دیپلماسی متوازن ایران در سازمان همكاری شانگهای

به گزارش ایرنا، دولت دوازدهم در راستای پیشبرد دیپلماسی كشور در مجامع بین المللی و استفاده از همه ظرفیت ها برای حل مسائل بویژه اقتصادی كشور، روز گذشته -جمعه- رئیس جمهوری اسلامی ایران برای حضور در نوزدهمین نشست سران كشورهای عضو سازمان همكاری شانگهای راهی چین شد.
با فروپاشی نظام دوقطبی، تشكیل ائتلاف های منطقه ای و بین المللی از اهمیت زیادی برخوردار شده است. در عصری كه به عصر جهانی شدن ائتلاف ها موسوم است، پیوستن كشورها به نظام های چند قطبی نه تنها می تواند به حل مسالمت آمیز اختلاف ها و تشریك مساعی بیانجامد بلكه باعث بالا رفتن توان اقتصادی و امنیتی كشورها می شود.
در شرایطي كه آمریكا تلاش دارد علیه ایران تحریم های یكجانبه ای را اعمال كند، جمهوری اسلامی می تواند از فرصت پیوستن ائتلاف های منطقه ای و بین المللی برای كم كردن فشارها استفاده كند. در این چارچوب ایران برای درهم شكستن یكجانبه گرایی آمریكا، متنوع سازی شركای اقتصادی و پیشبرد طرح نظام چندقطبی غیرغربی از سال 1384 خورشیدی به عنوان عضو ناظر به سازمان همكاری شانگهای پیوست.
سازمان همكاری شانگهای، سازمانی بین دولتی و منطقه ای است كه در ششم اردیبهشت ماه 1375 با نام شانگهای پنج، برای تقویت اعتماد مرزی میان 5 كشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیكستان تشكیل شد و با پیوستن ازبكستان در سال 1380 به سازمان همكاری شانگهای تغییر نام یافت. با الحاق هند و پاكستان در سال گذشته، شمار اعضای اصلی این سازمان به 8 كشور رسید و 4 كشور از جمله ایران همچنان عضو ناظر آن هستند. اهدافی كه سازمان از بدو تشكیل دنبال می كند طیف گسترده ای از موضوعات امنیتی و اقتصادی از مبارزه با تجزیه طلبی، تروریسم و قاچاق كالا تا اهداف اقتصادي، عمرانی و ارتباطی شامل می شود.
این سازمان تا سال 1384 (2005 میلادی) تحت تاثیر گسترش ناتو به شرق، حادثه یازده سپتامبر و نفوذ روسیه، رویكرد امنیتی به موضوعات داشت اما از این تاریخ به بعد مسیر خود را به سمت اولویت های اقتصادی تغییر داد. چین به عنوان مهمترین عضو، نمی خواست سازمان شانگهای به ائتلافی نظامی در تقابل با ناتو و غرب تبدیل شود. چین به دلیل داد و ستد گسترده با غرب و افزایش تعاملات تجاری و ارتباطی با كشورهای آسیای میانه، در پی پررنگ كردن نقش اقتصادی سازمان بوده است.
جمهوری اسلامی از سال 1385 خواستار پیوستن به این سازمان است اما با وجود تمایل روسیه و چین با عضویت كامل ایران در این سازمان، مخالفت برخی اعضای اصلی، مشكلات قانونی مرتبط با امضای 27 سند امنیتی - اقتصادی و تصویب آن در مجلس شورای اسلامی و برخی تحریم های سازمان ملل، مانع عضویت كامل جمهوری اسلامی ایران در این سازمان بوده است.
این در حالی است كه مشكلات سازمان همكاری شانگهای مانند نبود شرایط عینی و تعلل برای عضوگیری، عدم اجماع اعضا در طراحی یك نظام امنیت دسته جمعی، گسترده بودن حوزه فعالیت های سازمان و نابرابری شدید سطح و فعالیت اقتصادی اعضا، تا حدودی باعث ناكارآمدی این سازمان در برخی حوزه ها در سالهای گذشته بوده و همین عامل موجب شده است دولت تدبیر و امید مانند گذشته اصراری به پیوستن به سازمان نداشته باشد اما لزوم بهره گیری از ظرفیت های اقتصادی و ارتباطی برخی اعضای سازمان، باعث شده است كه دولتمردان ایران به عنوان یك فرصت ویژه به آن بنگرند.
سازمان همكاری شانگهای نیمی از جمعیت دنیا، یك چهارم كره زمین و 20 درصد تولید ناخالص جهان را در بر می گیرد. همچنین حضور 2 عضو شورای امنیت (روسیه و چین) و 2 قدرت اقتصادی جهان (چین و هند به عنوان ناظر )، این سازمان را از اهمیت خاص برای سیاست خارجی ایران برخوردار كرده است.
از سوی دیگر، پذیرش عضویت ایران در سازمان همكاری شانگهای می تواند عمق ژئواستراتژیكی این سازمان را افزایش دهد. ایران به عنوان بازیگر اصلی منطقه خاورمیانه، چهارمین تولید كننده نفت و دومین دارنده ذخایر گازی جهان است و می تواند به همراه روسیه، این سازمان را به بزرگترین قطب انرژی جهان تبدیل كند. همچنین سازمان همكاری شانگهای به عنوان ائتلافی در خشكی می تواند از ظرفیت های ساحلی ایران برای گسترش مراودات اقتصادی خود استفاده كند.
در این زمینه، ایران در ارتباطات منطقه ای با روسیه، پروژه كریدور شمال - جنوب را دنبال می كند و یكی از 3 بخش طرح چین برای احیای جاده ابریشم است. هند نیز در پی فعال كردن راه ارتباطی از طریق ایران به آسیای مركزی با سرمایه گذاری در بندر چابهار است. ایران می تواند در چارچوب سازمان همكاری شانگهای از فرصت های گسترش روابط با سه قدرت (چین، روسیه، هند) در چارچوب اهداف خود استفاده كند و در صورت بازگشت تحریم ها، اثربخشی آن را با همكاری اقتصادی و سیاسی با اعضای مهم سازمان خنثی كند. پیش بینی می شود روحانی در این سفر گفت و گوهایی با سران چین و روسیه در مورد گسترش همكاریها، برجام و مهار تحریم های یكجانبه آمریكا داشته باشد.
سیام**3202 /1449