«چك چك»، راز سر به مهر

به گزارش ایرنا، كارشناسان مذهبی و تاریخی در باره چگونگی به وجود آمدن این زیارتگاه اتفاق نظر ندارند، گویی این محل همچون رازی سر به مهر در قلب یك كوه قرار گرفته و فقط اعجاز خلقت را به رخ رهگذران می كشد.
زرتشتیان با تمام وجود، عاشق این زیارتگاه هستند و آن را نماد وحدت و همگرایی جامعه خود می دانند.
در كنار اهمیت دینی این محل، وجود آب و درختان سرسبز نیز یكی از عواملی است كه آن را از سایر زیارتگاه های زرتشتی در استان یزد متمایز می سازد.
نكته بسیار مهم و قابل توجه این زیارتگاه ، مشخص نبودن چگونكی ساخت و ایجاد آن است ضمن آنكه رشد درختان و وجود آب، آنهم در دل كوه، بر اسرار آن افزوده است.
موبد زرتشتیان استان یزد روز یكشنبه به ایرنا گفت: بر اساس اعتقاد بسیاری « آشو زرتشت» و همچنین نظر موبد موبدان (رشید شهمردان)، در كتاب «پرستشگاه زرتشتیان» و سایر منابع مانند «عروس مداین و انتقامخواهان مزدك » آمده این زیارتگاه محل اختفا و غایب شدن « نیك بانو» یكی از دختران یزدگرد سوم ساسانی است.
« شاه بهرام بلیوانی» اظهار داشت: به احتمال بیش از 500 سال پیش بر اساس روایت هایی كه در منابع مورد اشاره وجود دارد كراماتی به وسیله بعضی افراد در محل كنونی زیارتگاه دیده شده كه به تدریج باعث تبدیل این مكان به زیارتگاه شده است.
وی افزود: همه ساله 24 تا 28 خردادماه، زرتشتیان سراسر جهان در این مكان سپندینه (مقدس) گردهم می آیند و با انجام مراسم هایی مانند سدره پوشی، گهنبار خوانی، پخش نذری، نیایش همگانی و همچنین در اوقات فراغت با تفریحات سالم، زمان خود را در این زیارتگاه سپری می كنند و نوعروسان و تازه دامادها نیز آغاز زندگی جدید را در این مكان، متبرك می كنند .

***لزوم افزایش بهای ورودی برای تامین هزینه ها
موبد زرتشتیان یزد در ادامه با اشاره به نیازهای این زیارتگاه ، گفت: در زمان حاضر این محل به یك بالابر یا تله كابین نیاز دارد.
وی یادآور شد: برای تامین هزینه های سنگین ، لازم است اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با افزایش بهای ورودی كه اكنون 10 هزار ریال است موافقت كند.

*** حضور 20 هزار مسافر نوروزی در زیارتگاه چك چك
عضو انجمن زرتشتیان شریف آباد اردكان هم اظهار كرد: زیارتگاه چك ‌چك یكی از اماكن مقدس پیروان دین زرتشت و مهم‌ترین مقصد گردشگری مذهبی پیروان این آیین در شهرستان است كه از توجه، قداست، اهمیت و ارزش بالایی برخوردار هست و در ایام خاصی از سال برای عبادت، نیایش و انجام فرایض مخصوص دین خود در آن حضور می‌یابند.
« آرشام بلیوانی» تصریح كرد: چك چك، نیایشگاه زرتشتیان به نام‌های دیگری چون پیرسبز و چكچكو نیز شناخته می‌شود، در دل كوه‌های بین اردكان و انجیره در فاصله 60 كیلومتری مركز استان یزد جای گرفته است.
وی با اشاره به حضور بیش از 20 هزار مسافر نوروزی در ابتدای هر سال در این محل، اضافه كرد: این مكان كه در خصوص موجودیت آن چند روایت وجود دارد، اكنون یكی از مهمترین اماكن مقدسه زرتشتیان جهان به شمار می‌رود .
اما پس از قرنها هنوز هم دلیل به وجود آمدن این زیارتگاه بر كسی آشكار نیست و روایت های مختلفی درباره آن نقل كرده اند، اما آنچه مسلم است ارزش و قداست این نیایشگاه برای زرتشتیان بسیار است .

*** روایتی از پیدایش چك چك/ بانوهای تاریخ ساز
آنچه كه در ادامه می خوانید برداشتی آزاد از نوشته ای است كه توسط مرحوم رستم بلیوانی، رئیس سابق انجمن زرتشتیان شریف آباد اردكان تهیه شده و در چك چك هم وجود دارد.
بر اساس شواهد و اسناد تاریخی و مذهبی در زمان سلطنت یزدگرد سوم قبل از حمله اعراب به ایران، آخرین شاه ساسانی، اوضاع ایران دچار آشفتگی شد و وی را ناگزیر كرد تا برای حفظ امنیت خود و خانواده اش چاره ای بیندیشد.
وی پس از تامل بسیار و سنجیدن موقعیت و شرایط، تصمیم گرفت تا از مدائن به یزد كوچ كند و دستور داد تا شهری مستحكم با حصار و برج و خندق برای محافظت از او و خاندانش بنا شود.
آنچه كه امروز با نام یزد می شناسیم همان شهر مستحكم بوده كه با گذشت زمان به شكل امروزی خود در آمده و به احتمال آثار برج و حصار به جا مانده در محله یزاران، نشانی از همان دوران باشد.
یزدگرد كه از پیروان دین زرتشت بود به همراه همسرش كتایون، فرزندانش و خدمه ای به نام مروارید به شهر یزد وارد شد، او هفت فرزند داشت كه شامل 2 پسر به نام های هرمزان و اردشیر و پنج دختر به نام های شهربانو، پارس بانو، مهربانو، نیك بانو ( حیات بانو ) و نازبانو هستند.
یزدگرد به جنگ با سپاه مسلمانان پرداخت اما در رسیدن به پیروزی ناكام ماند و به خراسان فرار كرد.
در خراسان، مرد آسیابانی او را به قتل رساند و خبر مرگ شاه ساسانی به یزد رسید، خانواده وی برای در امان ماندن از شر دشمنان از یكدیگر جدا شدند و هر یك به گوشه ای از یزد گریختند.
در میان فرزندان، هرمزان و شهربانو كه پسر و دختر بزرگ یزدگرد بودند دستگیر و به عنوان كنیز و غلام به عربستان فرستاده شدند.
پارس بانو و مهربانو به سمت شمال غربی یزد رفتند اما در حدود ارجنان (روستایی از توابع بخش عقدای شهرستان اردكان ) با هم خداحافظی كردند.
مهربانو به سمت شهر عقدا به راه افتاد و در اثر گرسنگی و رنج راه درگذشت، جسد وی در گوشه باغی در عقدا به خاك سپرده شد كه امروزه به «مزرعه مهر» شهرت دارد.
مردم آن منطقه نیز آن را با عنوان محل مهربانو می شناسند و با روشن كردن شمع، یادش را زنده نگه می دارند.
پارس بانو با گریز به غرب عقدا به روستایی به نام زرجوع می رسد و در كوهی غایب(پنهان) می شود، امروزه در این مكان، زیارتگاهی وجود دارد كه شكاف سنگیِ موجود در آن را محل غایب شدن پارس بانو می دانند.
گفته می شود در گذشته، لباس مقنعه مانندی در شكاف سنگ دیده می شده كه آن را برای تبرك از كوه جدا كرده و حفظ كردند، اردشیر، پسر كوچك یزدگرد به همراه مادرش كتایون راه خرابه های شرقی یزد را در پیش می گیرند.
كتایون در پشت حصار یزد در درون چاهی می رود كه امروزه به زیارتگاه «ستی‌ پیر» معروف است و در شهر یزد قرار دارد، اردشیر هم در شرق یزد در محلی كه امروزه زیارتگاه «نارستانه» نام دارد در میان كوه، غیب می شود.
نازبانو به سمت جنوب یزد می رود و در كوه تیجنگ غیب می شود كه آن محل نیز به زیارتگاه « پیر ناركی» شهرت دارد.
نیك بانو و مروارید (خدمه یزدگرد سوم و خانواده اش) در بیابان از هم جدا می شوند و هر یك به سوی مقصدی تازه به راه می افتند كه مروارید در كوهی در 17 كیلومتری اردكان ناپدید می شود كه امروزه به نام « كوه هریشت» شناخته می شود و نزد زرتشتیان از قداست خاصی برخوردار است.
نیك بانو به سمت كوهی در 37 كیلومتری شرق اردكان در حركت بود كه در راه، سیاهی دشمن را مشاهده می كند و با ترس و گریه از كوه بلند و خشكی بالا می رود، دشمن به او می رسد و به قصد گرفتن او جلو می رود.
اما در این لحظه این بانوی پاكدامن، آهی از دل می كشد و نگاهی به كوه می اندازد و می گوید: «مرا چون مادری مهربان در آغوش خود بگیر و از دست دشمنانم برهان».
با گفتن این جملات، شكافی در كوه پدید می آید و نیك بانو را به درون می كشد و دشمن پس از دیدن این اتفاق، از آن محل دور می شود.
روایت است كه چوپانی در همان نزدیكی، گله خود را گم می كند و در پی آن می گردد، پس از جست و جوی زیاد خسته می شود و تشنه و گرسنه به آن كوه می رسد و از قطره آبی كه از دیواره سنگی آن بر زمین می چكیده، سیراب می شود و از خستگی به خواب می رود.
در خواب بانویی فرهمند را می بیند كه گله اش را در پناه خود گرفته است و از آن محافظت می كند، بانو به او می گوید:« در این محل اتاقی به نام من بساز و شمع و چراغ بیفروز و به دیگران نیز خبر بده كه چنان كنند».
وی از خواب بر می خیزد و گله اش را می بیند كه سالم است، از شادی بسیار به سراغ بزرگان زرتشتی می رود و به كمك آنها این زیارتگاه را بنا می كنند.
برخی روایات نیز گم شدن گله را انكار می كنند و معتقدند نیك بانو به خواب یك چوپان آمده و از او خواسته تا زیارتگاه پیر سبز را بسازد.
این كوه، امروزه چك چك نام دارد و محل غیب شدن نیك بانو است و به عنوان مقدس ترین آتشكده و زیارتگاه زرتشتیان شناخته می شود و در این محل نیز آثار لباس وی وجود داشته كه برای تبرك كنده شده است.

*** نعمت آب و درخت در دل كوه
آب و درخت 2 عنصر شكوهمند این زیارتگاه هستند اما وجود آنها در این كویر خشك،؛ كمی دور از ذهن به نظر می رسد.
برای برخی زرتشتیان، حضور این 2 عنصر به معجزه ای شبیه می ماند كه برای سبز نگه داشتن یاد نیك بانو دختر یزد گرد سوم رخ داده است.
برخی از پیروان این آیین كهن معتقدند كه نیك بانو در حال گریز از دشمنان بوده و در این محل از اهورامزد(خدا) طلب كمك می كند، دهانه ای در كوه باز می شود و دختر را به درون می كشد اما به هنگام بسته شدن دهانه، قسمتی از چوبدستی وی بیرون می ماند، پس از مدتی از بالای این كوه بی آب و علف قطره آب مانند اشك چشم یتیمان و ستم دیدگان به زمین می چكد و آن عصا تبدیل به درختی تنومند می شود .
جوشش آب به قدری بود كه اگر مسافری از آنجا عبور كرد، سیراب شود اما اگر جمعیت بیشتر یا گله گوسفندی به آنجا می رسید میزان آن بیشتر می شد تا به همه برسد.
بعضی از زایران، آب جاری در این زیارتگاه را قطره اشك نیك بانو می دانند و معتقدند او در جایی كه از نظرها پنهان است نشسته و اشك می ریزد.
اشك او از دیواره های این زیارتگاه می چكد و به همین دلیل بسیاری برای تبرك از آن استفاده می كنند.

*** پیشینه تاریخی چك چك
زیارتگاه چك چك شامل یك محوطه، مجموعه ای از ساختمان ها و بنای آتشكده است كه به صورت پلكانی بنا شده و پنج طبقه نامنظم دارد.
بام هر طبقه حیاط طبقه بالایی خود است و این ساختار تا بالاترین نقطه زیر كوه ادامه می یابد و به مهم ترین قسمت زیارتگاه یعنی آتشكده ختم می شود.
برای ورود به زیارتگاه باید از تعداد زیادی پله كه گویی در قلب كوه هستند بالا رفت، از آغاز پله ها تا رسیدن به زیارتگاه، بر روی دیوار، نوشته هایی از اوستا به چشم می خورد كه در یكی از آنها نوشته شده «در دنیا، راه، یكیست و آن راه رستگاری است».
و در آخر هم ساختمان آتشكده یا همان زیارتگاه است كه خود نمایی می كند؛ ساختمانی سنگی در دل كوه دارد و همچون دهانه یك غار به نظر می رسد.
از درون این غار، درخت چنار كهنسالی بیرون زده كه نامش با شماره 269 ‎در فهرست میراث طبیعی ملی كشور به ثبت رسید و بر دیوار سنگی غار، آبشار كوچكی جریان دارد كه در مسیرش، گیاه سیاوشان و گیاه مورد و انجیر كوهی به چشم می خورد و قطره آب با گذر از آنها به درون حوضی سنگی می ریزند تا تشنگی زائران را برطرف كنند.
راه ورود به آتشكده، یك در فلزی طلایی است كه نقش سرباز هخامنشیِ نیزه به دست دارد، فضای سرپوشیده زیارتگاه، بنایی كوچك با سقفی سنگی است كه در وسط آن یك چلچراغ خودنمایی می كند و به محض ورود آن چه كه به چشم می آید شكل ناهموار و ناصاف دیواره هایی است كه به صورت طبیعی شكل گرفته و دست نخورده باقی مانده اند.
پوشش كف فضای كوچك زیارتگاه، از سنگ مرمر است كه به دلیل ریزش قطره های آب از سقف همیشه « نم »دارد.
در قسمت هایی از این پوشش مرمرین، ظرف هایی به چشم می خورد كه آب چكیده از سقف در آنها جمع می شود و بخشی از این آب به عنوان تبرك در اختیار زایران قرار می گیرد و بخش دیگر نیز به مصرف می رسد.
همانند بسیاری از زیارتگاه های سایر ادیان كه تصاویری از بزرگان دینشان را در خود جای داده اند، بر روی طاقچه های طبیعیِ دیوارِ زیارتگاه چك چك نیز تصاویری از بزرگان دین زرتشت خودنمایی می كند و گاهی در جلوی آن ها شمع هایی روشن می كنند.
در وسط فضای زیارتگاه، مجمر یا آتشدان قرار دارد كه شعله های آن هیچ وقت نباید خاموش شوند، در كنار آنها محلی نیز برای سوزاندن عود یا چوب مقدس نیز تعبیه شده است و بوی آن همیشه به مشام می رسد.
در داخل یكی از اتاق های این بنا چاهی به عمق بیش از 50 متر قرار دارد كه زرتشتیان اعتقاد دارند با بستن نخ به طناب این چاه، حاجت می گیرند و خواسته هایشان برآورده می شود.
در محوطه زیارتگاه، ساختمان های دیگری نیز وجود دارد كه برای اسكان و پذیرایی از زایران استفاده می شوند و هزینه ساخت و نگهداری آنها بر عهده زرتشتیان داخل و خارج از كشور است.

*** اما چك چك امروزی
زیارتگاه پیر سبزیا چك‌چك در اردكان امروزه به یكی از محبوب‌ترین نیایشگاه‌ها و مقاصد گردشگری اقلیت‌های مذهبی در ایران و یزد تبدیل شده و بازدید از این مكان معنوی می‌تواند علاوه بر آشنایی گردشگران با ادیان و آیین‌های مختلف، نزدیكی فرهنگ‌ها را نیز به همراه داشته باشد.
به سبب چكیدن قطره آب از سقف و دیواره این زیارتگاه به آن چك چك می گویند.
برخی نیز این زیارتگاه را با عنوان پیر سبز می شناسند این عبارت از دو واژه پیر و سبز تشكیل شد، در آیین مهر (آیین پرستش الهه میترا)، پیر به آخرین گام عرفانی اتلاق می شود و به سبب وجود درختان كهنسال چنار، واژه سبز را به آن افزوده اند.
چك چك در 43 كیلومتری شرق اردكان و در میان كوه های انجیر واقع شده و برای رفتن به این مكان می توان از یزد، میبد یا اردكان، راهی آنجا شد و همه آنها دارای جاده 2 طرفه و آسفالت هستند.
150 هزار زرتشتی در جهان زندگی می كنند كه 30 هزار نفر آنان در ایران و حدود 6 هزار نفر در استان یزد (شهرستانهای تفت، اردكان و یزد) ساكن هستند.
مركز شهرستان 98 هزار نفری اردكان در 60 كیلومتری شمال شهر یزد قرار دارد.
7544/ 6197
گزارش ازمژگان دشتی