ارگ بم، ققنوسی جاودانه

به گزارش ایرنا، تلخی زلزله صبحگاه پنجم دیماه 82 هیچگاه از یاد جهانیان و ایرانیان نخواهد رفت، ارگ بم با قدمتی كهن تاب غم و رنج مردمش را نتوانست ببیند و فرو ریخت.
ارگ بم، بزرگترین بنای خشتی جهان، در طول قرون متمادی حافظ مردمان نجیب و كوشای كویر از شر یاغیان داخلی و مهاجمان خارجی بود، اما پس از زلزله ویرانگر درهم تنیده و بی دفاع ماند.
اما ارگ به مدد یاریگرانش مانند ققنوس پرنده افسانه ای، از میان خاكسترهای زلزله دوباره به آسمان برخاست و با همت متولیان بازسازی آن، امروز باز هم عظمت خود را به رخ می كشد.
دست تقدیر روزگار قبل از زلزله به یاری این بنای تاریخی شتافته بود و در تاریخ 17 تیر 82 و چند ماه قبل از زلزله، ارگ بم و منظر فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی یونسكو قرار گرفته بود و همین موضوع نگاه ها و توجهات ملی و بین المللی را برای بازسازی این مجموعه گرانبها و ارزشمند به خود جلب كرد.
با پایان گرفتن عملیات امداد و نجات، آوار برداری و اسكان موقت مردم زلزله زده بم، كار بازسازی اماكن، خانه ها، ارگ بم و دیگر بناهای تاریخی این شهرستان نیز كه آسیب دیده بودند، آغاز شد كه پس از 15 سال به نتایج بسیار خوب و دلگرم كننده ای منتهی شده است.
اگر چه زلزله 6.3ریشتری حدود 80 درصد از ارگ بم را با خاك یكسان كرد، اما اسرار نهفته در دیوارها ، برج و باروهای این دژ باستانی را آشكار كرد كه تحقیقات باستان شناسی زیادی بر روی آن انجام شده است.
اینك پس از گذشت قریب به 15 سال از آن حادثه تلخ، ارگ بم در كنار نخلستان های زیباو قنات های جهانی این منطقه قامت راست كرده و مانند مردمانش از خاك به افلاك بازگشته است.
به مناسبت برگزاری اولین جشن سالروز ثبت جهانی ارگ تاریخی بم و منظر فرهنگی آن در 21 تیرماه، به روند بازسازی و وضعیت فعلی این نگین زیبای كویر می پردازیم.
*نگاهی به تاریخچه و مختصات ارگ بم
ارگ بم در نزدیكی شهر بم و در جنوب شرقی در حاشیه كویر لوت واقع شده كه با قرار گرفتن در سر راه ابریشم روزگار پر رونقی را تجربه و در طول تاریخ همواره به عنوان حصاری مستحكم از شرق ایران زمین محافظت كرده است.
این بنا در سال 1345، با شماره 519 در فهرست میراث ملی به ثبت رسید و به عنوان یكی از مقاصد اصلی و مهم گردشگران داخلی و خارجی بشمار می آید.
ارگ تاریخی بم، به مساحت تقریبی 200 هزار متر مربع از گونه‌های معماری متعددی از جمله دیوار حصار، برج و بارو و دروازه‌های متعدد، مسجد، بازار، تكیه، كاروانسرا، مدرسه، حمام، زورخانه و محله‌های مسكونی با خانه‌های اعیان نشین یا عامه نشین، بخش حاكم نشین شامل سربازخانه، اصطبل، آسیاب، خانه فرمانده قشون و بخش اقامت حاكم شامل خانه حاكم، عمارت چهارفصل و برج دیده بانی تشكیل شده است.
ارگ بم و شهر آن از جمله قلعه‌های نظامی بسیار مهم و تاریخی به شمار می روند. در میان قلعه عمارت حاكم نشین روی صخره‌ای طبیعی بنا شده بود كه دارای پنج طبقه بود و همگی از جنس خشت و گل. ستون‌ها و قوس‌ها باقی مانده در قلعه بم، مغازه‌های نانوایی، روغن گیری و قفسه‌های خشتی در بازار قلعه نشان از رونق گذشته آن داشت. ارگ بم نمونه كاملی از شیوه‌های معماری ایران است.
به نظر كارشناسان ارگ بم به دلایل متعدد از جمله دارا بودن گونه های متعدد بناهای تاریخی و محله‌های مسكونی و شیوه تركیب و اتصال آنها با یكدیگر و شكل قرار گیری بناها بر روی شیب تپه و ختم شدن كل مجموعه در انتها به عمارت منحصر بفرد چهار فصل در بالاترین نقطه، دارای ارزشهای فراوان معماری و شهر سازی است.
این بنا با قدمت 2 هزار و 500 ساله تا 2 قرن پیش سكونت گاه مردم بم بود و حوادث و اتفاقات زیادی را در طول قرن ها به خود دیده و در همین مكان لطفعلی خان زند به اسارت حاكم قلعه درآمد و به آغا محمدخان قاجار تحویل شد.
ارگ بم پس از غائله آقا خان محلاتی از سكنه خالی شد و ارتش نیز در سال 1309 نیز از ارگ خارج گردید و از آن زمان به عنوان یك اثر تاریخی از آن حفاظت می شود.
*ققنوس بر می خیزد
مدیر پایگاه میراث جهانی و منظر فرهنگی بم گفت: پس از زلزله ویرانگر سال 82، ستاد نجات بخشی میراث فرهنگی بم شكل گرفت كه به تاسیس كارگاه بین المللی و بیانیه بم منتهی شد.
افشین ابراهیمی افزود: در این بیانیه خط مشی پایگاه میراث جهانی در قبال اقدامات كوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای بازسازی منظر فرهنگی بم مشخص شد.
وی با بیان اینكه طرح جامع مدیریت حفاظتی بم در سال 86 تهیه شد ،اظهار داشت: این طرح در سال 88 به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسید و تمامی اقدامات پایگاه جهانی در چهارچوب طرح انجام گرفته است.
مدیر پایگاه میراث جهانی و منظر فرهنگی بم تصریح كرد: عملیات آوار برداری ارگ بم از سال 83 آغاز و حدود هفت سال طول كشید و در كنار آوار برداری كار مطالعه و مستند سازی نیز انجام گرفت.
وی ادامه داد: اقدامات مرمتی نیز از سال 85 شروع شد، اما مرمت و یازسازی ارگ بم از سال 88 به طور جدی پیگیری شد و عملیات بسیاری از قسمت های این بنای تاریخی به پایان رسیده است.
ابراهیمی گفت: در خارج از ارگ بم نیز بازسازی بناهای تاریخی این شهرستان مانند كوشك رحیم آباد، قلعه دختر، مجموعه عامری یخدان ارگ و مجموعه وكیل نیز انجام گرفته و یا در دست اقدام است.
وی با بیان اینكه قرار نیست به چهره پیشین ارگ بم قبل از زلزله برگردیم تاكید كرد: زلزله بخشی از تاریخ ارگ بم شده است و برخی نقاط ارگ در همان وضعیت زلزله نگهداری می شود.
مدیر پایگاه جهانی و منظر فرهنگی بم افزود: پس از وقوع زلزله و تخریب ارگ، شواهد معماری از دوران گذشته بدست آمده كه نباید در لایه های مرمتی پنهان شود و ما در بازسازی ارگ بم به چهره قبل از زلزله آن نزدیك می شویم.
وی تاكید كرد: ما در بازسازی ارگ بم تمام تلاشمان را انجام دادیم كه در صورت وقوع زلزله دیگر خسارات به حداقل ممكن برسد و از ویرانی گسترده این بنا جلوگیری شود.
ابراهیمی با اشاره به كمك ها و مشاوره های برخی كشورها برای بازسازی ارگ بم تاكید كرد: 99 درصد عملیات مرمت ارگ و منظر فرهنگی بم توسط نیروهای بومی انجام شده است و هم اكنون قسمت های اصلی برای بازدید گردشگران ایمن سازی و باز است.
وی تصریح كرد: هر بنای تاریخی مثل ارگ بم نیاز به مراقبت و رسیدگی دارد، هر چند شكل رسیدگی در دوره های مختلف، متفاوت است.
ابراهیمی تاكید كرد: تمامی نهادها و سازمان های متولی برای حفظ میراث و منظر فرهنگی بم دست یاری دهند و كمك كنند تا منظر فرهنگی مخدوش نشود.
وی با اشاره به برگزاری جشن اولین سالروز ثبت جهانی ارگ بم و منظر فرهنگی آن گفت: این جشن حركت بسیار خوبی برای معرفی دستاوردها و افرادی است كه برای بازسازی این بنای تاریخی همت كردند و زحمت كشیدند.
7437/ 5054