جزایر حرارتی، معضل مدرن كلانشهرها

پدیده جزیره حرارتی شهری(Urban heat island) موجب گرمتر شدن كلانشهرها می شود و همین است كه این روزها شهروندان كلانشهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و شیراز در حالت معمول گرمای بیشتری را به خصوص در ساعات شب تجربه می كنند. گرمایی كه شبها و در نبود تابش مستقیم نور خورشید نباید احساس شود.
در همین چارچوب كلانشهرها را می ‌توان مشابه یك منطقه صحرایی در نظر گرفت زیرا پوشش گیاهی در اغلب آنها كم است و مصالح بكار رفته در ساختمانها و معابر نیز جاذب گرما هستند.

* اختلال در بازگشت گرما به جو زمین
استاد رشته شهرسازی در دانشگاه آزاد اسلامی به خبرنگار ایرنا گفت: پدیده جزایر حرارتی معضل امروز و گرفتاری بزرگ همه كلانشهرهای دنیا است. هرچه شهرها بزرگتر و دارای ساختمانهای بلندتر باشند این پدیده بیشتر خود را نشان می دهد.
دكتر فاطمه وثوقی افزود: وقتی خورشید به زمین می تابد بخش مهمی از تابش بطور طبیعی باید به جو بازگشته و منعكس شود اما در شهرها به خصوص كلانشهرها وقتی خیابانهای آسفالته و ساختمانها بلند هستند این گرما توسط سازه ها جذب شده و میزان انعكاس آن به جو زمین به شدت كاهش می یابد.
وی ادامه داد: بنابراین گرما در محدوده شهری باقی مانده و تشكیل یك گنبد گرمایی یا جزیره حرارتی را سبب می شود كه نسبت به محیط اطراف گرمتر بوده و موجب كند شدن روند كاهش دما در شب می شود.

* افزایش مصرف انرژی
این استاد مهندسی شهرسازی در ادامه همچنین گفت: هرچه سقف ساختمانها و سطوح آسفالت خیابانها تیره تر باشد گرمای بیشتری جذب شده و این روند موجب افزایش بین 10 تا 15 درجه ای دمای بیشتر از محیط طبیعی در محدوده جزیره حرارتی می شود.
وی افزود: علاوه بر این، جزیره حرارتی موجب افزایش مصرف انرژی بخاطر استفاده بیشتر از دستگاههای خنك كننده و نیز موجب آلودگی بیشتر در جو زمین می شود. آلودگی هوا و شدت گرما همچنین آسیبهای روانی را متوجه ساكنان می كند. تحقیقات نشان داده به دلیل تاثیر منفی این عوامل بر اعصاب و روان، آسیبهای اجتماعی، ارتكاب جرایم و نزاع خیابانی در مناطق گرمتر شهری بیشتر از سایر نقاط رخ می دهد.
دكتر وثوقی ادامه داد: در این میان آسیبهای ناشی از گرمای هوا و آلودگی آن بر زنان، كودكان و جنین بسیار بیشتر است. با انجام یك سری اقدامات كم هزینه و آموزشهای اجتماعی می توان میزان جذب تشعشع خورشیدی را در مناطق شهری كاهش داد.

* كلانشهرهای داغ محصول توسعه شهری
معاون پایش و نظارت اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: جزیره حرارتی شهری پدیده ای است كه در آن ساختمانها و مصنوعات شهری به خصوص ساختمانهای مرتفع و با تراكم زیاد در طول روز گرمای ناشی از تابش خورشید را جذب می كنند. در ادامه این روند حرارت جذب شده از سوی مصنوعات شهری و ساختمانها در طول روز، هنگام شب خارج و به محیط انتقال می یابد.
محمد عرفانی افزود: این امر باعث می شود ساكنان مناطقی كه ساختمانهای مرتفع و با تراكم زیاد دارند هوای گرمتری را در مقایسه با مناطق كم تراكم تجربه كنند. این روند از جمله عوارض شهرنشینی می باشد كه به شكل نگران كننده ای بر اقلیم شهری تاثیرگذار گذاشته است.
وی ادامه داد: مشهد همانند دیگر كلانشهرهای كشور به شدت دچار این پدیده شده است. استفاده از شیشه های رفلكس در نمای ساختمانها می تواند بر شدت و تمركز گرمای خورشید بیافزاید. به همین دلیل حومه شهرها بزرگ و شهرهای كوچك از هوای به مراتب خنكتری برخوردارند كه مهمترین دلیل آن كمتر بودن مصنوعات شهری در این مناطق است.
معاون اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: گرم شدن هوا پدیده ای جهانی است و منحصر به كشور و شهر ما نیست. در پی گرمایش جهانی عواملی مانند خشكسالی و كاهش پوشش گیاهی در اطراف شهرها تاثیر مستقیم و غیرمستقیم بر گرم شدن بیشتر هوا دارند. و این در حالی است كه پوشش گیاهی در مهار و تنظیم گرما و سرما تاثیر بسزایی دارد.
وی افزود: خشكی و گرمای هوا همانطور كه بر انسان تاثیر منفی دارد بر حیات وحش و گونه های جانوری و گیاهی نیز می تواند تاثیرات جبران ناپذیری بر جای گذارد. برای حمایت از گونه های حیوانی باید با تامین آب مورد نیاز و پر كردن آبشخورها تلاش كرد از بروز كم آبی و تشنگی بیش از حد حیوانات جلوگیری شود.

* فضای سبز تعدیل كننده گرما
رئیس كمیسیون عمران و طرح ‌ریزی شهری شورای شهر مشهد نیز معتقد است كه مقابله با افزایش گرما و شدت گرفتن جزایر حرارتی با پوشش گیاهی و فضای سبز شهری ارتباط تنگاتنگی دارد.
محمدهادی مهدی افزود: پدیده' جزیره حرارتی ' حدود چهاردهه است كه مورد تحقیق و بررسی می باشد. منابع اصلی تولید جزایر حرارتی سازه ها و نوع پوششی است كه در شهرها ایجاد می شود بنابراین هرچه فضای سبز و طبیعی در شهر كمتر باشد در اثر تابش آفتاب و حرارت، جزایر حرارتی بیشتری شكل می گیرند و موجب بالا رفتن درجه حرارت در شهر می شوند.
وی به ارتباط مستقیم ساختمانهای بلندمرتبه با شدت گرمای ایجاد شده در جزیره حرارتی اشاره و بیان كرد: در تعدیل و كنترل فعالیت جزایر حرارتی روشهای مختلف تكنیكی و نوآورانه وجود دارد. از آن جمله می توان به پوششهای جدید برای استفاده در كف سازی خیابانها اشاره كرد كه موجب می شود كمترین جذب حرارت در مقایسه با قیر و آسفات رخ دهد.

* مشوق برای توسعه باغ بام
عضو شورای اسلامی شهر مشهد این كلانشهر را یكی از شهرهای مهم درگیر با پدیده جزیره گرمایی اعلام و بیان كرد: ایجاد و توسعه 'باغ بامها' در ساختمانهای بلند، كاربرد جداره های سبز در روند ساخت بناهای مرتفع و استفاده از موادی كه جذب حرارتی كمتری دارد در ساخت و سازهای شهری بیش از گذشته مورد توجه قرار دارد.
وی افزود: طبق مصوبه شورای شهر تا پیش از این با هدف تشویق مالكان ساختمانهای مرتفع 50 درصد هزینه تمام شده باغ بامها از سوی شهرداری پرداخت می شد و هم اكنون به دنبال كاربرد مشوقهای بیشتری در این زمینه هستیم.
مهدی نیا ادامه داد: مشوقهای جدیدی با هدف حمایت از ساخت و سازهای مقاوم در برابر جزایر حرارتی در مناطق شهری یك، 8 ، 9 و 11 مشهد در حال تعیین و تصمیم گیری است.

* ساختمانهای سبز، خنك كننده شهرها
وی همچنین بر فرهنگ سازی به منظور توسعه ساخت بناهای سبز تاكید و بیان كرد: ساختمانهای سبز بناهایی هستند كه كمترین میزان اتلاف انرژی را دارند و از جداره های سبز و غیر جاذب گرما در آنها استفاده شده باشد.
عضو شورای شهر مشهد افزود: در تلاش هستیم تا با اعمال و اعلام برخی مشوقها حركت به سمت ساخت این نوع بناها برای سازندگان توجیه پذیر شود. البته وجود مصوبات و قوانین حمایتی در توسعه چنین ساختمانهایی نیازمند شركتهای مهندسی مجری با قابلیت اجرای اینگونه بناها نیز می باشد.
وی ادامه داد: همچنین وجود مواد ساخت ساختمانهای سبز نیز باید در حوزه صنعت مورد حمایت قرار گیرد تا حلقه های مشوقها، مهندسان مجرب و مواد و تجهیزات لازم برای ساخت بناهای سبز زنجیروار در كنار هم قرار گیرند.

* برنامه جهان سرد
استاد رشته شهرسازی در دانشگاه آزاد اسلامی به خبرنگار ایرنا گفت: با اعمال یك سری راهكارهای ساده در كنار توسعه فضای سبز می توان با پدیده جزیره حرارتی مقابله كرد. استفاده از سقفهای سرد به معنای بكار بردن مواد جدید برای ساخت پشت بامها، كاربرد ایزوگامهای آلومینیومی و دیگر موارد مشابه كه از تیرگی در پشت بامها جلوگیری می كنند از جمله راهكارها هستند زیرا سقفهای سرد به جای جذب گرما، تشعشع خورشید را به جو بازمی گردانند.
وی افزود: در سطح دنیا كارهای مهمی در زمینه كاربرد روشهای مختلف كاهش تاثیر پدیده جزیره حرارتی انجام شده كه با عنوان 'برنامه جهان سرد' شناخته می شوند.
دكتر وثوقی ادامه داد: علاوه بر این استفاده از نمای روشن و رنگی در ساختمانها، استفاده از سنگفرش و كفپوش در خیابا ها و پیاده روها به جای آسفالت، روشن كردن رنگ سایر سطوح شهری، استفاده ازخودروهای با رنگ روشن به خصوص سفید و كاهش استفاده از خودروهای شخصی و توسعه ناوگان حمل و نقل از دیگر راهكارهای مورد توجه و موثر در قالب برنامه جهان سرد است.
وی گفت: با اعمال یك سری راهكارهای ساده در كنار توسعه فضای سبز می توان با پدیده جزیره حرارتی مقابله كرد. استفاده از سقفهای سرد به معنای كاربرد مواد جدید برای ساخت پشت بامها، كاربرد ایزوگامهای آلومینیومی و دیگر موارد مشابه كه از تیرگی در پشت بامها جلوگیری می كنند از جمله راهكارها هستند زیرا سقفهای سرد به جای جذب گرما، تشعشع خورشید را به جو بازمی گردانند.
این استاد مهندسی شهرسازی وی افزود: در سطح دنیا كارهای مهمی در زمینه كاربرد روشهای مختلف كاهش تاثیر پدیده جزیره حرارتی انجام شده كه با عنوان 'برنامه جهان سرد' شناخته می شوند.
وی ادامه داد: علاوه بر این استفاده از نمای روشن و رنگی در ساختمانها، استفاده از سنگفرش و كفپوش در خیابا ها و پیاده روها به جای آسفالت، روشن كردن رنگ سایر سطوح شهری، استفاده ازخودروهای با رنگ روشن به خصوص سفید و كاهش استفاده از خودروهای شخصی و توسعه ناوگان حمل و نقل از دیگر راهكارهای مورد توجه و موثر در قالب برنامه جهان سرد است.
7496/1858