آب را دغدغه ملی كنیم

به گزارش خبرنگار گروه علمی ایرنا، ایران با حدود 80 میلیون جمعیت یك درصد از جمعیت دنیا را داراست، اما به دلیل قرار گرفتن بیش از 60 درصد از مساحت سرزمینی آن در منطقه خشك و نیمه خشك جغرافیایی تنها از حدود سه دهم درصد منابع آبی دنیا بهره مند است.
همچنین در حالی كه متوسط بارندگی در دنیا 750 میلیمتر است، این عدد در ایران به دلائل مختلف از جمله شرایط جغرافیایی و اقلیمی حدود 214 میلیمتر یعنی معادل یك سوم بارندگی دنیا است.
علیرضا سلامت معاون مركز منطقه ای مدیریت آب شهری یونسكو در تهران در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا می گوید: در طول 15 سال اخیر به واسطه كمبود آب حدود پنج میلیارد متر مكعب از آب های زیرزمینی استفاده شده است.
وی با اشاره به این كه در دوره ای در كشورمان برای هر نفر در سال حدود 7 هزار متر مكعب آب وجود داشت، افزود: این درحالی است كه این عدد هم اكنون به مرز 1500 یا 1600 متر مكعب رسیده و اگر به همین وضع پیش برود اوضاع آب در كشور به شدت بحرانی خواهد شد.
بحرانی بسیار جدی كه البته بسیار درخصوص آن گفته شده است و هیات دولت نیز اسفندماه سال گذشته برای مقابله با آن علاوه بر بهره گیری از سازوكار شورای عالی آب، برای ارتباط هرچه بهتر دستگاه های مرتبط با آب در كشور تشكیل «كارگروه ملی سازگاری با كم‌آبی» را به ‌تصویب رساند.
كارگروهی كه ریاست آن بر ‌عهده وزیر نیرو و اعضای آن، معاونان سازمان برنامه و بودجه و سازمان حفاظت محیط زیست، وزرای جهاد كشاورزی، كشور و صنعت، معدن و تجارت هستند و البته گفته می شود با تصمیم این كارگروه حتی امسال برای مقابله با تنش آبی سهم آب برخی از بخش‌ها حتی كشاورزی با كاهش بیش از میزان متعارف مواجه خواهد شد.

**منابع آب كشور بیشتر كجا هدر می رود؟
اما بر اساس گزارش ها، چیزی بیش از 90 درصد از منابع آبی كشورمان در بخش كشاورزی و مابقی حدود 7 درصد در بخش خانگی و شرب و 3 درصد نیز در بخش صنعت استفاده می شود.
گرچه از آب تصفیه شده و گران برای بخش كشاورزی استفاده نمی شود، اما به هرحال درصد استفاده این بخش از منابع آبی كشور بسیار بالاست و از طرفی با این كه تنها حدود شش تا هفت درصد از منابع آبی كشور در بخش شرب و خانگی استفاده می شود اما این میزان منابع آبی نیز آب تصفیه شده است و به عبارتی آب گران محسوب می شود.
مسئله مهم البته تاثیر هر یك از این بخش ها در هدررفت منابع آبی كشور است كه به اعتقاد صاحبنظران مدیریت بخش كشاورزی به دلیل استفاده بیش از 90 درصدی از منابع آبی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
هرچند البته در بخش آب شرب خانگی نیز استفاده از ابزارهای مختلف از جمله افزایش قیمت آب بها در كنترل آب مصرفی شهروندان در كوتاه مدت تاثیر به سزایی خواهد داشت اما تجربه نشان داده است كه این اهرم نیز به مرور زمان عادی می شود و تاثیر اولیه خود را از دست خواهد داد.
البته معاون مركز منطقه ای مدیریت آب شهری یونسكو در تهران به سهم هزینه آب در خانوارهای كشورمان نیز اشاره ای دارد می گوید: این سهم در حال حاضر كمتر از نیم درصد(چیزی حدود دو دهم درصد) است.
سلامت اضافه می كند: این درحالی است كه این سهم در كشورهای مختلف با وجود منابع آبی غنی تر از نیم درصد شروع و در برخی كشورها مانند مكزیك تا نزدیك 1.4 دهم درصد افزایش پیدا می كند.
«هزینه ای كه مشتركان در كشورمان بابت برق و گاز پرداخت می كنند حدود سه یا چهار برابر هزینه آب است».
به گفته وی، در تهران هر نفر چیزی حدود 300 لیتر آب استفاده می كند، در حالی كه الگوی یك كشور اروپایی 100 تا 150 لیتر در روز است و در آلمان هر نفر 130 لیتر مصرف آب دارد؛ به عبارت دیگر، در حالی كه بارش و منابع آبی این كشورها بسیار بیشتر از ایران است، مصارف آبی آنها یك دوم ماست.

**بازیافت آب جدی گرفته شود
معاون مركز منطقه ای مدیریت آب شهری یونسكو در تهران در ادامه و پس از تجزیه و تحلیل های عددی در خصوص وضعیت منابع آبی كشور می گوید: كشورهایی كه وضعیت آبی و بارش آنها به مراتب بهتر از كشور ما است، در زمینه مدیریت منابع آبی خود جد و جهد دارند.
سلامت با ذكر مثالی می گوید: در حال حاضر حتی در برخی از كشورهای پرآب اروپا یا ژاپن از سیستم های بازچرخانی آب برای استفاده های غیر شرب استفاده می شود و صدور پایان كار ساختمان ها را به وجود سامانه تصفیه فاضلاب در آنها منوط كرده اند.
به اعتقاد وی، استفاده مجدد از آب های خاكستری فاضلاب ها برای مصارف غیر شرب حداقل 50 تا 60 درصد بهره وری آب را افزایش می دهد.

**بهره مندی بیش از 99 درصد جمعیت كشور از آب شرب سالم
اما دكتر هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو در تشریح وضعیت آب در كشور در ابتدا به جمعیت تحت پوشش آب سالم بهداشتی و با كیفیت اشاره كرده و می گوید: هم اكنون 99.4 از جمعیت كشورمان از آب شرب سالم بهداشتی برخوردارند.
وی كه با خبرنگار گروه علمی ایرنا سخن می گفت، افزود: البته در روستاهای كشورمان، این سهم 82 درصد است كه این میزان درصد تامین آب شرب سالم در كشور نسبت به استانداردهای جهانی و حتی كشورهای پیشرفته بسیار مناسب است.
معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو گفت: مطابق تعریف جهانی دسترسی به آب بهداشتی سالم، به طور متوسط 96 درصد جمعیت كشور را شامل می شود.

**وضعیت شبكه جمع آوری فاضلاب در كشور
معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین جمعیت تحت پوشش شبكه مدرن جمع آوری فاضلاب شهری در ایران را حدود 48 درصد و در بخش روستایی حدود نیم درصد اعلام كرده و در عین حال می گوید: البته در مجموع دفع بهداشتی فاضلاب روستایی از طرق مختلف دیگر مانند چاه جذبی بیش از 95 درصد است.
فهمی همچنین ادامه داد: تعداد تصفیه خانه های مربوط به آب شرب 343 واحد است و تعداد تصفیه خانه های فاضلاب شهری حدود 210 واحد بوده و برآورد شده است كه در طی برنامه ششم این تعداد به 260 واحد افزایش یابد.

**ظرفیت بازچرخانی آب در كشور بیش از یك میلیارد متر مكعب
معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو در ادامه با اشاره به اینكه ظرفیت كنونی بازچرخانی و استفاده چند باره از آب (بازیافت فاضلاب شهری) در كشور بیش از یك میلیارد متر مكعب است، افزود: البته ظرفیت اسمی تصفیه خانه های فاضلاب حدود یك میلیارد و 700 میلیون متر مكعب است.
فهمی ادامه داد: با این حال در برنامه ششم توسعه كشور این رقم به بالغ بر یك میلیارد و 800 میلیون مترمكعب خواهد رسید.
وی معتقد است: البته در بسیاری از بخش های كشاورزی، زهآب كشاورزی مجددا مورد استفاده قرار می گیرد یا به منابع آب بر می گردد. اما مهم این است كه ما بتوانیم از ظرفیت بازچرخانی و بازیافت آب در بخش فاضلاب شهری و زهآب كشاورزی بیشتر استفاده كنیم.

** چقدر از حجم آب شهری تبدیل به فاضلاب می شود؟
معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین با بیان اینكه كل آب مصرفی كشور در بخش شهری حدود شش تا هفت میلیارد متر مكعب است، اظهار داشت: چهار تا 4.5 میلیارد آن تبدیل به فاضلاب می شود.
فهمی گفت: مهم آن است كه ما بتوانیم این فاضلاب را به ویژه در بخش های كشاورزی و صنعت دوباره وارد چرخه مصرف كنیم.
وی افزود: یعنی به جای این كه بخش های كشاورزی و صنعت از آب سالم بهداشتی استفاده كنند، بایستی مجاب شوند از پسابی كه با رعایت مسائل زیست محیطی و بهداشتی و استانداردهای لازم تولید شده استفاده نمایند.

** عملكرد جزیره ای و سوء مصرف، بزرگترین معضل آب در كشور
معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو با تاكید بر این كه عملكرد جزیره ای و سوء مصرف بزرگترین مشكل آب در كشور است، گفت: اگر با كمك مردم جامعه را به سمت مصرف صحیح منابع آب سوق دهیم، قطعاً شرایط مناسب‌تری خواهیم داشت.
فهمی ادامه داد: به‌عنوان مثال وزیر جهاد كشاورزی سیاست‌های ممنوعیت و محدودیت كشت برنج به ‌جز استان‌های گیلان و مازندران را با همكاری نمایندگان دولت در استان‌ها برنامه‌ریزی و اعمال می‌كند البته راه‌حل‌های جایگزین برای معیشت كشاورزان طراحی خواهد شد.
وی همچنین وجود ناهماهنگی بین دستگاه های اجرایی مرتبط با آب در كشور و عملكرد جزیره ای این بخش ها را یكی دیگر از مشكلات اصلی این حوزه دانست.
فهمی گفت: سازوكارها باید طوری اصلاح شود كه برنامه ریزی، هماهنگی و به ویژه اجرا در بخش آب به شكل مناسبی انجام شود چراكه بسیاری از برنامه ها و تصمیم گیری های حتی بسیار مناسب در اجرا با مشكل مواجه می شود.
معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو افزود: متاسفانه تصمیماتی كه گرفته می شود همه دستگاه ها به خوبی اجرا نمی كنند، آب یك مقوله فرابخشی است و تنها مربوط به وزارت نیرو نمی شود بلكه وزارت جهاد كشاروزی و صنعت نیز در بخش آب بسیار تاثیر گذار هستند.
وی افزود: به عنوان مثال مدیریت صحیح مصرف آب فضای سبز شهری در كشور و انتخاب یك راهكار و الگوی مناسب برای تامین آب مورد نیاز این بخش از سوی شهرداری ها در حفظ منابع آبی بسیار تعیین كننده است.
این مقام مسئول در وزارت نیرو همچنین با اشاره به این كه در وزارت نیرو در بخش تحقیقات، پژوهش و همچنین اطلاع رسانی در زمینه آب و مسائل مربوط به آن اعتبارات مناسبی صرف می شود، در عین حال این اقدامات را به تنهایی برای رفع معضل آب ناكافی دانست.

** متخصصان زبده كشور نیازمند اعتماد بیشتر
دكتر فهمی تاكید كرد: كارشناسان و متخصصین بخش آب كشور از نظر دانش علمی- فنی و مهندسی در سطح بالا و جزو زبده ترین و خبره ترین كارشناسان در منطقه هستند.
وی با توضیح این كه كارشناسان كشورمان در سطح بالایی به دانش فنی روز در زمینه تصفیه آب یا بازچرخانی آب مسلط هستند، گفت: ما بایستی كارشناسان خودمان را جدی گرفته و به آنها اعتماد كنیم و در تصمیم گیری بیشتر دخالت دهیم.
معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو معتقد است: اگر مسائل و چالش های آب امنیتی و عرصه بر كارشناسان و صاحبنظران زبده برای اظهار نظر تنگ شود و آنان به سیاه نمایی متهم شوند، بیگانگان نیز ممكن است این طور القا كنند كه كشورمان كارشناسان و صاحب نظران زبده ندارد و در ادامه نیز حق هرگونه دخالت را به خود دهند.
معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو معتقد است: بدنه كارشناسی و تصمیم گیری در كشور باید با یكدیگر پیوند محكم تری پیدا كنند، این كار از دلسردی و مهاجرت آنها نیز جلوگیری خواهد كرد.

**آب را دغدغه ملی كنیم
اما معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو بهترین راهكار برای رفع مشكل آب در كشور را تبدیل مسئله از یك مسئله اداری و ستادی به یك مسئله و دغدغه ملی دانست و گفت: برای رفع مشكل آب در بخش مدیریت مصرف و تقاضا در كشور باید یك مجموعه شبكه اجتماعی یا سایت یا شبكه ای تعاملی متشكل از متخصصان، كارشناسان و دانشگاهیان موجود در صنعت آب تشكیل شود.
وی تاكیدكرد: مسئله آب در كشورمان یك مسئله صرف فنی و مهندسی نیست بلكه دارای جنبه های قوی اجتماعی و اقتصادی است و نیازمند مشاركت همه بخش های مردمی می باشد.
فهمی تاكید كرد: ارتقای اگاهی مردمی بسیار مهم است و انتظار می رود وزارت نیرو برای مدیریت بهینه مصرف آب در كشور پیشقدم شده و با تشكیل این شبكه اجتماعی دانش محور در ارتقاء و افزایش آگاهی های شهروندان و به ویژه كشاورزان گام های اساسی بردارد.
به اعتقاد وی، ارتباط با تشكل های مختلف و ارتقای هر چه بیشتر سرمایه های اجتماعی بخش آب، یك ضرورت اساسی برای مدیریت بهینه آب است.

**بحران آب و امیدواری ها به كارگروه ملی سازگاری با كم آبی
معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین در خصوص، اساس تشكیل كارگروه ملی سازگاری با كم‌آبی از سوی هیات دولت نیز گفت: در واقع هدف اصلی از ایجاد این كارگروه همكاری نزدیك‌تر و بیشتر دستگاه‌های دولتی با یكدیگر است كه ضمن تأكید بر وظایف ذاتی دستگاه‌ها چهار موضوع برای این كارگروه تعریف شده است.
فهمی با تاكید بر این كه كم‌آبی یك موضوع مستمر در كشور بوده و موقتی نمی باشد، افزود: در واقع كارگروه ملی سازگاری با كم‌آبی باید برنامه های متناسب و سازگار را ابتدا در سطح سازمان‌های دولتی و پس از آن در سایر بخش‌ها، قوا و در نهایت مصرف كنندگان طراحی و اجرا كند.
وی ادامه داد: پس از تدوین مبانی، در سطح استان‌ها، استانداران به‌عنوان نماینده دولت با همكاری نزدیك با دستگاه‌های مسئول، دست به كار شده و برای احتمال كاهش آب برنامه‌ریزی و روش‌های قابل قبولی را برای این وضعیت تعریف كنند چرا كه احتمالا امسال سهم آب برخی از بخش‌ها با كاهش بیش از میزان متعارف امسال پیدا می‌كند و باید برای آن برنامه‌ریزی كنند.
وی با بیان اینكه، در همه استان‌ها شورای حفاظت منابع آب براساس مصوبه هیات وزیران در سال 87 تشكیل شده است، افزود: در مصوبه اخیر هیات وزیران نیز تصمیم گرفته شد رؤسای سازمان برنامه و بودجه هر استان و مدیركل صنعت و معدن و تجارت استان به تركیب شورای حفاظت منابع آب اضافه شوند.
معاون دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو گفت: در واقع شورای حفاظت منابع آب بایستی با مدیریت استاندار، برنامه‌ریزی لازم را برای مقابله با كم آبی داشته باشند و در صورت كمبود منابع نیز با صلاحدید هیات دولت از منابع استان استفاده شود.
وی همچنین، همكاری و هماهنگی با جهادكشاورزی برای برنامه‌ریزی و اعمال انطباق الگوی كشت در مناطق مختلف را از دیگر وظایف كارگروه ملی برای سازگاری با كم‌آبی عنوان و تاكید كرد: البته این موضوع بسیار حائز اهمیت است و از وظایف مستمر و دائمی این كارگروه محسوب می شود.
علمی ** 1836 **