داعش زادگان سرگردان

اقدام برای شناسایی و بازگرداندن كودكان تاجیك پس از آن صورت گرفت كه یكی از آنان كه مستقر در كمپ نگهداری كودكان بی‌سرپرست در بغداد بود با ارسال یك پیام ویدئویی كه رسانه ای شد از بستگان خود خواست، هماهنگی های لازم را برای بازگرداندنش به تاجیكستان انجام دهند.
اكنون ممكن است این سوال مطرح شود كه كودكان تاجیك، چینی و چچنی در یك كشور بحران زده و جنگ زده مانند عراق و سوریه چه می كنند؟
پاسخ كوتاه به سوال مذكور این است كه كودكان متعلق به والدینی هستند كه با ورود به سوریه و عراق به عنوان عناصر داعش و گروه های تكفیری دست به اقدامات مسلحانه زده و اكنون به خاطر كشته شدن پدر و یا مادر و یا هر دو آنان در این دو كشور سرگردان هستند.
بر اساس برخی آمارها اتباع بیش از 93 كشور (چچن ، چین ، تاجیكستان، افغانستان ، جمهوری آذربایجان ، تونس، عربستان، تركیه و برخی كشورهای اروپایی و امریكایی) در بین تروریست های مستقر در سوریه با عناوین و اسامی مختلف حضور دارند و برخی منابع آمار آنان را تا 360 هزار نفر نیز ذكر كرده اند.
حال ممكن است این سوال مطرح شود كه این تعداد تروریست برای چه و با چه هدفی در سوریه حضور دارند و انگیزه های حضور آنان در این دو كشور چیست ؟
برای پاسخ به این سوال باید به چهار عامل زیر اشاره كرد:
طرح های منطقه ای برای ایجاد بحران در سوریه ، فتواهای برخی مفتی ها به خصوص وهابی ، برخورداری از روحیه فردی برای انجام اقدامات مسلحانه و اغفال با هدف كسب درآمد .

** طرح های منطقه ای برای ایجاد بحران در سوریه
بحران در سوریه را نباید یك موضوعی در نظر گرفت كه بر اساس اتفاق یا رویدادی آغاز شده است، زیرا از هشت سال گذشته تقریبا همه بخش های این كشور را تحت الشعاع قرار داده و به عنوان یكی از بحران های بزرگ منطقه ای پای بازیگران بین المللی نیز به آن باز شده است .
با توجه به گستردگی بحران و طرف های دخیل در آن باید گفت كه ابعاد مختلف بحران سوریه حساب شده و بر اساس طرح و نقشه قبلی برخی بازیگران منطقه ای و همسایه های سوریه مانند تركیه ، اردن ، لبنان ، رژیم صهیونیستی و كشورهای عرب حاشیه جنوبی خلیج فارس مانند عربستان، امارات و قطر و با استفاده از یك مقطع تاریخی و آن بیداری اسلامی در شمال افریقا آغاز شد و تاكنون نیز ادامه دارد.
بیداری اسلامی در كشورهایی مانند مصر و تونس موجب شد تا مقام ها و مسوولان سوری احساس خطر كرده و تقریبا هر روز جلساتی با مسوولان عالی رتبه سیاسی و نظامی برای پیگیری آن و راه های كنترل ناآرامی در صورت كشیده شدن به سوریه پیدا كنند.
در كنار این موضوع مردم سوریه نیز به طور مرتب از طریق شبكه های مجازی آن زمان (فیس بوك) و وسایل ارتباط جمعی و شبكه های مختلف تلویزیونی حوادث این كشورها را پیگیری می كردند.
با توجه به وجود برخی شخصیت های مخالف در جامعه سوریه و زندان های این كشور اولین جرقه های بحران از طریق بازار حمیدیه در بهمن 1389 با حضور اعتراضی چند شخصیت سیاسی مخالف از جمله برخی زنان آغاز شد و پیش از آن در نزدیكی همین بازار زد و خوردی بین یكی از شهروندان سوری با ماموران پلیس به خاطر آنچه كه برخورد بد مامور اعلام شده بود ، رخ داده بود ولی بیشتر می توان آن را به گونه ای به بیداری و تحریك مردم سوریه از سوی رسانه ها و شبكه های مختلف و در سایه تحولات مصر و تونس نسبت داد.
در اثنای همین رویدادها نیز اخباری از ورود سلاح و مهمات از طریق مرزهای زمینی سوریه و با اتوبوس و با استفاده از پیچیدن آنها در بین موكت و فرش در دمشق به گوش می رسید كه در این ارتباط بیشتر مرزبانان را متهم به دریافت رشوه (سیگار و وجه نقد) و نادیده گرفتن عبور محوله های مذكور می كردند.
باید اشاره كرد كه بیش از 90 درصد جامعه سوریه را عرب ها و مابقی را ترك ها و كردها تشكیل می دهند. بیشتر جمعیت این كشور مسلمانان اهل سنت هستند و مابقی را علوی ها ، شیعیان ، اسماعیلیان ، دروزی ها ، ارامنه و مسیحیان تشكیل می دهند كه سالیان سال بدون هیچ مشكلی در كنار هم زندگی می كنند ولی با توجه به اكثریت اهل سنت در سوریه گرایش های تندرو نیز در بین شماری از آنان وجود دارد كه حاكمیت چند دهه علوی ها در این كشور موجب تشدید برخی از این گرایش ها شده و به طور مشخص می توان به گرایش های اخوانی اشاره كرد.
بی شك چنین برنامه ریزی و طراحی برای ناامن كردن كشوری مانند سوریه به خاطر در پیش گرفتن سیاست های مستقل و نزدیكی به ایران و بدون در نظر داشتن برخی دیدگاه های مغرضانه كشورهای مطرح عرب مانند عربستان و مصر نمی توانست بدون وجود عوامل و عناصر لازم و آماده به خدمت اجرا و عملی شود.
تشكیل گروه های نظامی با عناوین مختلف مانند داعش ، جبهه النصره ، ارتش آزاد و عناوینی نظیر آن در كنار افراد بیكار و ماجراجو در سوریه كه شمار زیادی از آنان مسلمان بودند، بهترین وسیله برای پیشبرد اهداف طرف های حامی بحران در سوریه بود و حتی چنین اقدامی می توانست در راستای سیاست های صهیونیست ها نیز باشد چرا كه برادر كشی مسلمانان كاملا می توانست به اهداف رژیم صهیونیستی و تضعیف آنان و افزایش اختلاف در بین مسلمانان كمك كند كه بهترین گواه برای آن مطالعه تاریخ ایجاد داعش و سیر آن از سوی صهیونیست ها است.
پایگاه اینترنتی روزنامه 'الاخبار' هم در همین ارتباط نوشت: تبدیل سوریه و عراق به قبله جهادگرایان و افراد مسلح تروریست كه از سراسر جهان می آیند، تصادفی نیست، بلكه یك اقدام سازماندهی شده از سوی نهادهای امنیتی جهانی و منطقه ای است كه هدف از آن پر كردن سوریه و عراق با جنگجویان بیگانه است.

** فتواهای برخی مفتی های وهابی
در این مقطع بهترین طرف هایی كه می توانستند نسبت به بسیج افراد برای حضور در بحران سوریه وارد عمل شوند ، برخی مفتی های سنی پیرو مفتی های وهابی مستقر در عربستان بودند.
ورود مفتی ها به صحنه سیاسی كشورهایشان اجرای مسیر بحران سازی در سوریه و گسیل افراد به این كشور را تسهیل كرد و آنان با استفاده از تریبون های مختلف مانند نماز جمعه و جماعت در مساجد جوانان را تشویق كردند تا به عنوان اقدام جهادی خود را به سوریه و عراق برسانند و بهترین مسیر نیز برای این كار ورود از مرزهای شمالی سوریه یعنی تركیه به داخل سوریه همراه با تجهیزات و ادوات نظامی موجود در این منطقه و در پوشش حمایت های ارتش تركیه بود.
به دنبال تحریك جوانان عرب و سنی مذهب برای حضور در سوریه و عراق شمار زیادی از آنان دست از تحصیل و كسب و كار برداشته و عازم این دو كشور شدند حتی كار به جایی رسید كه برخی از آنان با خانواده به عراق و سوریه رفته و ضمن سكنی دادن اعضای خانواده خود به صورت جمعی در یكی از منازل تصرف شده سوری ها برای اقدامات تروریستی به مناطق درگیر اعزام می شدند.
اخباری مبنی بر طلاق برخی همسران نیز به دنبال مخالفت آنان با حضور شوهرانشان برای اقدامات تروریستی منتشر شد و در ادامه نیز با توجه به حضور انبوهی از جوانان مجرد در سوریه مفتی ها با ورود دوباره به صحنه فتوای جهاد نكاح را صادر كردند تا مشكلات جنسی تروریست ها را حل كنند كه در این ارتباط شماری از دختران و زنان سنی از كشورهای مختلف از طریق تركیه ، لبنان و اردن عازم سوریه شدند تا خدمات مورد نیاز آنان را در كنار اقداماتی مانند تهیه غذا ، پرستاری از زخمی ها و مستخدم خانه برخی از سران تروریست ها به آنان ارایه كنند.
در این ارتباط مطالعه گزارش های منتشره در مورد سرنوشت برخی زنان تاجیك كه همراه همسرانشان به صورت غیرمنتظره سر از سوریه در آورده اند، عبرت آموز است.
حتی در همین زمینه به دنبال وجود گرایش در بین جوانان برای رفتن به سوریه و عراق برخی افراد و تشكیل های غیر دولتی نیز ورود كرده تا آنان راحت تر بتوانند خود را به این كشورها برسانند و اكنون در برخی كشورهای مانند تونس به خاطر تبعاتی مانند باردار شدن دختران و ایجاد مشكل اجتماعی این سازمان ها و افراد تحت تعقیب قرار گرفته اند.
با اوج گیری اخبار تحولات در سوریه و اشغال بخش های زیادی از این كشور كه همراه با پوشش های رسانه ای همه جانبه از سوی شبكه های همسو مانند الجزیره ، العربیه یا به قول عرب ها 'العبریه' ، بی بی سی عربی و نظایر آن بود ، گرایش هایی نیز در بین جوانان اروپایی و اتباع خارجی در این كشورها برای حضور در سوریه فراهم شد.
بر اساس برخی آمارهای منتشره از بین عناصر پیوسته به داعش در جریان درگیری ها در سوریه 5 هزار نفر اروپایی بودند كه 20 درصد آنان كشته شدند و تعداد قابل توجهی نیز به كشور خود بازگشته اند و فقط 970 نفر از آنان را اتباع آلمان تشكیل می دادند كه شمار زیادی كشته شده و 320 نفر به كشور خود بازگشته اند.
به گفته مقام های تاجیكستان، در سال‌های اخیر بیش از یك هزار و 100 نفر از شهروندان این كشور به عراق و سوریه رفته‌ و به گروه‌های تروریستی همچون داعش پیوسته‌اند و در جریان درگیری ها هم بیش از 500 شهروند تاجیك در كشته شده‌اند و اكنون بیش از 250 كودك تاجیك در سوریه و عراق حضور دارند.
پس از این كه بحران در سوریه با ورود برخی بازیگران جدید مانند روسیه و ایران به نفع نظام سوریه چرخید و شمار زیادی از تروریست ها كشته ، زخمی ، اسیر و یا از سوریه فرار كردند ، سران گروه های تروریست این بار برای تامین عناصر خود به فكر اعزام زنان و آموزش نظامی فرزندان آنان افتادند كه تا دیروز شوهران و پدران آنان در درگیری ها حضور داشتند.
در همین ارتباط اوایل اردیبهشت 1397 دادگاه مركزی رسیدگی به جرائم عراق ۱۰ زن تروریست عضو داعش دارای تابعیت كشورهای مختلف را به اعدام و یا حبس ابد محكوم كرد. در بین این زنان دو تبعه روسیه ، دو تبعه جمهوری آذربایجانی و یك تبعه فرانسه وجود دارد كه از اعضای داعش بودند و به دلیل مشاركت در عملیات تروریستی به حبس ابد محكوم شده اند.
شستشوی مغزی كودكان خردسال عناصر حاضر در بین گروه های تروریستی را باید بخش دیگری از راه های جذب نیرو از سوی این گروه ها دانست كه با ایجاد مراكز آموزشی و نظامی و فراهم كردن زمینه هایی مانند اعدام اسرا و افراد مورد نظر و مشاركت دادن كودكان در این اقدام آنان را از هم اكنون برای اهداف بعدی خود آماده می كنند و اكنون یكی از نگرانی های در كشورهای آسیای میانه ورود آنان به كشورهای خود و اهداف بعدی داعش برای استفاده از آنان در این كشورهاست.
اكنون بر اساس اخبار موجود با توجه به حضور شمار زیادی از ترك زبان ایغور منطقه شین جیانگ در چین معروف به 'اویغورها' در استان ادلب در شمال سوریه و منطقه جسر الشغور این استان چهره خیابان های شهر تغییر كرده و مشابه یك شهر چینی شده است .
حال ممكن است این سوال مطرح شود كه با توجه به كنترل های موجود در مبادی ورودی و خروجی كشورها این افراد چگونه می توانند به راحتی بین كشورهای خود و سوریه و عراق تردد كنند ؟
پاسخ به این سوال روشن است. در ماه های اول بحران در سوریه برخی رسانه های این كشور به نقل از منابع امنیتی اخباری را مبنی بر چشم پوشی از خروج غیرقانونی برخی از تروریست ها از كشورهای غربی و سفر آنان به سوریه و عراق منتشر می كردند.
بر اساس تحلیل این منابع، غربی ها با استفاده از فرصت پیش آمده در سوریه و تمایل تروریست ها برای حضور در سوریه طرح هایی داشتند تا نسبت به خروج غیرقانونی برخی افراد اخلالگر در امنیت در این كشورها واكنش چندانی نشان ندهند و حتی زمینه خروج آنان را نیز فراهم كنند تا خود در امنیت بیشتری از این بابت باشند و به گونه ای به دنبال دوركردن خطر تروریسم از خود و ناامن كردن كشورهای منطقه غرب آسیا بودند.
از نگاه آنان، در صورت حضور تروریست های ساكن كشورهای غربی در سوریه، یا كشته می شوند و خیال این كشورها راحت می شود و یا در نهایت مجبور به بازگشت می شوند كه آن گاه با كنترل های بیشتر می توان از ورود آنان جلوگیری و یا اقدام به دستگیریشان كرد و یا با تعقیب آن ها به شبكه های اصلیشان در كشورهای مورد نظر دست یافت.
پایگاه اینترنتی روزنامه 'الاخبار' هم در همین ارتباط نوشت : نهادهای امنیتی اروپا عبور جهادگرایان اروپایی را به منطقه خاورمیانه تسهیل می كردند تا از دست آنها رهایی یابند. نقش وزارت اطلاعات تركیه فراتر از جلب جهادیون و استقرار آنها در سوریه و عراق است. این اقدام، تلاشی از سوی نظام تركیه از دهه 1990 برای ایفای نقش سیاسی - امنیتی در آسیای میانه است.
در این ارتباط حتی همكاری های امنیتی منظمی نیز بین كشورهایی كه اتباع آنان در سوریه و عراق حضور دارند با دستگاه های امنیتی این كشورها در سال های اخیر صورت می گیرد و میزان آن در ماه های اخیر به شدت افزایش یافته است تا از این طریق بتوانند ضمن شناسایی تروریست ها ، امنیت را در كشورهای خود برقرار كنند چرا كه این افراد ضمن گذراندن آموزش های نظامی لازم در میادین درگیری نیز حضور یافته و در صورت بازگشت به كشورهای خود می توانند با توجه به مشكلاتی كه با نظام های سیاسی خود دارند ، اقداماتی علیه آن انجام دهند.
بر اساس اخبار منتشره حدود پنج هزار ایغوری بین سال های 2013 تا پاییز 2015 به تركیه و سوریه منتقل شدند و طی دو سال گذشته حدود یك هزار و ۵۰۰ نفر از آنان در نبردهای مختلف در سوریه و عراق كشته شده اند. این افراد برای خود دارای گورستان های خاصی در شمال سوریه و در شهر ییلاقی جسر الشغور هستند .

** برخورداری از روحیه فردی برای انجام اقدامات مسلحانه
علاوه بر موارد بالا می توان از وجود برخی انگیزه های شخصی مانند ماجراجویی، دست زدن به اقدامات نظامی و مسلحانه واقعی در بین برخی جوانان به عنوان عاملی برای حضور در بحران سوریه و صحنه های درگیری نام برد.
از نظر روانشناسان هستند افرادی كه برای ارضای احساسات درونی خود دست به ماجراجویی و اقدام مسلحانه بزنند. این افراد با دیدن برخی فیلم های اكشن و جنگی تلاش دارند تا خود نیز دست به تكرار این صحنه ها بزنند كه بهترین راه برای این كار نیز ورود به عرصه هایی است كه در آنها درگیری و جنگ واقعی جریان دارد.
چنین افرادی از نظر روانشناسی برون گرا و وظیفه محور هستند و از نظر شخصیتی نیز ریسك پذیر، ماجراجو، مقتدر، رك ، قاطع، تند و صریح، كم حوصله ، در پی كسب نتیجه و برد سریع و آنی ، كلی نگر و زودجوش و برای زمینه های كاری مانند اقدامات نظامی ، عملیات جنگی ، امور فوریتی (آتش نشانی و اورژانس) بهترین گزینه هستند.
چنین افرادی به خوبی می دانند كه ورود این ماجراجویی ها در سوریه و عراق ممكن است به قیمت جانشان تمام شود ولی برای ارضای انگیزه های درونی پای در این میدان می گذارند و بسیاری نیز كشته و یا زخمی می شوند. اما هستند كسانی كه جان سالم به در برده و چنین صحنه هایی را برای خود به عنوان تجربه های شخصی به رشته تحریر در می آورند.
این افراد به طور معمول در همه جوامع یافت می شوند ولی در كشورهای غربی بیشترند و روی همین نگاه است كه بر اساس آمارهای موجود بیش از 5 هزار نفر از عناصر گروه های تروریست در سوریه و عراق را اتباع اروپایی و آمریكایی تشكیل می دهند كه شمار زیادی از آنان تاكنون كشته، زخمی و یا اسیر شده اند.

** اغفال با هدف كسب درآمد
آخرین علت حضور افراد در كنار تروریست ها در كشورهای منطقه غرب آسیا و به خصوص سوریه و عراق را باید در تلاش بر كسب درآمد و اغفال شدن از سوی برخی واسطه ها برای جذب نیرو برای گروه های تروریستی جستجو كرد.
این افراد همواره در كشورهای مختلف حضور دارند و به افراد جویای كار پیشنهاداتی مطرح می كنند كه با توجه به وجود زمینه های درگیری در عراق و سوریه در مقطع كنونی بهترین پیشنهاد می تواند اعزام آنان به این دو كشور باشد. اعترافات افراد مزبور كه در جریان درگیری های دستگیری شده اند نشان می دهد كه در ازای این فعالیت ها رقمی ماهانه بیش از 200 دلار آمریكا به آنان پرداخت می شده است. و روشن است پرداخت چنین مبالغی از سوی چه طرف هایی صورت می گیرد.
برخی افراد فریب خورده در این خصوص در خاطرات خود اعلام كرده اند كه به دنبال یافتن كار با برخی افراد تماس گرفته و در نهایت با راهنمایی های آنان ابتدا سر از استانبول تركیه در آورده و در ادامه نیز به مناطق شمالی سوریه منتقل شده و در اختیار گروه های تروریستی قرار گرفته اند؛ روشی كه منافقین نیز در تركیه برای جذب عناصر مورد نیاز خود در زمان حضور در عراق و پایگاه اشرف استفاده می كردند.
نتیجه این كه در حال حاضر با توجه به این كه بخش های زیادی از سوریه از اشغال تروریست ها آزاد شده و عراق نیز به حضور داعش در كشور خود پایان داده است و تنها برخی عناصر خفته آن در این كشور حضور دارند، می توان پیش بینی كرد كه شمار زیادی از زنان و كودكان عناصر داعش كه شوهران و پدرانشان در درگیری ها و زد و خوردهای نظامی كشته و یا زخمی شده اند ، اكنون در این دو كشور آواره اند، و جا دارد هماهنگی های لازم برای شناسایی و بازگرداندن این افراد به وطن اصلیشان صورت گیرد تا مشكلات بعدی در آینده دامنگیر آن ها نشود.
گزارش: داود پورصحت
خاورم*1436* 1049