خواجه نظام الملك توسی، نماد سیاست ورزی ایرانیان است

ابن سینا، فارابی، نظامی و مولانا از شناخته شده ترین مظاهر میراث فرهنگی ایرانی - اسلامی هستند كه هم اكنون كشورهایی دیگر دست روی آنان گذاشته و آنها را به نام خود ثبت و ضبط كرده اند.
در این میان خواجه نظام الملك توسی، وزیر دانشمند و سیاستمدار هوشمند ایرانی در دوره سلجوقیان، مبدع ساخت مدارس مشهور نظامیه، كه خدمات شایانی برای حفظ و نگاهداشت فرهنگ ایرانی و تداوم آن داشته نیز از این تعرض در امان نمانده و دولت تركیه به بهانه وزارت وی در دستگاه سلسله ترك تبار سلجوقی، درصدد برآمده كه این اندیشمند و سیاستمدار بزرگ سرزمین پارس را ترك جلوه داده و به نام خود سند بزند.
برای جلوگیری از دست اندازی دیگر ممالك به مفاخر علمی و ادبی ایران زمین و تملك آنان، مجامع و مراكز دانشگاهی وظیفه خطیرتری دارند كه نباید از آن غافل شوند.
بر این اساس دانشگاه فردوسی مشهد، به عنوان قطب دانشگاهی شمالشرق كشور آستین همت بالا زده و گروه علوم سیاسی این دانشگاه با پایمردی كم نظیر، برای بزرگداشت هزارمین سال تولد این نابغه ایرانی، برپایی هزاره خواجه نظام الملك توسی را در پاییز امسال برنامه ریزی كرده است.
دبیر اجرایی همایش هزاره خواجه نظام الملك توسی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: حكایت روابط بین الملل در دوران كنونی حكایت خانقاهی است كه همه رندان عالم در آن جمعند ولی ما با سادگی نمی دانیم كه در این بازار چگونه منافع خود را حفظ كنیم، این است كه گاه منافع ما را می برند و ما هم كف زنان با آنان همراهی می كنیم.
دكتر محمدجواد رنجكش افزود: چند سال پیش دولت تاجیكستان تلاشی برای دائمی شدن همایش فارابی كرد با این عنوان كه محل تولد فارابی در تاجیكستان كنونی بوده است و دولت آذربایجان قصد آن كرد كه سنت نوروز را در یونسكو به نام خود ثبت كند و نیز پیشنهاد ثبت جنگل های هیركانی را داد كه بعد از بررسی مشخص شد 80 درصد این جنگلها، مربوط به دوره ژوراسیك، در اختیار ایران است و جلو این كار گرفته شد.
وی ادامه داد: دولت تركیه هم كه چند سال است با عنوان مجلس 'وجد و سماع' و دیگر عناوین مولانا جلال الدین محمد بلخی رومی را مصادره كرده است و حال نوبت خواجه نظام الملك توسی، وزیر ایرانی سلجوقیان رسیده كه تركها قصد مصادره اش را دارند.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: این، یك واقعیت است كه امروزه پیشرفت، فقط مرهون سرمایه مادی نیست و دنیای امروز سرمایه مهم تری می خواهد و آن سرمایه نمادین است كه از طریق تصویر مطلوبی كه دولتها از خود خلق می كنند ایجاد می شود و بن مایه آن مفاخر علمی، فرهنگی و هنری اند.
رنجكش افزود: اگر كشوری این مفاخر را نداشته باشد به درونمایه كشورهای دیگر دست درازی می كند، امری كه هم اكنون دولت تركیه با تلاش برای راه اندازی هزاره خواجه نظام الملك توسی و صرف هزینه ای بسیار گزاف به دنبال آن است.

* نقش بی بدیل خواجه نظام الملك توسی در حفظ هویت ایرانی
دیگر عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص این سیاستمدار و اندیشمند ایرانی گفت: هویت ایرانی باعث شناخت ما از كیستی خودمان در مقابل دیگری می شود و خواجه نظام الملك در راستای حفظ و بازآفرینی هویت ایرانی تلاش بسیاری كرده است به خصوص بعد از اتفاقی كه با خلق شاهنامه افتاد.
دكتر سیدحسین اطهری افزود: هویت را باید با آداب، رسوم و سنتها تداوم بخشید كه معمولا به حفظ هویت از این منظر پرداخته می شود اما كار خواجه نظام الملك این است كه از منظر اندیشه سیاسی وارد حفظ هویت ایرانی می شود.
وی ادامه داد: كاری كه خواجه نظام الملك توسی در این عرصه كرد آن بود كه در اندیشه سیاسی، ساختارها و سازواره های اندیشه ایرانی و حكمرانی ایرانی را به عنوان یك امر هویتی وارد دنیای پسااسلام كرد.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: خواجه برای انجام این كار به دو عنصر تمدن ایرانی خیلی اهمیت داد كه یكی 'شهریار فرهمند' و دیگری 'نظم كیهانی' بود كه از ایران باستان به ارث رسیده و شهریار بر اساس آن می تواند حكمرانی كند.
اطهری افزود: این سنت از ایران به اسلام هم نفوذ پیدا كرد و ایرانیان حفظ فرهمندی را در اندیشه های اسلامی در قالب مفهوم 'ولایت' حفظ كردند، به عبارتی مفهوم ولایت پذیری شكلی از فرهمندی ایران باستان است و با ورود اندیشه ایرانشهری به دنیای اسلام و جهان تشیع، این مساله مطرح شد كه ائمه (ع) باید فرهمند باشند.

* خواجه نظام الملك و دیوانسالاری ایرانی
عضو گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: تاریخ ایران و هویت ایرانی با همه فراز و نشیبهایش از یك تداوم و استمرار برخوردار بوده است و این ایرانی بودن و هویت ایرانی بدنه و ساختاری است كه در طول چند هزار سال ادامه یافته است.
دكتر جواد عباسی افزود: یكی از ستونها و رشته های محكم و پایه های این تداوم ایران ، ایرانی بودن و هویت ایرانی بحث دیوانسالاری و وزارت مصادیق آن است كه از بزرگمهر حكیم آغاز شده و با خواجه نظام الملك توسی و خواجه رشید الدین و حتی محمدعلی فروغی در دوران معاصر ادامه می باید.
وی ادامه داد: در این میان، خواجه نظام الملك توسی با ساخت مدارس نظامیه، دیوان سالارانی تربیت كرد كه به تداوم این رشته و اداره جامعه ایرانی و از هم نپاشیدن آن كمك كردند كه خود از زاویه ای دیگر قابل تامل است.
این استاد دانشگاه گفت: وقتی مغولها به ایران حمله كردند، نخستین خاندان هایی كه وارد دستگاه آنها شدند خاندان ایرانی جوینی و بعد رشید الدین بودند كه نسلهای بعدی تربیت شدگان همان نظامیه ها هستند كه از دل نظام سلجوقی برآمده و بعد مغولها از آنها استفاده كردند و این امر موجب شد كه رشته هویت و موجودیت ایران گسسته نشود و به دوره بعد منتقل شده و تاریخ ایران ادامه یابد.
عباسی افزود: باید سیر دیوانسالاری ایرانی و نمادهای برجسته آن مثل خواجه نظام الملك توسی و پیوندهای تاریخی این خاندانهای دیوانسالار را با یكدیگر دید و حتی نظر بر این است كه خود اینها هم میراث دوران ایران باستان هستند و چه بسا بشود ریشه های این دیوانسالاری را با ایران باستان هم برقرار كرد.
وی ادامه داد: رابطه معناداری بین ثبات، تداوم و قوت فرهنگ ایرانی با دورانی كه دیوانسالاری كارآمدی در ایران وجود داشته برقرار است به گونه ای كه اگر خاندان جوینی و خاندان رشیدی و حتی سعد الدوله یهودی را از تاریخ دوره مغول بیرون بكشیم خیلی از دستاوردها و بازسازیهای این دوره از بین می رود.
باید تلاشهای اندیشه ورزانه ای چون برگزاری همایش هزاره خواجه نظام الملك توسی را در دانشگاه فردوسی مشهد قدر دانست و به برگزاری آن كمك كرد تا در زمانه ای كه هویت ایرانی در معرض تهاجم هویت غربی قرار گرفته، به سامان و قرار برسد.
1922/5132