شِكوه های یوز

به گزارش ایرنا، یوزپلنگ گونه ای درخطر انقراض است و اكنون فقط شماری از آنها در ایران و آفریقا زیست می كند، مطالعات كارشناسان محیط زیست جهان نشان می دهد كه جمعیت هفت هزار و 100 قلاده یوزپلنگ موجود در جهان رو به كاهش است.
به گفته كارشناسان، تفاوت زیادی میان یوزپلنگ آسیایی و آفریقایی وجود دارد كه با وجود همه این تفاوتهای رفتاری و ژنتیكی، هر 2 نژاد این گونه در خطر انقراض قرار دارد.
كارشناسان معتقدند كه تاكنون به دلایل مختلف از جمله تغییر اقلیم و به طور كلی دخالت انسان در طبیعت موجب انقراض گونه های جانوری ارزشمند زیادی در دنیا از جمله كشور شده است.
اكنون دیگر شیر ایرانی و یا ببر مازندران در دشت های كشور وجود ندارد درحالی كه زمانی نعره شیر ایرانی رعشه بر اندام ها می انداخت.
اكنون نوبت یوزپلنگ است، گربه سان ارزشمندی كه اكنون در خطر انقراض قرار گرفته و زنگ خطر آن به صدا در آمده است.
وسعت زیستگاه های یوز 6 میلیون هكتار یعنی یك سوم وسعت مناطق حفاظت شده تحت پوشش سازمان محیط زیست ،وظیفه حفاظت از آن بر عهده 120 محیط بانی است كه در زیستگاه های یوز مشغول به فعالیت هستند.
براساس آمارهای اعلام شده وجود فقط 50 قلاده یوزپلنگ آسیایی در ایران ذهن دوستداران محیط زیست را به خود مشغول كرده است.
منطقه توران یا خارتوران یكی از سه منطقه حفاظت شده و دیدنی‌های طبیعی ایران با مساحت یك میلیون و 470 هزار هكتار ،خاستگاه زیست یوز پلنگ ایرانی به شمار می رود.
به باور مسوولان امر دستكم 15 قلاده یوز پلنگ ایرانی در منطقه توران زیست می كنند و در سال گذشته حدود 16 مرتبه دوربین های محیطبانان این منطقه موفق به ثبت تحرك این گونه جانوری شدند.
همواره آمارهای مختلفی از جمعیت یوزها ارایه می شود چرا كه روش های آمار گیری متفاوت است، ازاین رو نمی توان زیاد به آنها استناد كرد، اما نتیجه پایش ها نشان می دهد وضعیت یوزها بسیار نگران كننده است به عنوان مثال از سال ٩٠ پایش ملی یوزپلنگ ایرانی در كشور شكل گرفت و قرار شد هر 2 سال یك بار این پایش انجام شود كه اساس كار، استفاده از دوربین های تله ای بوده چرا كه با آنها آمارگیری با روشی یكسان انجام می شود و به نتیجه به دست آمده می توان استناد كرد.
براین اساس اولین مرحله پایش در سال های ٩٠ و ٩٢ و مرحله دوم در سال های ٩٣ و ٩٤ انجام شد و مرحله سوم هم در سالهای 95 و 96 انجام شد كه نتیجه این پایش ها بسیار نگران كننده است و نشان از كاهش جمعیت یوزها به ویژه یوزهای ماده دارد.
در گام اول از ٢٠ قلاده یوزپلنگ كه ١١ قلاده نر و هفت قلاده ماده بودند، تصویر برداری شد كه جمعیت ماده ها در این پایش ٣٥ درصد جمعیت را نشان می دهد كه با برآورد صورت گرفته، احتمال می رفت در آن سال حدود ٤٠ قلاده یوز در كشور باشد، اما در گام دوم مجموع یوزهایی كه شناسایی شدند ٢٣ قلاده بود كه از این تعداد تنها چهار قلاده ماده، یعنی ١٧ درصد جمعیت را شامل می شد، اما وضعیت در گام سوم نگران كننده تر بود چراكه نتایج پایش ها نشان می دهد اكنون تنها 2 قلاده یوزپلنگ ماده در كشور وجود دارد كه بااین حساب این گربه سان ارزشمند تنها یك قدم تا انقراض فاصله دارد؛ یعنی جمعیت ماده از ٣٥ درصد در گام اول، به ١٠ درصد در گام دوم كاهش یافته است.
پارك ملی توران كه در شرق استان سمنان و در جنوب‌شرقی شهرستان شاهرود و قسمت كوچكی از بخش شرقی آن در سبزوار استان خراسان رضوی قرار گرفته‌ است.
اكنون این گونه جانوری نادر به دلایل یاد شده شكوه های زیادی از انسان و طبیعت دارد و نجات آنها از خطر انقراض اتخاذ تدابیر اصولی را می طلبد چرا كه در غیر این صورت به زودی باید یوزپلنگ ها را در قصه ها و كتابها پبگیری و شناسایی كنیم.
كارشناسان امر می گویند منطقه حفاظت شده توران با كمبود نیروی انسانی برای حفظ گونه های جانوری مواجه است و اكنون حدود 20 نفر به صورت شبانه روزی از این منطقه حفاظت می كنند در حالی كه مشخصه آمار جهانی چهار برابر این تعداد است.
نكته قابل تامل این كه سالانه بیش از 20 گونه جانوری از جمله یوز پلنگ ایرانی در این منطقه حفاظت شده به دلیل سانحه رانندگی تلف می شوند كه حصار كشی این منطقه می تواند یكی از اقدامات موثر برای كاهش تلفات این گونه های جانوری ارزشمند باشد.
به باور كارشناسان عوامل مختلفی مانند جاده كشی، لوله گذاری از میان زیستگاه ها، از بین رفتن طعمه، حضور بیش از حد دام ها در مراتع و سگ گله و به طور كلی نابودی زیستگاه ها وضعیت ناخوشایندی را برای یوزپلنگ ایرانی رقم زده و حیات این گونه ارزشمند را تهدید می كند.

**جاده سمنان-مشهد قتلگاه یوز ایرانی
عضو هیات مدیره جمعیت محیط‌ زیستی دیده بان طبیعت شاهرود در گفت وگو با ایرنا افزود: جاده تهران ـ مشهد یا به عبارتی قطعه سمنان ـ مشهد بزرگترین قربانگاه جاده‌ای یوز ایرانی است و با توجه به اینكه این محور در حاشیه 2 زیستگاه یوز، یعنی پارك ملی توران و پناهگاه حیات‌وحش میاندشت قرار گرفته ،می‌طلبد هرچه سریع‌تر برای عبور حیوانات از جمله یوزها ایمن‌سازی شود.
امین ولیان افزود: وضعیت یوزپلنگ ایرانی به حدی وخیم است كه نمی‌توان بیش از این منتظر اقدام سازمان یا نهادی دولتی برای بهبود شرایط زیستی نسل درحال انقراض یوز ماند، از همین‌رو جمعیت دیدبان طبیعت شاهرود تصمیم گرفت به عنوان یك تشكل مردمی محیط ‌زیستی خود وارد میدان شده و در مهم‌ترین زیستگاه یوزپلنگ یعنی پارك ملی توران با استفاده از ظرفیت‌های مردمی و دولتی و اقدامات عملی و نه شعاری صرف، به داد این گونه برسد و اولین و مهم‌ترین كار جمعیت در این خصوص ایجاد یك كارگروه بود.
وی با اشاره به این‌كه كارگروه متشكل ازاعضای جمعیت دیده بان طبیعت و مسوولان نهادهای مختلف سمنان از جمله فرمانداری، اداره راه و ترابری، نمایندگان مردم شاهرود در مجلس است، اظهارداشت: این كارگروه با همكاری همه اعضا چند برنامه را در دستور كار خود قرار داده كه اولین آن ایمن‌سازی محور اصلی تردد یوزها در جاده سمنان ـ مشهد به كمك اداره راه و ترابری استان است كه شامل 12 كیلومتر(بین شاهرود و سبزوار و نزدیك به عباس‌آباد میامی) بوده و دومین برنامه هم آموزش جوامع محلی و اهالی روستاهای واقع شده در اطراف 2 زیستگاه مهم یوزپلنگ در حاشیه جاده سمنان ـ مشهد برای آگاه شدن از ارزش یوزپلنگ و پرهیز از درگیر شدن با آن یا كشتن این گونه منحصربه فرد است.
ولیان با اشاره به همكاری خوب مدیران و مجموعه اداره راه و ترابری استان به منظور اجرای برنامه‌های ایمن‌سازی محور سمنان ـ مشهد،گفت: به‌تازگی تعداد زیادی چراغ چشمك‌زن و تابلوی كاهش سرعت را برای جاده اصلی تردد یوز ایرانی در محور تهران ـ مشهد تهیه شده تا سرعت 110 كیلومتر رانندگان در این مسیر را به 80 كیلومتر كاهش دهیم.
عضو هیات مدیره جمعیت محیط‌ زیستی دیده بان طبیعت شاهرود تصریح كرد: به تازگی تعداد زیادی تابلوهای آگاه سازی برای نصب در این محور و نرم افزارهای آموزشی برای ارایه به رانندگان سفارش داده شده است.
وی خاطرنشان كرد: البته اقدامات مهمتری همچون فنس‌كشی و ایجاد مسیرهای روگذر یا زیرگذر برای تردد حیوانات نیاز است كه هزینه‌بر بوده و مكاتبات لازم را برای تامین این اعتبارات با مسوولان كشور و وزارت راه انجام شده است.

**یوز پلنگی ایرانی نیازمند حمایت است
یك كارشناس ارشد زیستگاه‌ها و تنوع زیستی در گفت و گو با ایرنا افزود: یكی از بزرگترین گرفتاری‌هایی كه در زمینه حفاظت از یوزپلنگ با آن مواجه هستیم، شفاف نبودن اقدامات انجام شده از سوی مسوولان است.
كیانا گودرزی افزود: تصادفات جاده‌ای و دامداری سنتی 2 تهدید جدی برای بقای نسل بازماندگان یوزپلنگ و البته بسیاری از گونه‌های حیات وحش در كشور است اما تاكنون اقدامات مثبتی برای رفع این مشكلات برای جلوگیری از انقراض یوز پلنگ های ایرانی انجام نشده است.
گودرزی ادامه داد: در چندسال گذشته 6 یوز در مسافت تقریبی 12 كیلومتری جاده تهران ـ‌ مشهد بر اثر تصادف از دست داده‌ایم و برای فنس‌كشی این 12 كیلومتر، كه حادثه‌خیزترین مسافت در بین جاده‌های كشور است، تاكنون اقدامی شایسته و اثر بخشی نشده است.
وی اضافه كرد: برای كاهش آسیب‌های دامداران به یوزپلنگ هم سالهاست روی خرید چند آغل در پارك ملی توران تمركز شده و نبود اعتبار، دلیلی برای اجرا نشدن این طرح اعلام می شود در حالی كه با افزایش نظارت بر زیستگاه‌های اصلی یوز، جلوگیری از ورود و چرای غیرقانونی دام و همچنین نظارت بر حضور دامدارانی كه پروانه چرا دارند دست‌كم تا زمان تامین اعتبار برای خرید این آغل‌ها می‌توانست تاثیری به سزا در حفاظت از یوز داشته باشد.
كارشناس ارشد زیستگاه‌ها و تنوع زیستی با بیان این كه مسوولان محیط زیست و منابع طبیعی تاكنون اطلاعاتی درباره خرید این آغل‌ها به رسانه‌ها ارایه نكرده‌اند گفت: تنها متولی ساماندهی مراتع در كشور، سازمان جنگها، منابع طبیعی و آبخیزداری است.

**تخریب زیستگاهها عامل نابودی یوز ایرانی
مدیركل حفاظت محیط زیست سمنان در گفت وگو با ایرنا افزود: پارك ملی توران در این استان بهترین منطقه حفاظت شده برای زیست یوزپلنگ آسیایی در كشور است.
عباسعلی دامنگیر افزود: پارك ملی توران در شرق این استان زیستگاه اصلی یوزپلنگ آسیایی است و مشاهدات متعدد 2 سال اخیر نشان دهنده این مساله است.
وی با اشاره به 15 مورد مشاهده یوزپلنگ آسیایی در سال گذشته و مشاهده چند نوبت در سال 97، اظهارداشت: وجود طعمه مناسب، حفاظت مناسب منطقه و فرهنگ خوب مردم منطقه به ویژه در منطقه رضاآباد كمك زیادی به زیست این گونه مهم حیات وحش كرده است.
دامنگیر با بیان این كه استان های دیگر زیستگاه یوز آسیایی مانند یزد در سال گذشته حتی یك مورد مشاهده این گونه را ثبت نكردند، بیان كرد: در سمنان آخرین مشاهده مربوط به چند هفته گذشته و رصد چهار قلاده یوزپلنگ آسیایی از سوی مردم عادی بود.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان سمنان سوانح جاده ای را یكی از مخاطرات جدی برای یوزآسیایی در استان برشمرد و تصریح كرد: علاوه بر تابلوهای هشدار دهنده كه از گذشته در محور اصلی شرقی استان نصب شده، مقرر شد با همكاری اداره كل راه و ترابری حدود پنج كیلومتر از محور مواصلاتی عباس آباد- میاندشت حصاركشی شود و اداره كل حفاظت محیط زیست نیز پنج كیلومتر از این محور را در نزدیكی عباس آباد حصاركشی كند.
وی هدف از این حصاركشی را جلوگیری از ورود یوزپلنگ آسیایی به داخل جاده اعلام كرد و گفت: به این ترتیب یوزپلنگ های منطقه پارك ملی توران برای تردد در زیستگاه خود مجبور به عبور از زیرگذرهای ویژه می شوند كه این تمهید نقش زیادی در كاهش تلفات این گونه نادر خواهد داشت.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان سمنان بیان كرد: حدود 80 درصد از علت از بین رفتن یوزپلنگ آسیایی تخریب زیستگاه این گونه است و یكی از دلایل زیست و زاد و ولد یوز آسیایی در استان سمنان مراقبت مطلوب از زیستگاه این گونه است.

**پویش اجتماعی برای نجات یوزپلنگ ایرانی
یك فعال محیط زیست در گفت وگو با ایرنا گفت: در 2 سال گذشته پنج هزار و 536 پروانه دام اهلی در پارك ملی توران استان سمنان كه یكی از مهمترین زیستگاه ‌های یوزپلنگ آسیایی در كشور است جمع آوری شد.
حمیدرضا میرزاده افزود: تعداد مراتع (سامانه‌های عرفی) موجود در پارك ملی توران، هشت مرتع شامل 12 آغل با مجموع هفت هزار و 487 پروانه چرای دام است كه تاكنون پس از مذاكره با دامداران، تكلیف پنج سامانه مشخص شده است.
وی بیان داشت: پویش مردمی «یوزتاابد» در نهم شهریورماه 1396 به همت هنرمندان، ورزشكاران و فعالان محیط زیست آغاز به كار كرد و هدف این پویش مردمی، كمك به خروج دامداری‌های سنتی موجود در پارك ملی توران، یكی از مهمترین زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی در كشور است.
این فعال محیط زیست ادامه داد: طرح یوز تا ابد یك پویش به طور كامل مردمی است و با این حال به دلیل آنكه این فعالیت با بخشی از وظایف نهادهایی چون سازمان حفاظت محیط زیست، طرح بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، ادارات كل حفاظت محیط زیست استان و منابع طبیعی سمنان برای مجوزهای لازم و ابطال پروانه های مرتعداری همپوشانی دارد، برنامه هایی برای ادامه فعالیت این پویش با حمایت مسوولان در دست بررسی است.

**محور خارتوران در شاهرود بهسازی می شود
مدیركل راه و ترابری استان سمنان در گفت وگو با ایرنا افزود: راههای شاهرود واقع در محورخارتوران و مناطق كوهستانی برای حفاظت از یوزهای آسیایی بهسازی و نوسازی می شود.
سیدعبدالحمید نژاد صفوی با بیان این كه برای اجرای این طرح بیش از 10 میلیارد ریال در نظر گرفته شده است، افزود : باید برای جلوگیری از تلفات حیوانات اهلی و وحشی در محورهای استان سمنان از جمله محور یاد شده برنامه های جامعی را تنظیم كرد.
وی اظهار داشت: در محور جنگل ابر، خارتوران و میاندشت شهرستان شاهرود حیوانات وحشی مانند یوزآسیایی شناسایی شدند كه باید برای برای جلوگیری از برخورد خودروهای عبوری با این گونه های نادر سالم سازی جاده ها در دستور كار قرار گیرد.
وی تصریح كرد: نصب تابلوهایی برای كاهش سرعت و افزایش روشنایی از اقدامات موثر برای كاهش تلفات گونه های حیوانی نادر در سمنان است و در پارك ملی توران این طرح برای حفاظت از گونه های نادر در 2 سال گذشته اجرایی شده است.
وی اضافه كرد: با توجه به این كه مهمترین زیستگاه یوز آسیایی در شاهرود واقع شده، حفاظت از منطقه توران نیازمند عزم مسوولان است تا با همدلی و ایجاد وحدت رویه به منظور هدف مشترك كه حفاظت از عرصه های طبیعی است به یك نقطه واحد رسید.
نژاد صفوی تصریح كرد: مهاجرت یوزها از مناطق ییلاقی به طور معمول به ارتفاعات شاهرود در ماه پاییز انجام می شود و از این حیث باید با نصب تابلوهای هشداری و ساماندهی محورهای استان در جلوگیری از تلفات احتمالی این گونه های ارزشمند اقدام كرد.
مدیركل راه و ترابری استان سمنان اضافه كرد: كاهش سرعت با نصب تابلو، دوربین ثبت تخلف و چراغ چشمك زن هیچ كدام تضمین كننده حفاظت از یوز آسیایی نیست اما می توان این برخوردها و تصادفات را به حداقل برساند.

**اجرای طرح مسیر سبز یوزپلنگ ایرانی نیازمند اعتبار
معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره كل حفاظت محیط‌ زیست سمنان در گفت وگو با ایرنا افزود: برای اجرای مسیر سبز در منطقه حفاظت شده خارتوران به منظور حفاظت از یوزپلنگ آسیایی از تصادفات جاده ای، 10 میلیارد ریال ابلاغ شده است.
بهرامعلی ظاهری بیان داشت: با هماهنگی های انجام شده با اداره كل راه و ترابری ایجاد یك محورسالم و بی خطر، روگذر و زیرگذر و حصاركشی محور ایران‌دشت- عباس آباد در شمال منطقه خارتوران كه به صورت 2 بانده است در دستور كار قرار دارد.
وی به خطر انقراض یوزپلنگ و گورخر آسیایی در حیات وحش استان اشاره كرد: ایجاد مسیر سبز با هدف جلوگیری از تصادفات، كمك به تامین آب و علوفه در زمان نیاز و محافظت از سوی نیروهای حفاظتی برای جلوگیری از شكار انجام می شود.
ظاهری تصریح كرد: با توجه به تنوع زیستی استان سمنان، از انواع گربه سانان مانند یوزپلنگ آسیایی، پلنگ، گربه كاراكال، گربه وحشی، گربه جنگلی، گربه پالاس، گربه شنی و سیاه گوش به بازسازی راه های ارتباطی در این محور ضروری است.
معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره كل حفاظت محیط‌ زیست سمنان، انسان و طبیعت را 2 عامل تهدید برای حیات وحش برشمرد و گفت: طرح توسعه، تخریب زیستگاه، از بین رفتن پوشش گیاهی، كمبود آب و خشكسالی و عوامل انسانی از عوامل طبیعی تهدید برای حیات وحش هستند .
وی با بیان این كه از سال 89 تاكنون 6 تا هفت قلاده یوزپلنگ بر اثر برخورد با خودرو كشته شدند و از سال 91 تاكنون بیش از 15 تابلو هشدار تردد حیوانات با هماهنگی راه و ترابری استان سمنان در شرق استان و منطقه زیست یوزپلنگ نصب شده است، گفت: به تازگی در طرح بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی 2 تابلوی هشدار چشمك‌زن برای هشدار به رانندگان نیز به این تابلوها اضافه شده است.
660 كیلومتر از بزرگراه 860 كیلومتری تهران – مشهد در استان سمنان واقع شده است.
استان سمنان سه منطقه حفاظت شده در محدوده جنگل ابر، خارتوران و پرور و پنج منطقه شكار ممنوع دارد، یك ششم از كل مناطق حفاظت شده كشور در استان سمنان واقع است.
6026/7339