شدن صنعت نفت، پرچم مبارزه اقتصادی با قدرت‌های استعماری را برافراشت. از این رو در كشورهای خاورمیانه از او به عنوان «زعیم‌الشرق» یاد می‌شد و حتی جمال عبدالناصر، خیابانی را در قاهره به نام محمد مصدق نام‌گذاری كرد كه اكنون نیز به این نام خوانده می‌شود. در واقع مصدق، سرمشقی برای ملی گرایان خاورمیانه همچون جمال عبدالناصر بود.

حال كه از تولد محمد مصدق 136 سال گذشته، شاید بتوان به روشنی دریافت كه نام او نه پس از گذشت قرنی از تولدش و نه حتی با همه آنچه تلاش شد كه یادش از خاطره ها زدوده شود، از خاطر دوستداران این سرزمین پاك نخواهد شد.

محمد مصدق در برهه های مختلف زندگی خویش همواره سعی كرد در راستای اعتلای وطن خود بكوشد و كاش ایران چنین سیاستمداری را برای فصول مختلف تاریخ خود داشت.

*منبع: روزنامه قانون؛ 1397،2،29
**گروه اطلاع رسانی**9117**2002