آتشی كه تابستان بر خرمن طبیعت می زند - عبدالله رحمانی*

آتش سوزی در مراتع ضمن از بین بردن بقایای گیاهی و جانوری و تغییر در ساختار بیولوژی خاك و اسیدی كردن آن زیان های جبران ناپذیری به طبیعت وارد می كند كه برای ترمیم دوباره آن سال های زیادی زمان لازم است و در برخی موارد هیچگاه طبیعت به حالت اولیه خود بر نمی گردد.
بعد از هر آتش سوزی در مراتع و جنگل ها، ضمن رخت بستن حیات از طبیعت، چهره آن نیز آنچنان تیره و تار می شود و حتی نگاه رهگذاران را آزار می دهد.
پس از آتش سوزی در مراتع به دلیل از بین رفتن بقایای گیاهی، سوختن بذر گیاهان و اسیدی شدن خاك، با كاهش تراكم گیاهی جذب آب نیز كاهش یافته و با اولین بارش ها در فصل پاییز، سیلاب در این مناطق باعث فرسایش خاك می شود.
از مساحت 2 میلیون و 937 هزار هكتار استان كردستان، بیش از 60 درصد آن را مراتع و جنگل تشكیل می دهد كه این امر بر اهمیت محافظت از مراتع و جنگل ها افزوده است.
با توجه به مرغوبیت خاك و شرایط آب و هوایی مراتع این استان یكی از غنی ترین مراتع كشور است و در مجموع یك هزار و 830 گونه گیاهی در آن رشد می كند.
سال گذشته 48 فقره حریق در مراتع كردستان اتفاق افتاد كه در این آتش سوزی ها در مجموع به 282 هكتار مرتع خسارت وارد شد و در سه ماهه اول امسال نیز 35 هكتار از مراتع و 2 هكتار از جنگل های استان طعمه آتش شده و با توجه به پوشش گیاهی خوب پیش بینی می شود مهار آتش سوزی ها در مراتع استان در مقایسه با سال های قبل دشوارتر باشد.
ویژگی جغرافیای كردستان باعث شده در صورت آتش سوزی مراتع و جنگل ها، امكان دسترسی به محل وقوع حریق به دلیل كوهستانی بودن و نبود راه مناسب بسیار مشكل باشد.
در بخش جنگل نیز 374 هزار هكتار از مساحت استان را جنگل تشكیل می دهد، جنگل های این استان كه جزو جنگل های زاگرس شمالی هستند در طول بیش از 50 هزار سال گذشته تشكیل شده و به لحاظ محافظت از منابع آب و خاك، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیكی، مصارف درمانی، توانایی های اكوتوریستی و ارزش های زندگی، دارای اهمیت زیادی است.
جنگل های استان كردستان كه جزو جنگل های زاگرس شمالی است و در طول بیش از 50 هزار سال گذشته تشكیل شده و برای رشد و احیای هر اصله درخت بلوطی كه دچار آتش سوزی می شود، حدود 50 سال زمان لازم است.
در جنگل های كردستان انواع درختان از جمله بلوط، مازو، گلابی، زبان ‏گنجشك(ون)، گردو، سیب وحشی، پسته وحشی، زالزالك، آلبالو، ازگیل، بادام تلخ، داغداغان، نارون، افرا و بید وحشی رشد كرده است.
در هر بار آتش سوزی در جنگل های استان بخشی از سرشانه ها و حتی تنه درختان طعمه حریق می شود و جنگل زیبایی و طراوت خود را از دست می دهد.
یكی از دیگر مباحثی كه اهمیت منابع طبیعی كردستان را بیشتر می كند وجود مناطق حفاظت شده و شكار ممنوع است كه از مساحت 29 هزار و 137 كیلومتر مربعی استان، 10 درصد در قالب مناطق حفاظت شده و شكار ممنوع تحت مدیریت حفاظت محیط زیست قرار دارد.
كردستان دارای چهار منطقه حفاظت شده شامل منطقه حفاظت شده بدر و پریشان قروه، منطقه حفاظت شده بیجار، منطقه حفاظت شده عبدالرزاق سقز، منطقه حفاظت شده شاهو و كوسالان سروآباد، یك پناهگاه حیات وحش و تالاب بین المللی دریاچه زریبار مریوان و 2 منطقه شكار ممنوع زرینه اوباتو و دشت بیلو در نزدیكی تالاب زریبار است.
در این مناطق حفاظت شده و شكار ممنوع استان كردستان 38 گونه پستاندار، 202 گونه پرنده، 63 گونه خزنده، 6 گونه دوزیست، 17 گونه ماهی و 240 گونه گیاهان دارویی وجود دارد.
در هر بار آتش سوزی در این مناطق علاوه بر از بین رفتن پوشش گیاهی، تعدادی از گونه های جانواران از بین می روند و یا زیستگاه خود را از دست می دهند و به ناچار مجبور به كوچ به سایر مناطق می شوند.
علاوه بر ارزش های زیست محیطی مراتع كردستان، در مجموع 67 هزار خانوار روستایی استان بهره بردار بخش مراتع هستند و بهره برداران كردستانی 6.5 درصد علوفه كشور را تولید می كنند.
20 درصد از مراتع استان كردستان جزو مراتع درجه یك (متراكم) است كه در هر هكتار از مراتع درجه یك سالانه بیش از 450 كیلوگرم علوفه خشك تولید می شود و مابقی مراتع درجه 2 (نیمه متراكم) هستند.
با توجه به این اهمیت و پتانسیل موجود در مراتع و جنگل های كردستان می طلبد كه مردم و مسئولان استان تمام توان خود را برای محافظت از این سرمایه گرانبها و با ارزش به كار بگیرند.
از طرفی دیگر جوامع محلی و انجمن های دوستدار طبیعت به دلیل نزدیكی و دسترسی آسانی كه در مقایسه با یگان های حفاظت منابع طبیعی دارند، هنگام آتش سوزی ها می توانند در كمترین زمان ممكن برای خاموش كردند و مهار آن وارد عمل شوند.
لازم است كه منابع طبیعی و آبخیزداری كردستان در بخش آموزش و تجهیز این جوامع محلی كه زندگی و بقای آنها به حفظ منابع طبیعی وابسته است، بیشتر و كارآمدتر از گذشته وارد عمل شوند.
خبرنگار ایرنا مركز سنندج