كشت گیاهان دارویی راهكاری مهم در كاهش مصرف آب

تغییر اقلیم، كاهش بارندگی ها و الگوی آب و هوایی در چند سال اخیر كاهش آب برخی رودخانه های سطحی و افت آب های زیر زمینی را به همراه داشته كه به دلیل وسعت این تحول الگوی كشت در مناطق نیمه خشك و خشك نظیر استان مركزی تغییراتی داشته و محوریت پیشنهادات كارشناسان بر بهره گیری از گیاهان كم آب قرار گرفته است.
به گفته كارشناسان حوزه كشاورزی جایگزینی كشت گیاهان دارویی با گونه های زراعی آب بر افزایش هشت تا 10 برابر درآمد كشاورزان و كاهش مصرف آب كشاورزی را تا یك سوم به همراه دارد.
بر اساس اعلام وزارت جهاد كشاورزی سطح زیر كشت گیاهان دارویی در كشور ۱۵۰ هزار هكتار است اما این میزان در برنامه اقتصاد مقاومتی باید به ۲۸۴ هزار هكتار برسد.
ایران به عنوان یكی از 10 خاستگاه مهم گونه زایی گیاهی در جهان مطرح است و 167 خانواده از گیاهان آوندی شامل یك هزار و 215 جنس، حدود هشت هزار گونه، زیرگونه، واریته و یا دورگه در كشور وجود دارد كه در مقایسه با سایر كشورهای جهان از نظر شمار گونه های گیاهی در رتبه هشتم، از لحاظ گونه های انحصاری در رتبه پانزدهم و از نظر تنوع گونه ها در خاورمیانه شناخته شده است.
استان مركزی با 29 هزار و 126 كیلومتر مربع وسعت یك و 82 صدم درصد از مساحت كشور را به خود اختصاص داده است كه به دلیل قرار گرفتن در زاویه برخورد 2 رشته كوه البرز و زاگرس دارای شرایط آب و هوایی متنوعی است كه این مهم موجب تنوع گیاهی بالایی در نقاط مختلف استان شده است.
یك هزار و 200 گونه گیاهی در استان مركزی شناسایی شده است كه بیش از 227 گونه این گیاهان از خواص دارویی برخوردار است.
معاون باغبانی جهاد كشاورزی استان مركزی در این خصوص گفت: سال های كم آبی واقعیت كنونی كشور است و سیاست های وزارت جهاد كشاورزی در تغییر الگوی كشت و بهره گیری از گیاهان كم آب بر و توسعه كشت گیاهان دارویی به دلیل سازگاری با اقلیم خشك در دستور كار این وزارتخانه قرار دارد.
احمد اسدی افزود: ویژگی های گونه های گیاهی دارویی در مصرف كم آب و درآمدزایی مناسب اشتیاق كشاورزان را به كشت این محصولات برانگیخته و هرسال تمایل طیف بیشتری از كشاورزان استان برای تغییر الگوی كشت رقم می خورد.
وی ادامه داد: رزماری، اسطوخودوس، نعنا فلفلی، آلونه ورا، آویشن، گل گاوزبان، بارنج، پونه، زیره سبز، كدوی پوست كاغذی، كاسنی، سرخارگل و مریم گلی از جمله گیاهان دارویی كشت شده در اراضی كشاورزی استان مركزی است كه به دلیل اقلیم مناسب استان عملكرد آن ها در این منطقه نسبت به سایر نقاط كشور بسیار مناسب است.
معاون باغبانی جهاد كشاورزی استان مركزی كشت زعفران را دیگر گیاهان دارویی مورد استقبال كشاورزان استان دانست و گفت: 200 هكتار از اراضی كشاورزی استان امسال به كشت این محصول اختصاص یافته كه نسبت به سال گذشته كه 160 هكتار بود حدود 25 درصد افزایش یافته است.
اسدی خاطر نشان كرد: با توجه به شرایط آب و هوایی و زمین مستعد در هر هكتار از اراضی كشاورزی استان مركزی حدود چهار كیلوگرم زعفران تولید می شود.
وی ادامه داد: سال گذشته 600 كیلوگرم محصول زعفران از اراضی كشاورزی استان مركزی برداشت شده است.
معاون باغبانی جهاد كشاورزی استان مركزی گفت: كشت زعفران در این استان برای 560 نفر به صورت مستقیم ایجاد كرده است.
اسدی شهرستان های خمین، محلات، دلیجان و كمیجان را از مهمترین كانون های تولید محصول زعفران در این استان عنوان كرد و ادامه داد: خمین و كمیجان بیشترین سطح زیر كشت و تولید محصول زعفران در استان را به خود اختصاص داده اند و تولید زعفران در این شهرستان ها روند افزایشی دارد.
وی خاطر نشان كرد: ایجاد شركت تعاونی زعفران كاران استان برای افزایش تولید و زمینه توسعه صادرات زعفران از برنامه های اولویت دار جهاد كشاورزی این استان است و امید می رود با ایجاد این تعاونی زمینه صادرات زعفران به صورت مستقیم از این استان به خارج كشور فراهم شود.
اسدی، گل محمدی را از دیگر گیاهان دارویی و كم آب بر كشت شده در استان مركزی عنوان كرد و گفت: دلیجان و نراق در این استان خاستگاه اصلی كشت این محصول در كشور به شمار می رود و كشت این محصول به دلیل نیاز كم به آب هر سال روبه افزایش است.
وی ادامه داد: نیاز آبی گل محمدی حدود یك پنجم سایر گیاهان است و از صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به سایر كشت ها برخوردار است.
معاون باغبانی جهاد كشاورزی استان مركزی خاطر نشان كرد: 650 هكتار از اراضی كشاورزی استان به كشت گل محمدی اختصاص یافته است و سالانه حدود یك هزار و 500 تن محصول از این اراضی برداشت می شود.
اسدی گفت: استان مركزی رتبه چهارم را در سطح زیر كشت گل محمدی كشور به خود اختصاص داده است.
وی افزود: كشت گل محمدی در استان مركزی برای 500 نفر به صورت مستقیم و 300 نفر به صورت غیر مستقیم اشتغالزایی كرده است.
معاون باغبانی جهاد كشاورزی استان مركزی اظهار كرد: افزایش كشت گل محمدی در استان توسعه كارگاه های فرآوری این محصول را به همراه داشته است و 60 كارگاه نیمه صنعتی و 6 كارگاه مكانیزه عرق گیری در استان فعال است.
اسدی ادامه داد: سرعت افزایش سطح زیر كشت محصول گل محمدی در استان مركزی افزایش صادرات، در آمد اقتصادی و ارز آوری را برای استان به همراه دارد.
وی خاطر نشان كرد: 70 هكتار از اراضی كشاورزی استان مركزی به كشت سایر گیاهان دارویی از جمله آلوئه ورا، آویشن، گل گاوزبان، بارنج، پونه، زیره سبز، كدوی پوست كاغذی، كاسنی و سرخارگل اختصاص یافته است و 450 تن انواع گیاهان دارویی در این اراضی تولید می شود.
معاون باغبانی جهاد كشاورزی استان مركزی از كشت گیاه دارویی فیسالیس (عروسك پشت پرده) برای نخستین بار در كشور در شهرستان زرندیه در سال گذشته خبر داد و گفت: این گیاه یكی از گونه های گیاهی مناطق نیمه استوایی و استوایی است و تقویت سیستم ایمنی و مقابله با سرطان ها از جمله خواص درمانی این گیاه است.
اسدی گفت: به دلیل خاصیت و اثرات دارویی مناسب گیاه فیسالیس در مناطق مختلف كشور به صورت گلخانه ای كشت می شود ولی در زرندیه برای نخستین بار در سطح كشور و فضای باز كشت شد و عملكرد برداشت بسیار بالایی داشت.
وی گفت: كشت سایر گیاهان دارویی در استان مركزی برای 100 نفر به صورت مستقیم و 50 نفر به صورت غیر مستقیم اشتغالزایی كرده است.
معاون باغبانی جهاد كشاورزی استان مركزی یاد آور شد: كشت گیاهان دارویی علاوه بر كاهش 50 درصدی مصرف آب كشاورزی افزایش هشت تا 10 برابری درآمد اقتصادی برای كشاورزان و بهره برداران را به همراه داشته و كشت این گیاهان دراولویت است.
اسدی خاطر نشان كرد: بیشترین صادرات گیاهان دارویی از استان مركزی مربوط به گونه های تولیدی در عرصه های منابع طبیعی است.
وی ادامه داد: برداشت بی رویه این گیاهان در اراضی طبیعی استان مركزی و صادرات خام این گیاهان به خارج از كشور توسط افراد سود جو صدمات جبران ناپذیری را به عرصه های طبیعی استان وارد كرده است.
معاون باغبانی جهاد كشاورزی استان مركزی، گون و باریجه را از جمله گیاهان تولید شده در عرصه های منابع طبیعی این استان دانست و گفت: با توجه به رشد این گیاهان در ارتفاعات امكان تولید آن ها در عرصه های كشاورزی وجود ندارد.
وی ادامه داد: باریجه یكی از گیاهان خودرو در هرصه های طبیعی این استان است كه علاوه بر خاصیت دارویی برای تیزكردن مته های حفر چاه های نفت، تقویت نوك هواپیماهای جت و سایر موارد در حوزه صنعت كاربرد دارد كه بر اثر برداشت های بی رویه تولیدآن با مشكل مواجه شده است.
اسدی، نبود امكانات مناسب در زمینه مكانیزاسیون را از جمله مشكلات كشاورزان در این حوزه در استان مركزی دانست و افزود: بیشتر عملیات برداشت گیاهان دارویی در عرصه های كشاورزی این استان به صورت غیر مكانیزه انجام می شود كه این مهم كاهش سرعت توسعه تولید این گیاهان را در استان به همراه داشته است.
وی گفت: نیاز است كشور با الگو گیری از طب سنتی در زمینه كاهش داروهای شیمیایی، افزایش سلامت و افزایش و ایجاد اشتغال در جامعه تلاش بیشتری كند.
معاون باغبانی جهاد كشاورزی استان مركزی ادامه داد: استفاده از غذاهای سالم علاوه بر كاهش واردات داروهای شیمیایی، تضمین كننده سلامت جامعه، رشد علمی و اجتماعی برای جامعه است و می طلبداین مهم در كشور و استان مركزی نهادینه شود.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مركزی در این خصوص گفت: هزار و 200 گونه گیاهی در این استان شناسایی و جمع آوری شده كه بیش از 227 گونه آن دارای خواص دارویی است.
محسن چقایی از تولید 17 هزار و 393 كیلوگرم گیاه دارویی كتیرا و باریجه سال گذشته در این استان خبر داد و افزود: این گونه های دارویی با بهره برداری از 9 طرح در سطح پنج هزار و 780 هكتار از اراضی شهرستان های استان تولید شده است.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مركزی ادامه داد: با بهره برداری از این طرح ها در راستای تحقق شعار سال اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال، در سال گذشته 11 هزار نفر روز اشتغال در استان مركزی ایجاد شده است.
چقایی خاطر نشان كرد: 760 هكتار از اراضی استان با مشاركت بهره برداران در سال گذشته زیر كشت بذرهای گیاهان دارویی رفته و احیا شده است.
وی یاد آور شد: بر اساس سیاست سازمان و اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مركزی و با توجه به شرایط آب و هوایی و رویش استان از سال 72 تاكنون قرارداد 37 طرح بهره برداری از كتیرا و باریجه در سطح 102 هزار و 785 هكتار از اراضی استان شامل 21 طرح در سطح 53 هزار و 858 هكتار باریجه و 16 طرح در سطح 48 هزار و 927 هكتار كتیرا با متقاضیان منعقد شده كه این مهم هرسال سطحی از اشتغال را در شهرستان های استان به همراه داشته است.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مركزی گفت: بر اساس سیاست های حفاظت و احیا، توسعه، بهره برداری و صادرات محصولات فرعی جنگل و مرتع، نیاز است افراد قبل از برداشت و یا خرید هر محصولی از ادارات كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ها استعلام كنند و هر برداشت فاقد مجوز، قاچاق محسوب شده و محصولات به نفع دولت ضبط می شود.
چقایی خاطر نشان كرد: مطابق ماده سه قوانین حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع كشور و 690قانون مجازات اسلامی برداشت هر گونه گیاه دارویی و مرتعی بدون مجوز ممنوع و پیگرد قانونی دارد.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراك گفت: در تحقیقات متعدد این مركز پنج گونه دارویی سازگار با اقلیم استان و با بیشترین بازدهی شناسایی و معرفی شده است.
محمود حق شناس افزود: 144 گونه گیاه دارویی در این استان شناسایی شده است كه حدود 90 گونه آن در ایستگاه علی آباد اراك كشت می شود و این گیاهان از نظر سازگاری با منطقه، میزان تولید و میزان مصرف آب مورد بررسی قرار می گیرند.
وی ادامه داد: بر اساس تحقیق های انجام شده برای شناسایی بذور گیاهان دارویی دارای فلور بسیار غنی بر روی گونه های گیاهان دارویی منطقه ساوه پنج گونه گیاهان دارویی از خانواده نعناع (Lamiaceae) با 6 جنس، خانواده كاسنی (Asteraceae)باپنج جنس، خانواده های چتریان (Apiaceae)، پروانه آسا (Papilionaceae)و اسپند (Zygophylaceae)با سه جنس بیشترین تعداد گیاه دارویی و بازدهی را داشتند.
وی ادامه داد: برای شناسایی این گونه ها گیاهان دارویی از نظر نام علمی، جنس، گونه، نام فارسی و محلی گونه، محل پراكنش گیاه، ارتفاع محل جمع‌آوری از سطح دریا، اثر درمانی گیاه، نحوه مصرف و اندام دارویی مورد بررسی قرار گرفت.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراك خاطر نشان كرد: در این تحقیق 36 جنس متعلق به 16 خانواده دارای خواص دارویی شناسایی شد و در زمان رسیدن بذور از نقاط مختلف منطقه جمع‌آوری و پس از ثبت مندرجات شناسنامه استاندارد گیاه، برای حفظ و نگهداری به مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی مركز منتقل شد.
حق شناس افزود: این گیاهان پس از خشك كردن و بوجاری در پاكت های كاغذی با درج اطلاعات كامل برای نگهداری در بانك ژن، به موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع كشور منتقل شد.
وی ادامه داد: در بانك ژن گیاهی نمونه های بذر برای شكستن خواب (دورمانسی)، در شرایط مختلف شامل دماهای مختلف سرما، روش های فیزیكی و شیمیایی تحت آزمایش قرار گرفت و بر روی بذور مورد آزمون جوانه زنی در طرح های تكرار دار به روش اتحادیه بین المللی تست بذر (ISTA) انجام شد.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراك گفت: همچنین برای افزایش بهره وری هرچه بیشتر از گیاهان دارویی 2 گونه دارویی آویشن سازگار با اقلیم استان در این ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی استان تولید و معرفی شد.
حق شناس افزود: آویشن دنایی و باغی( T.daenensis و T.vulgaris ) حاصل كار تحقیقات پنج ساله بر روی گونه های مختلف این نوع گیاه دارویی است كه شناسایی و معرفی شده است.
وی، افزایش عملكرد در گونه آویشن دنایی و باغی در واحد سطح نسبت به سایر گونه های این گیاه دارویی را از مهمترین مزیت این گونه ها دانست.
وی ادامه داد: بیشترین وزن خشك در گونه های دنایی و باغی( T.daenensis و T.vulgaris ) به ترتیب با 2 هزار و 988 و 2 هزار و 273 كیلوگرم در هكتار مشاهده شده است.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراك بیان كرد: افزایش عملكرد حداقل 500 كیلوگرمی در هكتار از مزارع استان، افزایش درآمد 50 میلیون ریال به ازای هر هكتار و نیاز كم به آب با بهره وری بالا از جمله مزایای اقتصادی این گیاه است و علاوه برآن خواص آنتی بیوتیك این گونه از آویشن برای طیور و پرندگان نسبت به سایر گونه های آن بیشتر است.
حق شناس، تعیین سازگاری، معرفی مناسب ترین رژیم پلاسم(تنوع موجود در گونه گیاهی و محل نگهداری گونه ها) گونه های مختلف آویشن با اقلیم استان مركزی و توسعه كشت گیاه دارویی آویشن در این استان از جمله اهداف این تحقیق در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراك عنوان كرد.
وی ادامه داد: روند تحقیقات این طرح ها تمام شده و این گونه ها از گیاهان دارویی در مرحله تجاری سازی قرار دارد.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراك یادآور شد: آویشن یكی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است كه خواص ضد باكتریایی، ضد قارچی و ضد انگلی دارد و وجود تیمول و كارواكرول( از اجزای گیاه آویشن) در آویشن موجب شده كه این گیاه از قرن شانزدهم میلادی به عنوان یك گیاه دارویی معرفی و در تمام لیست های دارویی مورد تایید و مورد نیاز موسسه های معتبر به عنوان گیاه دارویی مهم یاد شود.
استان مركزی با وجود صنعتی بودن در زمره 10 استان نخست كشور در بخش كشاورزی است كه 90 هزار بهره بردار شامل 20 درصد شاغلان استان در این حوزه فعال هستند.
670 هزار هكتار اراضی باغی و كشاورزی در استان مركزی وجود دارد كه یك و 2 دهم درصد تولیدات كشاورزی مازاد بر نیاز استان به سایر مناطق ارسال می شود.
استان مركزی با تولید حدود 54 هزار تن گوشت سفید، 53 هزار تن تولید گوشت قرمز، 320 هزار تن شیر، حدود 41 هزار تن تولید تخم مرغ از جایگاه ویژه ای در تولیدهای بخش كشاورزی و دامداری در سطح كشور برخوردار است.
استقرار ایستگاه انار ساوه، پژوهشكده گل و گیاهان زینتی محلات، ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای خمین، وجود شعبه ششم تحقیقات واكسن و سرم سازی رازی، وجود ایستگاه تحقیقات ماهیان زینتی و مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی نیز از ظرفیت های علمی و تحقیقاتی استان مركزی است.
1955/6013/