شیره كشی از سفره های زیرزمینی مازندران برای كشت دوم برنج

گزارش میدانی خبرنگار ایرنا از دشت 110 هزار هكتاری هراز در شهرستان های بابل ، آمل ، بابلسر ، فریدونكنار و محمودآباد كه بیشترین اراضی كشاورزی بویژه شالیزاری را دارند ، نشان می دهد كه بسیاری از كشاورزان بدون توجه به هشدارهای جهاد كشاورزوی و آب منطقه ای ، خزانه گیری برای كشت دوباره برنج را شروع كرده اند.
هر ساله شالیكاران این مناطق حدود 45 روز زودتر از مناطق شرقی استان كشت و كار برنج را آغاز می كنند و هم اكنون شالی این زمین ها در آستانه برداشت قرار گرفته است .
مشاهدات خبرنگار ایرنا نشان می دهد كه كشاورزان این مناطق كار خزانه گیری را با پاشیدن بذر در گوشه ای از شالیزارهای خود كه از قبل برای این منظور خالی گذاشته بودند ، آغاز كردند.
این بذرها با توجه به وضعیت گرمای هوا كه مناسبت ترین شرایط برای رشد بوته شالی است ، در كمتر از 15 تا 20 روز آینده خزانه پرباری را برای نشا و زیر كشت بردن دوباره شالیزارها در اختیار كشاورزان قرار می دهد .
اگرچه نشای مجدد به عنوان رویكرد جدی سازمان جهاد كشاورزی مازندران از سه سال پیش در شالیزارهای استان رواج یافت ، اما این سیاست به دلیل كمبود آب تغییر كرد و شركت آب منطقه ای امسال به صورت جدی در چندین مرحله به كشاورزان در این باره هشدار داد.
** یك گوش در و یك گوش دروازه
این شركت به همراه سازمان جهاد كشاورزی مازندران از یك ماه پیش تاكنون در چندین مرحله اعلام كردند كه به دلیل كمبود آب سطحی و ممنوعیت قانونی برداشت آب های زیرزمینی ، كشاورزان باید از كشت دوم برنج خودداری كنند.
البته ذكر این نكته مهم است كه بر اساس برنامه آب منطقه ای و جهاد كشاورزی مازندران ، كشت دوم در زمین هایی كه در مسیر روان آب های رودخانه های پرآب قرار دارند ، قابل اجراست ، اما گزارش هواشناسی و آب منطقه ای نشان می دهد كه رودخانه پر آب هراز كه تنها تامین كننده آب حوضه آبریز هراز است با كاهش دبی مواجه است و كشاورزان نمی توانند برای كشت دوم به جریان آب این رودخانه چشم داشته باشند .
مسئولان كشاورزی و امور آب مازندران هشدار داده اند كه كشت اول برنج در استان با بارش های مقطعی اردیبهشت و خرداد از تنش آبی گذر كرده و به مرحله خوشه دهی و برداشت رسیده است ، اما كشت دوباره برنج با استفاده از روان آب های بیشتر رودخانه های استان از جمله هراز تقریبا غیرممكن است .
كمبود منابع آبی و پدیده خشكسالی تا حدی در مازندران جدی شده است كه جهاد كشاورزی استان بر خلاف رویكرد قبلی كه مبتنی بر خوداتكایی تولید برنج با گسترش كشت ارقام پر محصول در كشت اول بود ، به كشاورزان اعلام كرد كه ارقام پر محصولی را كه نیاز آبیاری بیشتری در مقایسه با ارقام محلی دارند ، كشت نكنند.
بنابر اعلام جهاد كشاورزی مازندران ، امسال 204 هزار هكتار از زمین های استان زیر كشت برنج رفت ولی با وجود بارش های مناسب ماههای اردیبهشت و خرداد باز هم پنج هزار و 200 هكتار از زمین های شالیكاری مازندران بایر ماند.
همچنین كمبود آب در رودخانه ها و آب بندان ها سبب شد تا امسال بیش از 90 درصد از شالیزارهای استان زیر كشت سه رقم برنج كم محصول و كم آب بر طارم محلی ، هاشمی و فجر قرار بگیرد و كشاورزان از كشت برنج ارقام پرمحصول به خاطر آب بری زیاد خودداری كنند .
كشت دوباره برنج در شالیزارهای مازندران به 2 صورت نشای مجدد و پرورش ساقه شالی یا ' دونوج ' انجام می شود. در روش اول كشاورزان اقدام به آماده سازی دوباره شالیزار كرده كه نیاز آبی آن همانند كشت اول بالا است ولی در روش دوم ساقه های باقی مانده از كشت نخست دوباره جوانه زده و پرورش داده می شود .
در هر صورت ، مهم ترین چالش كنونی برای انجام هر یك از 2 روش ، تامین آب مورد نیاز است كه به خاطر تشدید خشكسالی از یك سو و گسترش سطح زیر كشت مجدد از سوی دیگر ، خطر پذیری برنجكاری را دوچندان كرده است .
** تشدید نظارت بازرسان آب منطقه ای
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران با تاكید بر ضرورت ممنوعیت كشت مجدد شالی در استان به خبرنگار ایرنا گفت كه نظارت بر ممنوعیت كشت مجدد بویژه با استفاده از آب زیرزمینی افزایش می یابد.
محمد ابراهیم یخكشی با بیان این كه پروانه صادره بهره برداری از آب زیرزمینی فقط برای انجام یك كشت است و آب زیرزمینی دشت های استان توان تحمل اضافه برداشت را نخواهد داشت ، افزود : با افزایش نظارت ضمن شناسایی متخلفان ، افراد خاطی به مراجع قضایی معرفی می‎‌شوند و حداقل حكمی كه برای آنان صادر می شود لغو پروانه بهره برداری ، انسداد چاه و پرداخت خسارت به آبخوان برای آنان خواهد بود.
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران گفت : ممنوعیت كشت مجدد شالی یك تصمیم استانی برای حفظ سفره های آب های زیرزمینی و انجام كشاورزی پایدار است و همه باید مسئولانه در صیانت از منابع آب مشاركت داشته باشیم تا استان دچار مشكل نشود.
** چشمداشت به آب پشت سدها ، ممنوع
یخكشی با اشاره به محدودیت ذخیره آب در سدها و دیگر تاسیسات آبی ، یادآور شد : رهاسازی آب از سدهای استان فقط برای كشت اول صورت می گیرد و بعد از اتمام كشت اول هیچ آبی برای كشاورزی رهاسازی نمی شود و آبگیری تاسیسات برای سال آتی شروع خواهد شد.
سالانه حدود 2 میلیارد و 700 میلیون متر مكعب آب در بخش كشاورزی مازندران به مصرف می رسد كه 70 درصد آن از طریق آب سطحی و 30 درصد آن از طریق آب زیرزمینی تامین می شود.
مدیر زراعت جهاد كشاورزی مازندران هم با اشاره به سیاست تمركز كشت برنج در استان های مازندران و گیلان ، گفت كه كشت دوم برنج با استفاده از منابع آب های زیر زمینی به هیچ وجه پیشنهاد و حمایت نمی شود.
حسن عنایتی افزود : دولت تدبیر و امید از سه سال پیش كشت برنج در سایر استان های كشور به جزء مازندران و گیلان را با هدف حفاظت از منابع آبی و جلوگیری از گسترش خشكسالی ممنوع كرد و جلوگیری از كشت دوم برنج با استفاده از آب های زیزمینی در واقع همسو با حفاظت از منابع آبی استان و تداوم كشت برنج است.
وی تاكید كرد : هرگونه افزایش سطح كشت یا دوباره كاری برنج در مازندران باید با استفاده از آب های سطحی باشد تا مورد حمایت جهاد كشاورزی قرار گیرد.
عنایتی تاكید كرد : از آنجایی كه هزینه تولید برنج در كشت دوباره به اندازه كشت اول است ، توصیه شده است تا تنها زمین هایی كه در مسیر آب رودخانه های پرآب قرار دارند ،كشت دوباره نشا صورت بگیرد.
** تحقق سه ساله یك برنامه 10 ساله
قصه كشت دوم برنج در مازندران كه این روزها كشاورزان شالیكار را به تكاپو در اوج هشدارهای كم آبی واداشته است ، یك مسیر جهشی را در سه سال گذشته طی كرده تا برنامه ریزی تدریجی 10 ساله را محقق كند.
به گفته معاون موسسه تحقیقات برنج كشور در آمل ، بر اساس برنامه ، با توجه به اهمیت استفاده از زمین شالیزاری ، رعایت مقولات زیست محیطی و منابع آبی با هدف خوداتكایی به تولید برنج داخلی ، قرار بود سطح كشت دوباره برنج در مازندران به تدریج تا سال 1404 به 30 هزار هكتار برسد .
عبدالرحمان عرفانی اضافه كرد : این درحالی است كه شالیكاران حدود هفت سال زودتر از برنامه افق 1404 ، سطح زیر كشت دوباره برنج را سال پیش به 30 هزار هكتار رساندند و اگر به توصیه های فنی كشاورزی توجه نشود ، با بحران آبی و زیست محیطی مواجه خواهیم شد.
وی گفت : آنچه باعث شد تا شاهد جهش در تحقق برنامه 10 ساله در كمتر از سه سال باشیم ، درایت و برنامه ریزی دولت تدبیر و امید با اجرای طرح های زیر بنایی بویژه مكانیزاسیون ، تسطیح و یكپارچه سازی ، ساماندهی بازار برنج ، جلوگیری از واردات برنج و همچنین برخورد با تغییر كاربری غیر مجاز اراضی بوده كه سببشد تا شالیكاری در مازندران مقرون به صرفه و اقتصادی تر شده و كشاورزان را به تحرك كم سابقه وا دارد .
معاون موسسه تحقیقات برنج كشور افزود : شالیكاران مازندران سیاست های حمایتی دولت را با تغییرات آب و هوایی گره زده و با جلو انداختن حدود 45 روزه كشت اول ، كشت دوباره را رونق دادند و امروز ما شاهد رسیدن به اهداف افق 1404 در زمینه مساحت زمین شالیزاری هستیم.
عرفانی شرائط برای انجام كشت دوم در زمین های شالیزاری را مساعد توصیف كرد و در عین حال گفت : امروز شالیكاران فقط به فكر انجام كشت دوباره با هدف درآمد بیشتر هستند ، اما غافل از اینكه اگر به توصیه های فنی توجه نكنند ، علاوه بر اینكه به خاك های زمین های شالیزاری صدمه جدی وارد می شود ، بر اثر استفاده بی رویه از آب های زیر زمینی و سموم كشاورزی ، با بحران جدی زیست محیطی مواجه خواهیم شد.
وی توضیح داد : اگر به اصولی مانند تناوب انتخاب ارقام برنج ، روش های كشت و نسخه گیاهپزشكی برای سمپاشی علیه آفات و بیماری ها توجه نشود، با تجمع آفات و بیماری ها و همچنین با از دست دادن مواد مغذی خاك ، حاصلخیزی زمین شالیزاری از بین می رود.
این كارشناس برنج گفت : متاسفانه شالیكاران مازندران برای انجام كشت دوم به محض برداشت اول ، كاه و كلش و ساقه های باقی مانده را آتش می زنند و با استفاده از چندین حلقه چاه ، به صورت شبانه روزی آب بالا می كشند تا در اسرع وقت شخم و شیار انجام دهند كه همه این كارها بر خلاف مصلحت خودشان است .
وی تاكید كرد : بر اساس برنامه و قوانین استفاده از چاه كشاورزی فقط برای یك مرحله از كشت است و برداشت دوباره و چند باره سفره های زیرزمینی را خالی كرده و زمین های شالیزاری را به كویر تبدیل خواهد كرد .
مازندران 230 هزار هكتار شالیزاری دارد كه پارسال به خاطر كمبود آب 213 هزار هكتار زیر كشت برنج رفت و امسال نیز سطح زیر كشت به 204 هزار هكتار كاهش یافت.
سالانه حدود یك میلیون و 50 هزار تن برنج سفید در مازندران تولید می شود.
گزارش از سیدرضا هاشمی كرویی
6990/1654