ماشين جنگي صدام چگونه در خرمشهر از كار افتاد

اين عمليات در30 دقيقه بامداد روز 10ارديبهشت ماه سال 1361با رمز «يا علي بن ابي طالب» آغاز شد و رزمندگان اسلام با عبور خود از رودخانه كارون و طي سه مرحله عمليات، خرمشهر را پس از قريب 20 ماه اسارت آزاد كردند.

نيروهاي عراقي براي پدافند از خرمشهر تدابير خاصي به‌كار برده بودند. علاوه بر اتكا به رودخانه كارون در جنوب و شرق و استفاده از يك خاكريز مستحكم چسبيده به كناره رودخانه و احداث خاكريزهاي متعدد بلند و تقويت شده در زمين‌هاي باز شمال و غرب خرمشهر، با تخريب ساختمان‌هاي شهر و مين گذاري‌هاي متعدد و سنگر‌بندي داخل خيابان‌ها دسترسي به شهر را غيرممكن يا بسيار دشوار ساخته بودند.

درشرق و شمال خرمشهر تا مسافتي حدود 10كيلومتر، خاكريزهاي متعدد احداث كرده و موانع ضد هوا برد و ضد هلي برن را عليه فرود احتمالي نيروهاي چتر باز و هلي برن ايجاد كرده بودند. شاخه‌هاي تيرآهن و ميله‌هاي گوناگون اعم از چوبي و آهني يا تير چراغ برق و تعداد زيادي خودرو را به‌طور عمودي در زمين استحكام كرده بودند كه در بين آنها مين‌گذاري شده بود.

ضمن آنكه در اين منطقه و براي دفاع از بصره در امتداد خط مرز بين‌المللي، خاكريز بلندي احداث شده بود كه با باز كردن سدهاي موجود روي رودخانه‌هاي دجله و فرات و ازدياد حجم آب شط العرب و استفاده از كانال‌هاي مصنوعي موجود، درمناطق بسيار وسيعي از شرق بصره آبگرفتگي ايجاد مي‌شد.

چنين آثار و شواهدي نشان مي‌داد كه دشمن هيچ گونه رخنه‌اي به‌سمت خرمشهر را نمي‌پذيرد و هدفش جدا كردن خرمشهر از خاك ايران است. اين عمليات به وسيله يگان‌هاي ارتش و سپاه پاسداران تحت كنترل قرارگاه عملياتي مشترك كربلا هدايت مي‌شد. قرارگاه كنترل‌كننده كربلا طرح‌ريزي و هدايت را به عهده قرارگاه‌هاي چهارگانه‌ قدس، فتح، نصر، فجر محول كرد. عبور از رودخانه كارون به دو قرارگاه فتح و نصر و درگير نگاه داشتن نيروهاي دشمن در ساحل جنوبي كرخه كور و نيسان به قرارگاه قدس (تلاش پشتيباني) واگذار شد.

قرارگاه‌هاي نصر و فتح پس از عبور ازكارون و تأمين سرپل، بايد به سمت خط مرز پيشروي و پس از رسيدن به مرز تك را به سمت بصره تا كرانه رود خانه اروند (شط العرب) ادامه بدهند. قرارگاه قدس، با درگير نگاه داشتن دشمن، بايد مانع از اين مي‌شد كه دشمن از منطقه برداشت نيرو كند.

مأموريت نهايي قرارگاه كربلا، براي اجراي عمليات درمنطقه غرب كارون به شرح زير تعيين شد: فرماندهي عملياتي كربلا درجنوب مأموريت داشت كه درمنطقه عمومي جنوب كرخه كور و غرب كارون تك كرده، ضمن انهدام نيروهاي دشمن و آزاد‌سازي خرمشهر خط مرز را تأمين كند. سپس به منظور تأمين فضاي كافي جهت حفاظت از مرزها تك را ادامه داده و ساحل شرقي اروند رود را تأمين و درمنطقه پدافند كند.

**اين عمليات در چهار مرحله به شرح زير اجرا شد
مرحله اول: همزمان با تك قرارگاه قدس در شمال و تأمين خاكريزهاي مقدم دشمن توسط اين قرارگاه، قرارگاه‌هاي فتح و نصر به منظور ايجاد سرپل مناسب براي ادامه عمليات در مركز و جنوب منطقه عمليات، با عبور ازرودخانه كارون به سمت باختر تك كرده و خط سرپل را درغرب كارون تأمين مي‌كنند.

مرحله دوم: پس از تأمين سرپل، قرارگاه‌هاي فتح و نصر آفند خود را به ترتيب براي تأمين مرز درمنطقه محوله و تأمين و آزاد‌سازي خرمشهر و شلمچه ادامه مي‌دهند. قرارگاه قدس بنا به دستور به‌منظور تأمين خط عمومي جفير- حميد تك خود را ادامه داده نيروهاي دشمن را درمنطقه منهدم مي‌كند.

مرحله سوم: پس از تأمين مرز و آزاد‌سازي خرمشهر، قرارگاه‌هاي فتح و نصر تك خود را به سمت باختر براي تأمين ساحل شرقي اروند رود و پل تنومه ادامه داده و قرارگاه قدس به منظور تأمين پل نشوه بنا به دستور تك مي‌كنند.

مرحله چهارم: با تأمين ساحل شرقي اروند رود يگان‌هاي تابعه قرارگاه كربلا درمنطقه پدافند مي‌كنند.
طرح پوشش و فريب تاكتيكي

به منظور فريب دشمن در هنگام اجراي عمليات بيت‌المقدس و جلوگيري از برداشت نيرو توسط عراق از منطقه فتح المبين و كاربرد آن در تقويت جبهه عمليات، طرحي تهيه شد كه بر اساس آن لشكر 77پياده خراسان و تيپ‌هاي سپاه پاسداران، با انجام تك محدودي در منطقه فكه نيرو‌هاي عراقي را درگير نگاه مي‌داشتند.

به اين منظور در31 فروردين ماه به لشكر مزبور دستورداده شد كه طرح يك تك محدود براي تصرف تپه 182درغرب تپه‌هاي رقابيه و برغازه (شرق فكه) را با همكاري سپاه پاسداران تهيه و آماده اجراي آن بنا به‌دستور باشد.

پس‌از اجراي عمليات فريبنده، همان‌طور كه گفته شد، نخستين مرحله اول عمليات آزادسازي خرمشهر از دقايق اوليه دهم ارديبهشت شروع شد. ساعات اوليه پيشروي با سرعت و بخوبي انجام شد. ابتدا بايد جاده اهواز، خرمشهر آزاد مي‌شد. دشمن در اين منطقه خاكريز‌هاي بلند و سنگرهاي مستحكمي داشت و هرچه به طرف خرمشهر نزديك مي‌شديم، انبوه خاكريزها و همچنين تمركز انواع سلاح‌ها بيشتر بود، دشمن در اين قسمت از تانك‌ها، توپ‌هاي 23 م م و تيربارها دژ محكمي ساخته بود. پس از 48 ساعت خاكريز فرو ريخت و حدود 8000 كيلومتر مربع از خاك كشورمان آزاد شد.

در مرحله دوم مقاومت دشمن شديد بود، پيشروي به سمت مرز ادامه پيدا كرد، رزمندگان در بخش‌هايي از منطقه عمليات بيت المقدس به مرز بين‌المللي رسيدند كه باعث قطع ارتباط يگان‌هاي دشمن در شمال و جنوب منطقه شد.

مرحله سوم شامل چندين مرحله بود. جاده شلمچه به پل نو به تصرف رزمندگان درآمد و در نتيجه راه ورود به خرمشهر براي نيروهاي عراقي بسته شد. دشمن در اينجا شديداً مقاومت مي‌كرد زيرا از دست دادن خرمشهر به منزله تهديد جدي بصره بود. روحيه دشمن بسيار ضعيف شده بود.

مرحله چهارم ساعت 22:25 مورخه 2/3/61 با سه قرارگاه نصر، فتح، فجر آغاز شد. قرارگاه فتح به پليس راه خرمشهر رسيدند. نيروهاي فجر پس از تصرف پل نو به سمت شط‌‌العرب پيشروي كردند و نيروهاي قرارگاه نصر با پيشروي در امتداد مرز و پاكسازي و انهدام دشمن از شمال به جنوب به سمت شلمچه پيشروي كردند. سرانجام نيروهاي ايران از دروازه‌هاي غربي و از همان جايي كه دشمن وارد خرمشهر شده بود، با ورود به شهر، خرمشهر را آزاد كردند.

به‌گفته زنده ياد سرتيپ سليمانجاه فرمانده لشكر21 حمزه نيروي زميني ارتش منظورهاي اساسي از عمليات بيت‌المقدس عبارت بودند از:
1-تداوم رزم عليه دشمن
2-تهديد بصره
3-كاهش توان رزمي دشمن
4-آزادسازي خرمشهر
5-خارج كردن اهواز از برد توپخانه

**نتايج عمليات
اين عمليات به مدت 26روزاز جمله نبردهاي طولاني در طول جنگ تحميلي به شمار مي‌رود. در اين مدت قسمت عمده‌اي از 5 لشكر عراقي منهدم شدند و به همين علت توان دفاعي عراق ضعيف شد. مهم‌ترين دستاورد اين عمليات آزاد‌سازي خرمشهر پس از 578 روز و آزاد‌سازي 5400 كيلومترمربع بود.
دراين عمليات حدود 19 هزار نفر از نيروهاي عراقي به اسارت درآمدند و بيش از 16 هزار نفر كشته و مجروح و حداقل دو لشكر پياده و زرهي عراق منهدم شدند.

*منبع: روزنامه ايران؛ 1397،3،3
**گروه اطلاع رساني**2059**