فراموش شده ای به نام سالمند

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، سالمندان قشر مظلوم و آسیب پذیر جوامع هستند كه اگر بیشتر از كودكان نیازمند توجه و مراقبت نباشند كمتر هم نیستند. جوان ترها به طور معمول گمان می برند كه لحظه های سالخوردگی و پیری یا از آنان خیلی دور بوده یا هرگز به آن دچار نخواهند شد. غافل از اینكه پدربزرگ و مادربزرگ ها نیز روزی كودك و جوان بودند؛ به همان اندازه پرانرژی به همان اندازه زیبا و شاداب.
سالمندی دوره گریزناپذیر در مسیر عمر هر انسانی است كه كیفیت و چگونگی گذران آن از اهمیت ویژه ای در ساختارهای توسعه اجتماعی و نظام سلامت نسبت به سال های جوانی و میانسالی برخوردار است. افراد سالمند در بسیاری جوامع به دلیل شرایط ویژه جسمی و روحی در معرض انواع آسیب و آزارهای اجتماعی و اقتصادی قرار می گیرند.
ایجاد شرایط امن روانی، اقتصادی و حمایت های درمانی و بهداشتی برای دوره سالمندی همواره یكی از اصلی ترین دغدغه های برنامه ریزان و سیاست گذاران نظام سلامت به ویژه در كشورهای توسعه یافته است.

** آزارهای اجتماعی و اقتصادی علیه سالمندان
قدیم ترها موسپیدان میان فامیل و آشنایان بالاترین درجه از احترام و ارزشمندی را برخوردار بودند. اكنون نیز اگرچه هنوز ریش سپیدان فامیل از مرتبه اهمیت بالایی برخوردارند اما كم رنگ شدن برخی سنت ها و نگاه های فرهنگی نسبت به این قشر باعث شده تا گاهی در برخی خانواده ها، سالمندان با چالش و مشكلاتی روبه رو شوند.
از آنجا كه به طور معمول افراد در سنین سالمندی توانایی جسمی فعالیت و اشتغال نداشته، احتمال ابتلا به انواع بیماری ها در آنان افزایش یافته و دارای حساسیت های بیشتری به لحاظ شرایط روانی هستند. از این رو، در معرض انواع آسیب های اجتماعی، اقتصادی و روانی قرار می گیرد.
پژوهش های صورت گرفته موید این است كه رشد شهرنشینی پیوندی مستقیم با افزایش پدیده سالمند آزاری دارد. حركت الگوی زندگی از خانواده گسترده به خانواده هسته ای باعث شده تا كمتر خانواده ای را بتوان یافت كه با پدربزرگ و مادربزرگ زندگی كند. همین مساله باعث به گوشه رانده شدن این افراد شده و آنان را به زندگی در تنهایی و انزوا سوق داده است. بارها گلایه پدران و مادرانی را شنیده ایم كه فرزندان و نوه های آنان به دلیل مشغله های زندگی امكان دیدار و احوالپرسی نداشته و آنان ناچارند روز و شب های خود را با همسالان یا تنهایی شریك شوند.
هر نوع اقدام عمدی یا غیرعمدی كه باعث رنجش و آزردگی سالمند به ویژه از سوی افرادی كه سالمند با آنان در رابطه درجه یك یا دو قرار دارد، سالمند آزاری تلقی می شود. آزارهای فیزیكی، عاطفی، روانشناختی، مالی، غفلت و نادیده گرفتن حقوق سالمندان در انواع سالمند آزاری جای می گیرد.
سوء رفتار با سالمندان از شایع و البته پنهان ترین خشونت ها علیه این گروه است. بی توجهی به نیازهای مادی و عاطفی این قشر در بسیاری از موارد اگرچه غیرعمد بوده اما به طور معمول در برخی خانواده ها علیه سالمندان اعمال می شود.
درست است كه آمار و گزارش های رسمی از سالمند آزاری از سوی هیچ نهاد و سازمانی ارائه نشده است اما رنج های جسمی و روانی همواره از مواردی بوده كه سالمندان نسبت به آن گله مند و ناراضی هستند. به طور حتم، سالمندانی كه از توان مالی و آگاهی كمتری نسبت به همسالان خود برخوردارند در معرض آسیب های بیشتری قرار می گیرند چرا كه هزینه های درمان و مشكلات معیشتی بار مضاعفی در دوره سالمندی خواهد بود. فرزندان در چنین خانواده هایی نیز توانایی پرداخت هزینه های مراقبت و سلامت پدران و مادران پیر خود را نداشته و حتی گاهی خود باری بر زندگی آنان هستند. در این شرایط امنیت روانی و اقتصادی سالمندان به خطر افتاده و این دوره با كیفیت كمی برای آنان سپری خواهد شد.
سرزنش های كلامی، از بین رفتن عزت و اعتماد به نفس، تحقیر، كاهش میزان علاقه و دوست داشتن، مورد پسند واقع نشدن برخی رفتارها، سرزنش، احساس بیهودگی، عدم شایستگی و در نهایت كاهش ارتباطات خانوادگی و اجتماعی از مصادیق سالمند آزاری است كه سالمندان را به سوی افسردگی سوق می دهد.
نوعی از آزارها نیز به مسائل مالی بازمی گردد؛ گاهی برخی سالمندان كه از توان اقتصادی برخوردار هستند در شرایطی قرار می گیرند كه قادر به حفظ اموال یا حساب بانكی خود نیستند. از این رو اطرافیان استقلال اقتصادی را از آنان سلب كرده و اختیار حساب بانكی و اموال را به دست می گیرند. از سویی دیگر سالمندانی كه از توان مالی برخوردار نیستند مورد حمایت های مالی نه تنها از طرف دولت بلكه از طرف فرزندان خود قرار نگرفته و در فقر و مشكلات معیشتی به سر می برند. بسیاری از این دست رفتارها از سوی اطرافیان غیرعمد بوده یا به اشتباه گمان می برند كه به سود سالمند رفتار می كنند.

** ضرورت گسترش چتر حمایتی از سالمندان
نگاه عمومی غالب در جامعه به سالمندان افرادی ازكار افتاده و فرتوت است غافل از اینكه سالمندان كوله باری از تجربه، آموزه و راه های رفته و نرفته ای هستند كه نه تنها اعضای خانواده و اطرافیان می توانند از آن ها در زندگی بهره گیرند بلكه با وارد ساختن آنان به عرصه های اجتماعی، فرهنگی و شهری با بهره های بسیاری همراه است.
بارها در باره حركت نمودار جمعیتی كشور به سوی سالمندی و كاهش زاد و ولد هشدار داده شده است. كارشناسان می گویند، جمعیت ایران به سوی سالمندی در حال حركت است. این خطر را سازمان های برنامه ریز و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی نیز درك كرده اند و تا اندكی به تكاپو برای گسترش چتر حمایتی خود از مردم در دوره سالمندی افتاده اند.
دوره سالمندی كه به نوعی سال های پایانی عمر هر فردی به شمار می رود باید با كیفیت و بالاترین شاخص های سلامتی سپری شود. از این رو، سالمندی پویا و فعال تدبیری است كه سازمان بهداشت جهانی در راستای بهینه سازی فرصت ها و افزایش كیفیت زندگی افراد سالمند در جوامع اندیشیده است. این مفهوم این امكان را فراهم می سازد تا سالمندان با شناسایی توانمندی های خود، طول عمر بیشتر و باكیفیت تری داشته باشند.
باید پذیرفت كه سالمندان همانند صندوقچه گران بهایی از تجارب ارزشمندی هستند كه اگر بسترهای استفاده از آن در جامعه به واسطه برنامه ریزی دولت ها فراهم شود، دیگر در حاشیه زندگی قرار نخواهند گرفت. در این راستا، با توجه به نیازهای ویژه دوره سالمندی ضرورت تربیت مددكاران متخصص، ایجاد كلینیك های مشاوره یا سرای سالمندان به شدت احساس می شود. باید در حوزه سالمندی ظرفیت ها را شناسایی كنیم و در جهت پیشگیری از آسیب های اجتماعی، تقویت نشاط اجتماعی و هویت فرهنگی به كار بگیریم. حمایت های بیمه ای در حوزه درمان برای ارتقای سلامت جسمی و همچنین اجرای طرح و برنامه هایی برای تقویت و بازسازی سلامت روان در این دوره از زندگی، به سالمندان احساس بهتری از ادامه زندگی هدیه می دهد. دولت و سیاست های حمایتی نظام سلامت نیز نقش برجسته ای در حمایت از سالمندان بر عهده دارند.

پژوهش**9283**1601**